Ангилал: хэлсэн-үг

Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд 2010.04.30-нд “Сүхбаатар аймаг-хөрөнгө оруулалт, хөгжлийн төлөө чуулган”-д оролцож үг хэллээ. Тэрбээр Монгол Улсын өнцөг булан бүрээс болон наран ургах их талын Сүхбаатар нутгаас хүрэлцэн ирж цугларан улс орон, аймаг, бүс нутгаа хөгжүүлэх зорилгын төлөө ухаан бодлоо уралдуулан зөвшилцөж буй Та бүхэнд талархал илэрхийлэхийн сацуу зөвлөлгөөнөөс гарах шийдвэр, хүрэх үр дүнгийн төлөө нэн хариуцлагатай хандахыг хүсье.

Монгол Улсын Засгийн газар улс орон, бүс нутгаа хөгжүүлэх цогцолбор зорилт дэвшүүлэн хэрэгжүүлэхийн төлөө ажиллаж байгаа энэ үед та бүхэн хуран чуулж буй нь сайн хэрэг юм. Та бүхэн орон нутагтаа төмөр зам тавих, авто зам барих, нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, улмаар ажлын байр бий болгох зорилтын талаар хэлэлцэж байгаа нь тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх оновчтой алхам болж байна хэмээн үзэж байна.

Мөн түүх намтраар арвин үзэсгэлэнт Сүхбаатар нутагтаа аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх боломж байгааг анхааран судлан үзэж, боломж, бааз суурь, туршлага дадлагадаа түшиглэн үр ашиг, ач холбогдлыг нь харгалзан шинэ бодлого боловсруулан хэрэгжүүлэх зорилт тавин ажиллах хэрэгтэй. Энэ бол нэг томоохон хөшүүрэг байх болно. Зүүн бүсийн хилээр хөрш орнуудтай Консулын харилцаа хөгжүүлэх бодлого баримтлан холбогдох яаманд үүрэг чиглэл өгөгдсөн.

Тиймээс энэ үүргийг ажил хэрэг болгох талаар ГХЯ, холбогдох албан тушаалтнууд шуурхай арга хэмжээ авч ойрын хугацаанд шийдвэрлэх хэрэгтэй. Мөн энэ чиглэлд авто зам барих хөтөлбөр, төсөл боловсруулж байгаа бөгөөд анхааран ажиллах шаардлагатай байна. Засгийн газар ч, Ерөнхий сайд миний хувьд ч дэмжлэг үзүүлэх болно. Танай энэ чуулган бусад аймаг, бүс нутгийн хөгжлийн чиглэлийг тодорхойлоход жишиг болохуйц арга хэмжээ болно гэдэгт итгэж байна. Бидний хамтын зүтгэл үр дүнгээ өгөх нь эргэлзээгүй хэмээн хэллээ гэж Засгийн газрын Хэвлэл, мэдээллийн албанаас мэдээлэв.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболдын 2009-2010 оны мал өвөлжилт, хаваржилтын байдал, малчдад учирсан хохирол, цаашид авах арга хэмжээний талаар УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд хийсэн мэдээлэл

Улсын Их Хурлын дарга аа!
Эрхэм гишүүд ээ!
 
Өнөөдрийн хийх мэдээллийн танилцуулгыг Улсын Их Хурлын гишүүд Та бүхэнд урьдчилан хүргүүлсэн билээ. Манай улсын ихэнх нутгийг хамарсан гамшиг, зуд нь мал аж ахуйн салбар, түүний дотор хөдөөгийн хүн амын амьжиргаанд ихээхэн сөрөг нөлөөлөл үзүүллээ.

Засгийн газар, Улсын Их Хурлын нэгдсэн чуулганы 2010 оны 1 дүгээр сарын 8-ны өдрийн хуралдаанд мал өвөлжилтийн байдлын талаар мэдээлэл хийснээс хойш цас зудын гамшгийг хохирол багатай даван туулахад чиглэсэн төлөвлөгөө боловсруулж, тулгамдсан асуудлуудыг цаг алдалгүй шийдвэрлэж ажиллалаа. Үүний үр дүнд гарч болох эрсдэл, хохирлыг тодорхой хэмжээгээр бууруулж, малчиддаа эд материал, сэтгэл санааны тусламж үзүүлж ирлээ.

Тулгарсан хүндрэлийг даван туулахад Улсын Их Хурал, Улсын Их Хурлын Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооноос онцгойлон анхаарч, тодорхой шийдвэр гарган дэмжлэг туслалцаа үзүүлсэнд Засгийн газар болон малчдынхаа өмнөөс талархал илэрхийлье. Энэхүү мэдээлэлд цаг үеийн нөхцөл байдалтай холбогдсон статистик тоог дурдахгүйгээр Засгийн газраас авч хэрэгжүүлсэн гол арга хэмжээ, тэдгээрийн үр дүн, мал аж ахуйн салбарт гарсан хохирол, түүнийг нөхөхтэй холбогдсон цаашдын бодлого, чиглэлийн талаар мэдээлэл хийхийг хүсэж байна. 

Нэг. Мал өвөлжилт, хаваржилтын үед авсан арга хэмжээний тухай           

Өвөлжилтийн байдалтай холбогдуулан Засгийн газар, Улсын онцгой комиссоос холбогдох яам, мэргэжлийн байгууллагын ажилтнуудыг орон нутагт ажиллуулан цагийн байдалд үнэлгээ хийхэд 15 аймгийн 80 сум гамшгийн байдалтай, 17 аймгийн 95 сум зудтай гэсэн дүгнэлт гарлаа. Үүнээс үзэхэд өнгөрсөн өвөл тохиолдсон гамшиг, зудад манай улсын нийт нутаг дэвсгэрийн 80,9 хувь буюу 175 сумын 97.5 мянган малчин өрх өртсөн нь цар хүрээ, хамарсан хүний тоо, учруулсан хохирлын хэмжээгээрээ сүүлийн жилүүдэд тохиолдсон зудаас илүү байгаа юм.

Засгийн газар цас, зудын нөхцөл байдалтай холбогдуулан 2009 оны 9 дүгээр сараас өнөөдрийг хүртэлх хугацаанд нийт 26.2 тэрбум төгрөг зарцуулаад байна. Үүнд 2009-2010 онуудад нийт 7 удаагийн тогтоол, шийдвэрээр Засгийн газрын нөөц хөрөнгө болон холбогдох сайдын багцад зохицуулалт хийж 6.8 тэрбум төгрөг, манай улсад хэрэгжиж байгаа гадаад орон, олон улсын байгууллагын төсөл, хөтөлбөрүүдээс зудад нэрвэгдсэн малчдад хүнс, өргөн хэрэглээний бараа, өвс, тэжээлийн тусламж үзүүлэх, хорогдсон малын сэг, зэм устгах зэрэг арга хэмжээнд зориулан 11.9 тэрбум төгрөг, гамшгийн нөхцөлтэй холбогдуулан гадаад улс орнуудын хандив, тусламжаар 6.7 тэрбум, дотоодын байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэдээс 784.0 сая төгрөг төвлөрүүлэн зарцууллаа.

Засгийн газар, Улсын онцгой комиссоос гамшиг, зудад нэрвэгдсэн малчдад туслах уриалгыг гаргаж дотоодын байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэдийн хандив, тусламжаар төвлөрсөн хөрөнгийг өвөлжилтийн байдал хүндрэлтэй аймгуудад  4 удаа цуваагаар хүргэж өгөх ажлыг зохион байгуулав.

Улсын төсвөөс зарцуулсан дээр дурьдагдсан 6.8 тэрбум төгрөгийн зарцуулалтыг нэр төрлөөр нь ангилан авч үзвэл нийт хөрөнгийн 36.2 хувийг өвс, тэжээл олгох зардалд, 20.6 хувийг орон нутагт бараа, материал хүргэх тээврийн зардалд, 17.3 хувийг малчдын эрүүл мэнд, нийгмийн үйлчилгээнд, 16.7 хувийг малын эрүүл мэнд, сэг зэм устгалд, 9.2 хувийг цасанд боогдож хаагдсан зам даваа онгойлгоход тус тус зарцуулсан. Гадаад орон, олон улсын байгууллага, дотоодын байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэдийн өгсөн нийт хандив тусламжийн 41.4 хувийг хүнсний хангамжийг нэмэгдүүлэхэд, 22.3 хувийг тээврийн зардалд, 18.8 хувийг малын тэжээлд, 17.5 хувийг малын сэг зэм устгал, малын эрүүл мэндийн үйлчилгээнд тус тус зарцуулж байна.

Өнгөрсөн өвлийн цас зудыг гэтлэн давахад манай ард иргэд, байгууллага, аж ахуйн нэгж, хамт олон, аймаг, сумын нутгийн зөвлөлүүд, гадаадын орнууд, олон улсын байгууллагуудаас сэтгэл санааны болон эд материал, хөрөнгө санхүүгийн ихээхэн дэмжлэг үзүүлсэнд чин сэтгэлээсээ талархаж буйгаа онцлон тэмдэглэж байна.

Сайны хажуугаар саар гэгчээр гамшиг зудтай холбогдуулан орон нутагт хуваарилсан хөрөнгийг зориулалтын дагуу зарцуулах, олгосон тусламжийн барааг шаардлагатай хүмүүст нь хүргэж өгөх тал дээр зарим аймаг, сумын удирдлагууд хангалтгүй ажиллаж байна. Тухайлбал УИХ-ын 2010 оны 9 дүгээр тогтоолын дагуу Засгийн газар 34 дүгээр тогтоол гарган мал өвөлжилт хүндэрсэн 12 аймагт тус бүрт 230.0 сая төгрөг нийт 2.7 тэрбум төгрөг олгосныг зарим аймгууд зориулалтын бусаар зарцуулсан.

Завхан аймаг сумдадаа 100.3 сая төгрөгийг бэлэн мөнгөөр тараасан, зам, давааны бөглөрөлийг  нээх зардлыг 180.3 сая төгрөг хүргэж 145.3 саяар хэтрүүлсэн, Ховд аймагт 3 суманд 30.0 сая төгрөгийг бэлнээр олгосон, зам давааны зардлыг 73.0 сая төгрөгөөр хэтрүүлсэн зэрэг зарим зөрчил гарсан тул холбогдох албан тушаалтанд хууль, журмын дагуу хариуцлага тооцож байгаа. Өвөлжилт, хаваржилтын байдал хүндэрсэнтэй холбогдуулан УИХ-ын нэр бүхий 16 гишүүн зарим аймагт өвс, тэжээл, автомашин, хөрөнгө шийдвэрлүүлэх хүсэлт, саналаа Засгийн газар, Улсын Онцгой комисст ирүүлснийг тухай бүрд нь шийдвэрлэж, хариуг өгсөн.   

Хоёр: Мал аж ахуйд учирсан хохирлын талаар

Гамшиг, зудын улмаас 2010 оны 4 дүгээр сарын 19-ны өдрийн байдлаар оны эхний нийт малын 15.6 хувь буюу 6.9 сая мал зүй бусаар хорогдсоныг зах зээлийн дундаж үнэд харьцуулан тооцвол нийтдээ 360.3 тэрбум төгрөгийн шууд хохирол малчдад учирсан байна. Өвөрхангай, Завхан, Дундговь, Архангай, Говь-Алтай, Ховд, Хөвсгөл, Өмнөговь, Увс, Төв, Баянхонгор зэрэг 11 аймагт улсын хэмжээний хорогдсон нийт малын 90.7 хувь нь ногдож байна.

Гамшиг, зудын улмаас 2010 оны 4 дүгээр сарын 19-ны өдрийн байдлаар  нийт 8711 өрх огт малгүй, 32756 өрх малынхаа 50-иас дээш хувийг хорогдуулсан, 1400 гаруй малчин өрх аймаг, сумын төв рүү шилжин суурьшиж байгаа мэдээ ирж байна. Улсын хэмжээнд нийт 69.6 мянган малчин өрх, арилжааны банкуудад 63.9 тэрбум төгрөгийн зээлтэй байгаагийн 2.1 тэрбум нь малгүй буюу цөөн малтай болсон өрхүүдэд ногдож байна.

Банкны зээлийн хугацааг сунгах, зээлийн тодорхой хэсгийг эрсдэлийн сангаас гарган хөнгөлөх чиглэлээр холбогдох арилжааны банкны удирдлагатай уулзалт ярилцлага хийснээр тодорхой шийдэлд хүрч, малчдын зээлийн хугацааг сунгах, торгуулийн хүүг чөлөөлөх, үндсэн зээлээс нь эхэлж төлүүлэх зэрэг арга хэмжээг авч байна.

Гурав. Цаашид авах арга хэмжээний талаар:

Гамшиг, зудын хохирлыг бууруулах, нөхөхтэй холбогдуулан Засгийн газраас авах арга хэмжээнд орон нутгийн саналыг тэргүүн ээлжинд анхаарах зорилгоор бүх аймаг, нийслэлээс албан бичгээр санал авлаа. Эдгээрийг  түүвэрлэн авч үзвэл тэргүүн ээлжинд малжуулах хөтөлбөр, төслийг хэрэгжүүлэх санал давамгайлжээ. 

Засгийн газар холбогдох яам, агентлаг, эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн төлөөлөл оролцсон ажлын хэсэг байгуулж ажиллуулан 2009-2010 оны өвөлжилт, хаваржилтын байдал хүндэрснээс малчдад учирсан хохирол, цаашид авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаарх асуудлыг судлан боловсруулж, Засгийн газрын хуралдаанаар 2 удаа хэлэлцээд тогтоол, төлөвлөгөө болон малжуулах түр журам батлан гаргахаар ажиллаж байна.

Засгийн газрын зүгээс малчиддаа хандсан бодлогын томоохон арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх цаг нь болсон гэж үзэж байна.  Тодруулбал малчин хүнийг өөрийгөө хөгжүүлэх боломж бүрдүүлэх, тэдгээрийн хөдөлмөрийг хамгаалж, аюулгүй байдлыг хангах чиглэлээр цогц бодлого боловсруулан хэрэгжүүлэхийн хамт гамшгаас урьдчилан сэргийлэх, малаа чанаржуулах, малчдын амьдрал ахуйн үнэ цэнэтэй бүхнийг өвлөн залгамжлах өвөрмөц тогтолцоот бодлогыг хэрэгжүүлэх шаардлага тавигдлаа.

УИХ-аас өнгөрсөн 2009 онд батлан гаргасан “Төрөөс малчдын талаар баримтлах бодлого”, мөн Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдаанаар хэлэлцэгдэн эхэлж байгаа “Монгол мал” хөтөлбөр нь хөдөө аж ахуй, үүний дотор мал аж ахуйн салбарт баримтлах бодлогын гол суурь болж чадна гэж Засгийн газар үзэж байна.
     
Өнгөрсөн хугацаанд учирсан хохирлын сургамжаас дүгнэлт хийхэд нутгийн өөрөө удирдах болон нутгийн захиргааны байгууллагын удирдлага зах зээлийн тогтолцооны нөхцөлд мал аж ахуйг хэрхэн удирдах, эрсдэлээс хамгаалах зохион байгуулалт, үйл ажиллагааг шинэчлэн хэрэгжүүлэхэд анхаарах шаардлагатай гэж үзэж байна. Энэ чиглэлээр орон нутгийн эрх мэдэл, хүлээх үүргийг нэмэгдүүлэхэд анхаарч Төсвийн тухай хуулийн төсөлд зохих заалт, өөрчлөлтийг тусгаж байгаа.

Засгийн газраас гамшгийн улмаас үүссэн хохирлыг нөхөхтэй холбогдуулан гадаад орон, олон улсын байгууллагатай хамтран тодорхой чиглэгдсэн төслийг хэрэгжүүлэх талаар идэвхтэй ажиллаж эхэлсэн. Тухайлбал: Азийн хөгжлийн банкнаас зудын байдалтай холбогдуулан Монгол улсад 2.5 сая ам.долларын буцалтгүй туслалцаа үзүүлэхээр шийдвэрлэсэн. Уг тусламжийн мөнгийг улсын төсвийн дансанд байршууллаа. Одоо Азийн хөгжлийн банктай уг тусламжийг ямар зориулалтаар, хэрхэн зарцуулах талаар техникийн уулзалтыг хийж, шуурхай шийдвэрлэхээр холбогдох яамд ажиллаж байгаа болно. 

Олон улсын банк, санхүүгийн байгууллага болон гадаад орнуудын буцалтгүй тусламжийн хөрөнгөөр малчдад шинэ ажлын байр бий болгох, хүсэлт гаргасан малчдыг өөр ажил, мэргэжилд сургах, эрсдэлийг даван туулах чадавхи бий болгох, хүнсний тусламж үзүүлэх зэрэг чиглэлд түлхүү зарцуулах чиглэлийг баримтлана. Зудын хохирлыг нөхөх асуудлыг дан ганц малжуулах, ажлын байраар хангах бодлогоор хязгаарлах бус Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, бусад бодлогын баримт бичигт тусгагдсан зорилтын дагуу мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний үнийг тогтвортой байлгах, олон улсын чанар, стандартад нийцүүлэн, түүхий эдийн болон бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэх замаар хэрэгжүүлэхэд онцгой анхаарал хандуулна.

Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэхтэй холбогдуулан мал сүргийг гоц халдварт, халдварт өвчнөөс эрүүлжүүлэх шаардлагыг манай бүтээгдэхүүн, түүхий эдийг импортлогч улс орнуудын зүгээс онцгойлон тавих боллоо. Энэ чиглэлээр Засгийн газраас боловсруулж, ажиллаж байгаа зарим асуудлыг Та бүхэнд тараасан танилцуулгад тусгасан. Засгийн газраас малгүй болсон өрхүүдийг цаашид малжуулах арга хэмжээг үе шаттай хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна. Уг асуудлыг Засгийн газар саяхан хуралдаанаараа хэлэлцэн шийдвэр гарган, хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Энэ зорилгоор тодорхой хөрөнгийн эх үүсвэрийг улсын төсвөөс зохицуулалт хийж гаргах саналыг боловсруулан, Монгол Улсын 2010 оны төсвийн тодотголд тусган хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барьсан.

Энэ удаагийн төлөвлөж буй малжуулах арга хэмжээний хүрээнд малгүй болоод байгаа нийт малчин өрхийн 50 хувь буюу 4355 өрхийг малжуулах төсөлд хамруулах, үлдсэн 4356 малчин өрхийг  эдийн засгийн бусад салбарт шилжүүлж ажлын байраар хангахаар төлөвлөөд байна. Эдийн засгийн бусад салбаруудад шилжин ажиллах сонирхолтой хүмүүст анхан шатны мэргэжил олгох сургалтыг, сургалт үйлдвэрлэлийн төвөөр явуулахын хамт аймгуудын хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих хөтөлбөрийн чиглэлээр зайны болон танхимын сургалтуудыг  зохион байгуулах болно.

Цаашид өвөлжилтийн бэлтгэлийг бүх шатанд хангахтай холбогдуулан төвлөрлийг сааруулах зарчмаар орон нутагт эрх мэдэл, хөрөнгө санхүүжилтийг өгч аймаг, сум, баг, малчин өрхийн түвшинд хадлан, тэжээл бэлтгүүлэх ажлын хариуцлагын тогтолцоог хамтад хэрэгжүүлэх бодлого баримталж, ойрын үед тусгайлан асуудал боловсруулж Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцэхээр холбогдох яам, газруудад үүрэг, чиглэл өгөгдсөн байгаа. Гамшиг, зудад өртсөн нийт малчдыг эрүүл мэндийн үзлэгт бүрэн хамруулж, шаардагдах эмчилгээ, үйлчилгээ үзүүлэх ажлыг шат шатны эмнэлгийн байгууллагаас шуурхай зохион байгуулж байна. Энэ арга хэмжээг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлнэ.

Эрсдэл өндөртэй мал аж ахуйн салбарт даатгалын тогтолцоог бүрэн нэвтрүүлэх нь эн тэргүүний бодлого байх ёстой. Малын индексжүүлсэн даатгал төсөлд бүх аймгуудыг 2012 он хүртэлх хугацаанд дэс дараатай хамруулахаар ажиллаж байгаа бөгөөд малын даатгал, давхар даатгалын эрх зүйн болон санхүүгийн орчин нөхцлийг бүрдүүлэх асуудлыг онцгой анхааран ажиллаж байна. Өмчийн эзний өөрийн хүлээх үүрэг, хариуцлага нэн чухал.  Малчин өрх бүрийг тодорхой хэмжээний өвс, тэжээлийн нөөц бүрдүүлж, өвөл, хаврын улиралд ашигладаг дадал заншилд сургах, тэжээлийн нэг ба олон наст ургамал тариалах бүх нийтийн хөдөлгөөн өрнүүлж төрөөс үзүүлэх үр, бордоо, техник хэрэгслийн дэмжлэгийг нэмэгдүүлэх шаардлага гарч байна. 

Улсын нөөцийн өвс, тэжээлийн нөхөн бүрдүүлэлт, хангамжийг нэмэгдүүлэх бэлтгэлийн тогтолцоог боловсронгуй болгон орон нутагт нь бэлтгэсэн өвс, тэжээлээр нөөц бүрдүүлнэ. Засгийн газраас баталсан “Малын тэжээл” хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг эрчимжүүлж, тэжээлийн бага, дунд оврын үйлдвэр, цехийг бүс нутаг, аймгуудын боломж, нөөц, онцлогт тулгуурлан байгуулж ажиллуулах талаар хувийн хэвшлийнхэнтэй хамтарч ажиллана.

Мал хаваржилтын байдал төдийлөн сайжрахгүй, цас ихтэй аймаг, сумдад малын хорогдол үргэлжилж, хүчтэй цасан болон шороон шуурга тохиолдох эрсдэл байсаар байна. Дэлхий дахины цаг уурын өөрчлөлтийн улмаас байгаль цаг уурын гэнэтийн болон гамшигт үзэгдлийн давтамж ихээхэн нэмэгдэж байгаа нөхцөлд Засгийн газар, орон нутгийн удирдлага, малчид ч тайвшрах цаг болоогүй байна.

Малчдын орлогыг тогтвортой байлгах, гадаад дотоод зах зээлийн үнэ ханшийн хэлбэлзэлд хүчтэй нэрвэгдэхгүй байх, цаашид малчдын орлогыг өсгөн нэмэгдүүлэх зорилгоор юуны өмнө мал аж ахуйн түүхий эдийн борлуулалтын зүй зохистой тогтолцоо нэн чухал гэдгийг  эрдэмтэн, судлаачид, олон улсын зарим байгууллагын зүгээс дүгнэж, удаа дараа санал дэвшүүлж ирсэн. Ийм зүй зохистой борлуулалтын сайн тогтолцоог бий болгох зорилгоор Засгийн газраас “Түүхий эдийн биржийн тухай” хуулийн төслийг боловсруулж, УИХ-д өргөн мэдүүлсэн билээ.

Байгалийн гамшигт үзэгдэлийн улмаас малчдад учирсан хохирлыг барагдуулах, цаашид орлогыг нь нэмэгдүүлэхэд нэн чухал үүрэгтэй  “Түүхий эдийн биржийн тухай” хуулийн төслийг яаралтай хэлэлцэн баталж өгөхийг УИХ-аас хүсч байна. Энэхүү мэдээлэлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд та бүхний гаргах саналыг Засгийн газар цаашид бодлого, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаандаа тусган ажиллах болно.

Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

Та бүхний өдрийн амгаланг айлтгая.

Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар, Авлигатай тэмцэх газар, АНУ-ын Азийн сан хамтран “Авлигаас урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө”-ний талаар Монгол Улсын Ерөнхий сайдын нэрэмжит гуравдахь удаагийн сургалт, семинарын үеэр манай Орон нутгийн удирдлагын хэлтэс цаг үеийн асуудлын талаар Та нөхөдтэй Засгийн газрын зарим гишүүнийг уулзуулах арга хэмжээ зохион байгуулж байна. Энэ уулзалт, ярилцлагын гол зорилго нь аймаг, нийслэлийн Засаг дарга Та нөхөд өнгөрч буй өвөл болон энэ хавар өөрсдийн аймаг, орон нутагт байдал ямар байгаа,  анхаарах асуудлаар аймаг бүрийн товч мэдээллийг сонсож, цаашид бидний хамтарч хийх ажлыг уялдуулахад чиглэх юм. Иймд оршил болгон цөөн зүйлийг мэдээлье.

Манай улсын хувьд энэ жил олонхи аймгийн нутагт цас олон удаагийн давтамжтай их хэмжээгээр орсон, ойрын жилүүдэд тохиолдоогүй эрс хүйтэрсэн хүндхэн өвлийг туулж, хавартай золгож байна. Өнгөрөгч зун зуншлага муу байсан тул Засгийн газраас аймгуудад зориуд ажлын хэсэг томилон гангийн зэрэглэлийг тогтоох, өвөлжилтөд эртнээс бэлтгэх чиглэлээр тодорхой арга хэмжээг авч ажилласныг Та бүхэн мэдэж байгаа. Та бид хамтдаа цаг агаар хүндэрч эхэлсэн үеэс тасралтгүй арга хэмжээ авч, багагүй хүч хөдөлмөр зарцуулан ажиллалаа. Ялангуяа энэ бүх ажлын хүндийг үүрч, хөдөөгийн иргэдийн амжиргааг хамгаалах, мал сүргийг эрсдэл багатай онд оруулах гэж орон нутгийн удирдлагууд ихээхэн хүчин зүтгэл гарган ажилласан гэж Засгийн газар, Улсын Онцгой комисс үзэж байна.

Хүндхэн улирлын ард гарч, урин дулааны үзүүр наашилж байгаа ч бидний өмнө цаг алдалгүй шийдвэрлэх  асуудал, хэрэгжүүлж зохион байгуулах  арга хэмжээнүүд ард иргэдийн хүлээлттэй зэрэгцэн шил даран ээлжээ хүлээж байна. Юуны өмнө цаг агаарын хүндрэлээс хөдөө аж ахуйд үүссэн сөрөг үр дагаврыг богино хугацаанд арилгах, хаврын тариалалтад бэлтгэхээс эхлээд Засгийн газраас дэвшүүлж буй томоохон төсөл, арга хэмжээнүүдийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах талаар ойрын үед анхаарах зарим асуудалд Та бүхний анхаарлыг хандуулахыг хүсч байна.

Нэг: Хөдөө аж ахуйд учирсан хохирол, түүнийг арилгах талаар

2009- 2010 оны өвөл хавар тохиолдсон байгалийн бэрхшээл нь урд жилүүдэд тохиолдсон гамшиг, зудыг бодвол өргөн цар хүрээтэй, нийт нутаг дэвсгэрийн 80,9 хувь буюу 17 аймгийн 175 сум, нийт малчин өрхийн 57,3 хувь буюу 97,5 мянган өрхийг хамарчээ. Засгийн газраас 2009-2010 оны өвөлжилт, хаваржилтын бэлтгэл хангах, гамшиг, зудын үүссэн нөхцөл байдалтай холбогдуулан 7 удаагийн тогтоол, шийдвэрээр нийт 6,8 тэрбум төгрөгийг Засгийн газрын нөөц болон холбогдох сайдын төсвийн багцаас гаргаж зарцуулаад байна.

НҮБ-ын төрөлжсөн байгууллагууд, гадаадын төсөл, хөтөлбөрүүдийн газраас гамшгийн эрсдэлийг бууруулахад зориулж 6.3 орчим сая ам.долларын хөтөлбөр хэрэгжүүлж  байна. УИХ, Засгийн газрын зүгээс зудын бэрхшээлийг даван туулах зорилгоор өвөлжилт хүндэрсэн 12 аймагт тус бүр 230.0 сая төгрөг,  нийт 2760.0 сая төгрөг олгосноос одоогийн байдлаар 1958.7 сая төгрөгийг зарцуулаад байгаа мэдээ ирүүлжээ.

Зарим аймагт энэ хөрөнгийг зориулалт бусаар зарцуулж байгаа дутагдал ч гарлаа. Тухайлбал: Завхан аймаг 100.3 сая төгрөгийг өвс, тэжээл авалгүй сумдад бэлэн мөнгөөр нь тараасан, баталж өгсөн зардлыг зориулалтаар зарцуулалгүй, сэг зэм устгалын 25 сая төгрөгийг өөр зүйлд зарцуулсан,  Ховд аймагт Улсын Их Хурлын дарга ажиллахдаа гамшгийн байдалд байгаа 3 суманд 30.0 сая төгрөг бэлнээр олгосныг  зориулалтын бус өрийг дарсан, зарим арга хэмжээний зардлыг 73.0 сая төгрөгөөр хэтрүүлсэн зэрэг зөрчил гарсан байна.

Монгол Улсын Засгийн газар, Улсын Онцгой комиссоос хандивын уриалга гаргаж амжилттай зохион байгуулсны үр дүнд гадаад, дотоодын байгууллагуудаас бэлэн мөнгөний хандив 867.7 сая төгрөг, 3.6 тэрбум төгрөгийн бараа материал нийт 4.5 тэрбум төгрөгийн хандив цугларч, үүнээс 5.2 тэрбум төгрөгийн хандив тусламжийг 3 удаагийн цуваагаар 21 аймагт хүргүүллээ. Энэ арга хэмжээнд цаг агаар хундэрсэн 12 аймгийн Улаанбаатар хот дахь нутгийн зөвлөл, нийслэлийн төрийн болон аж ахуйн нэгж байгууллага, иргэд чин сэтгэлийн тусламж үзүүлсэнийг цохон тэмдэглэе.

Дээрх тусламж, дэмжлэг нь цаг агаарын хүндрэлийг хохирол багатай даван туулахад чиглэж байгаа ч мал аж ахуйн салбарт гарч буй хохирол өдрөөс өдөрт нэмэгдэж малын хорогдол 4 дүгээр сарын 12-ны байдлаар 6.4 саяд хүрч, зөвхөн малын хорогдлыг мөнгөн дүнгээр тооцвол 360.0 тэрбум төгрөгийн хохирол учраад байна. Гамшиг зудын улмаас 2010 оны 4 дүгээр сарын 13-ны байдлаар 8711 өрх огт малгүй болж, 32,7 мянган өрх малынхаа 50-иас илүү хувийг хорогдуулж, цаашид ч улам өсөх хандлагатай байна. Энэ нь хөдөөд ядуурал, ажилгүйдлийг ихээр бий болгох үндсэн шалтгаан болохын зэрэгцээ орон нутгийн төсвийн зардалд ч хүндрэл учруулж байгаа нь ойлгомжтой.

69,6 мянган малчин өрх арилжааны банкуудад 63,9 тэрбум төгрөгийн зээлтэй байгаагийн 2,1 тэрбум төгрөг нь малгүй буюу цөөн малтай болсон өрхөд ноогдож байна. Гарч байгаа сөрөг үр дагаврын бурууг зөвхөн байгальд өгч болохгүй. Байгаль, цаг агаарын хүндрэлээс гадна орон нутагт өвөлжилт, хаваржилтын бэлтгэл, зохион байгуулалт хангалтгүй, мэдээ, мэдээллийг үнэн бодитоор өгдөггүй, зун, намрын улиралд найр, наадам ихэссэн, малчид өөрийн хөрөнгөө аливаа эрсдлээс хамгаалах сэтгэлгээ дутмаг, бэлэнчлэх сэтгэлгээнээс салаагүй, эдийн засгийн тооцоо сул, орон нутагт хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн удирдлагын үр ашигтай тогтолцоо байхгүй болсон зэрэг шалтгаан байгааг хэлэх нь зүйтэй. 

Хаврын адаг сар дундаа орж байгаа ч нийт нутгийн 50 гаруй хувь цастай хэвээр байгаа нь шар усны үер болох  эрсдлийг дагуулж байна. Орон нутгийн удирдлагууд Та бүхэнд энэ өвөл хаврын хүндрэлийн үр дагавар,  шар усны үерээс  сэргийлэх, үхсэн малын сэг зэмийг устгах, малгүй болсон иргэдийн амьжиргааг хамгаалах зэрэг арга хэмжээг шуурхай авч, цаг алдалгүй шийдвэрлэх  дараах ажил байна.

1.    Малын халдварт өвчин гарахаас урьдчилан сэргийлж, үхсэн малын сэг, зэм устгах ажлыг технологийн дагуу шуурхай гүйцэтгэх, шаардагдах зардлыг нөөц бололцоогоо ашиглан гаргах,
2.    Малгүй болсон буюу малаа олноор нь хорогдуулсан малчдыг ажлын байраар хангах хувилбаруудыг санаачлан, жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих болон бусад эх үүсвэрээр ажлын байр бий болгох, 
3.    Малчдад сэтгэл санааны дэмжлэг үзүүлэх, залуу малчдад сургалт, сурталчилгаа явуулах, 
4.    Орон нутгийн засаг захиргааны бүх шатны байгууллага, малчид дахиад өвөл болно, цаг агаар хүндэрнэ гэдгийг байнга санаж, болзошгүй эрсдлээс иргэдийн амьжиргаа, мал сүргийг хамгаалах арга хэмжээг өөрсдийн орон нутгийн онцлогт тохируулан хэний ч шаардлагагүйгээр хийж хэвших,
5.    Мал эмнэлэг, үржлийн ажил үйлчилгээний чанар, орчин үеийн шаардлагыг хангахгүй байгаагаас мах экспортлоход саад учирч, мал сүргийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах боломжгүй байна. Иймд үүнд холбогдох яам, орон нутгийн байгууллага хамтран зарчмын эргэлт хийх цаг нь болсон гэж үзэж  байна.
6.    Атрын гурав дахь  аяны хүрээнд олсон ололтоо бид алдаж болохгүй.
Хаврын тариалалтын бэлтгэл ажлыг цаг алдалгүй хийхийн зэрэгцээ, хураан авах ургацаа хаана хадгалах, борлуулах зэргийг одооноос төлөвлөж ажиллах хэрэгтэй. Хураан авсан ургацыг борлуулах, дотоодын үйлдвэрлэгчдийг дэмжих талаар зарим эрх зүйн зохицуулалт хийх ч  шаардлагатай байна.

Хоёр: Цаг үеийн зарим тулгамдсан асуудлын талаар

Улсын Их Хурал, Засгийн газраас улс орны эдийн засгийн цаашдын өсөлт, хөгжилтэй холбоотой бодлогын томоохон төслүүдийг хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байгааг Та бүхэн мэдэж байгаа. Эдгээр төслүүдэд Та бүхний анхаарал хандуулж, шуурхай зохион байгуулах шаардлагатай  асуудлууд байна. Үүнд:

1.    “Хүний хөгжил сан”-гаас иргэн бүрт 1.5 сая төгрөг хүртээх арга хэмжээтэй  холбогдуулан  УИХ-ын 2009 оны 100 дугаар тогтоол, Засгийн газрын 2010 оны 03, 82 дугаар тогтоолыг хэрэгжүүлэхийн тулд сум, байгууллагын удирдлага ажилтнуудыг хариуцлагатай ажиллуулах,
2.    Тэтгэврийн болон эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдаагүй иргэдийн бүртгэлийг үнэн зөв гаргах, төлбөрийн эрхийг сонгуулах санал авалтыг иргэдэд сайтар ойлгуулан, шуурхай зохион байгуулах,
3.    Аймгуудыг холбосон авто зам тавих ажилд орон нутгийн түгээмэл тархацтай ашигт малтмалыг ашиглах асуудлаар өмнө гардаг маргаан, чирэгдлийг гаргахгүй байхад анхаарах,
4.    Бүх шатанд сахилга дэг журмыг сайжруулах, энэ талаар гарсан Засгийн газрын 2009 оны 03 тоот албан даалгаврын хэрэгжилтийг хангаж ажиллахыг анхааруулж байна. Зарим аймгийн удирдлага зөвшөөрөлгүйгээр  гадаадад томилолтоор явах, сум, байгууллагын ажилтнуудыг төсвийн хөрөнгөөр тал тохой татаж олноор нь гадаад явуулах байдал гарч, нэмэгдэх хандлагатай  байна.
5.    Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын “Үдийн хоол” хөтөлбөрийн хоолны чанарт онцгой анхаарал хандуулж, сургуулийн удирдлагууд, бэлтгэн нийлүүлэгчидтэй сумдын Засаг дарга нарыг гурвалсан гэрээтэй ажиллуулж, хүлээлгэх хариуцлагыг чангатгах шаардлагатай байна.

Гурав:  Хүн ам, орон сууцны тооллогын ажлын талаар

Одоо хүн ам, орон сууцны тооллогын Улсын комиссын даргын хувьд цөөн зүйлд Та бүхний анхаарлыг хандуулъя. Энэ оны 1 дүгээр сард зохион байгуулах байсан хүн ам, орон сууцны тооллогыг өнгөрсөн оны сүүлээр үүссэн байгаль цаг уурын хүндрэл, томуугийн цартахлын вирусийн халдварын тархалтын улмаас хойшлуулан УИХ-ын 88 дугаар тогтоолоор 2010 оны 11 дүгээр сарын 10-наас 11-нд шилжих шөнийн “00” цагаар өөрчлөн тогтоосныг Та бүхэн мэдэж байгаа.

Тооллогын тов хойшлогдсонтой холбоотойгоор орон нутагт тооллогын бэлтгэлийг хангах ажилд ихээхэн алгуурласан байдлаар хандаж байна. Энэ ажил нь төр засгийн бодлого, шийдвэр, төсөл хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилтийг гаргаж, цаашдын зорилтын чиг хандлагыг боловсруулах олон талын ач холбогдолтойн зэрэгцээ Монгол Улсын Засгийн газраас НҮБ-ын өмнө хүлээсэн томоохон үүрэг байдаг гэдгийг сайтар ойлгож байгаа гэдэгт эргэлзэхгүй байна.

Иймд иргэдийн хөдөлгөөний бүртгэл, мэдээллийг бүрэн хөтлөх, бичиг баримтын зөрчлийг цэгцлэх, иргэний шинэчилсэн бүртгэлд хамруулах ажлыг алдаа дутагдалгүй, шуурхай зохион байгуулахад анхаарах хэрэгтэй. Тооллогын төсөв санхүүтэй холбоотой асуудлаар орон нутгийн тооллогын комиссын даргын хувьд Та бүхний  хариуцлагатай холбоотой  асуудал гарсан байна.

Сангийн яамтай тохиролцож, орон нутгийн төсөвт тусган хуваарилсан  санхүүжилтийг зарим аймаг ИТХ-аараа өөрчилж баталсан байна. Тухайлбал: Архангай аймаг 56.0 сая төгрөг, Баянхонгор аймаг 38.6 сая төгрөг, Булган аймаг 16.3 сая төгрөг, Дорнод аймаг 57.1 сая төгрөг, Өвөрхангай аймаг 37.0 сая төгрөг, Хөвсгөл аймаг 22.2 сая төгрөг, Орхон аймаг 63.2 сая төгрөг, Завхан аймаг 46.9 сая төгрөг, Улаанбаатар 50.0 сая төгрөгийг төсөвтөө тусгаагүй буюу тооллогын товчоонд шилжүүлж үлдэгдлийг баталгаажуулаагүй байна.

Иймд тооллогын арга хэмжээний зардлын асуудлыг орон нутгийнхаа ИТХ-ын байгууллагатай хамтран шийдвэрлэх шаардлагатай байна. Эцэст нь хэлэхэд орон нутагт ажиллах тоологчдыг сайтар судлаж оновчтой сонгохоос энэ ажлын чанар шалтгаална гэдгийг сануулж  байна. Орон нутгийн удирдлагуудад миний өгсөн эдгээр үүрэг даалгаврын хэрэгжилтэд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын зүгээс хяналт тавьж, шаардлагатай арга хэмжээ авч ажиллах хэрэгтэй.

Өнөөдөр улс төрийн бий болж байгаа нөхцөл байдал, өрнөж буй үйл явцыг Монголын төрт ёсны эрх зүйн үүднээс бодитой дүгнэн, ард иргэдэд зөв ойлголтыг өгч, улс орны том эрх ашиг, ард түмний амьдралын тогтвортой баталгааг хангахад Та бид бүх шатанд ажлаа чиглүүлж ажиллахыг зөвлөж байна.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд 2010 оны 4-р сарын 10-ны өдөр БНХАУ-ын Хайнань мужид зохиогдож буй Азийн төлөөх Боаогийн чуулга уулзалтын нээлтийн хуралдаанд оролцлоо. Ерөнхий сайд С.Батболд улс орондоо ногоон эдийн засгийг хөгжүүлэх зорилт тавин ажиллаж байгаа. Энэ бодлогынхоо хүрээнд тус чуулга уулзалтын нээлтийн үеэр “Ногоон сэргээн босголт: Тогтвортой өсөлтөд чиглэсэн Азийн бодит сонголт” сэдвээр илтгэл тавьж хэлэлцүүллээ.

Илтгэлдээ ногоон эдийн засаг бий болгох асуудлаар Азийн орнууд бодлого үйл ажиллагаагаа нэгтгэх, дэлхийн улс орнууд эдийн засгийнхаа бүтцийг өөрчлөх шаардлагатайг санхүүгийн хямралын сургамж харуулсан талаар өгүүлэв. Дэлхийн эдийн засгийн хямрал, цаг уурын өөрчлөлтөөс үүдэн гарч буй асуудлуудыг шийдвэрлэхэд Боаогийн хурал чухал хувь нэмэр болох төдийгүй хүчтэй, эрүүл, өрсөлдөх чадвартай Азийг бий болгоход ч нөлөөлнө гэж Ерөнхий сайд С.Батболд дүгнэлээ.

Мөн хүрэн эдийн засгаас ногоон эдийн засаг руу шилжих, ногоон хөрөнгө оруулалтыг дэмжих, байгальд ээлтэй технологийг ашиглах замаар уул уурхай, төмөр зам, барилгын үйлдвэрлэл зэрэг дэд бүтцийн салбараа хөгжүүлэх бодлого баримтлан ажиллаж байгаагаа онцлон дурдлаа. Ерөнхий Сайд С.Батболдын тавьсан илтгэлийн талаар Боаогийн хурлын зохион байгуулагчид болон оролцогчид байр сууриа илэрхийлэн Монгол Улс байгалийн нөөцөө ашиглан хөгжилд хүрэх зорилтуудаа амжилттай биелүүлэхийг хүсэв. 

Боаогийн чуулга уулзалтын нээлтэд Азийн улс орнуудын удирдлага, улс төр, нийгмийн нэрт зүтгэлтнүүд, хувийн хэвшил, эрдэм шинжилгээний байгууллагын төлөөлөл бүхий 1000 гаруй хүмүүс оролцлоо. Энэхүү чуулга уулзалтын үеэр “Хөрөнгийн зах зээл: Азийн эдийн засгийн өөрчлөлтийг санхүүжүүлэх нь”, “Их 8-аас 20-ийн бүлэгт шилжих нь: шинэ бүтэц, шинэ дүрэм, шинэ тоглогчид”, “Хүлэмжийн хий багатай эрчим хүч: Азийн бүс нутаг дэлхийг тэргүүлж чадах уу?”, “Өсөлтийн талаар эргэн бодохуй”, “Хэрэглээнд шилжих нь: Азийн загвар” зэрэг сэдвээр салбар хуралдаан, хэлэлцүүлгүүд өрнөж байна гэж Засгийн газрын Хэвлэл мэдээллийн албанаас мэдээлэв. 

МАХН-ын XI Бага хурлын үеэр МАХН-ын дарга, Ерөнхий сайд С.Батболдын “Монгол Улсын эдийн засаг, нийгэм, улс төрийн нөхцөл байдал, сахилга хариуцлагын тухай” асуудлаар тавьсан улс төрийн илтгэл

Намын Бага хурлын гишүүд, Эрхэм журмын нөхөд өө,

Энэ удаагийн намын Бага хурал улс төр, нийгэм, эдийн засгийн онцлог нөхцөл байдалд болж байна. Сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрөө биелүүлэх хугацаа тэхий дундаа орчихоод байгаа үед, эдийн засгийн хямрал байгалийн цас зудын уршгаар малчид, улмаар олонхи иргэдийн аж амьдрал хүндхэн цохилтод ороод байгаа үед, улс орны эдийн засаг, бүтээн байгуулалтын томоохон үсрэлт хийх үед, нийгмийн тодорхой хэсэг нь хувьсгалд уриалж, дийлэнх хэсэг нь тогтвортой байдлыг хүсэмжилж байгаа үед болж байна.

Иймд та бидэнд улс орныхаа хувь заяа, намынхаа дотоод амьдралын талаар хэлэлцэн ярилцах зүйл олон байна. Намын дүрмийн байгууллага болох Бага хурал бүрэн эрхийнхээ хүрээнд ямарч асуудлыг хэлэлцэж шийдвэр гаргах эрхтэй. Энэ хурлаас нийт нийгмийн болоод намын дотор амьдралын холбоотой чухал шийдвэр гарна гэдэгт итгэж байна. Ингээд Бага хурлын гишүүд та бүхэнд болон намын нийт олондоо хандан дараах хоёр чиглэлээр би байр сууриа илэрхийлье.      

Нэг. МАХН-ын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрийн зорилт, хэрэгжилтийн явц, цаашдын зорилт

Манай нам сонгуулийн мөрийн хөтөлбөртөө том зорилт дэвшүүлсэн. Эх орныхоо эдийн засгийг хөгжүүлэх, ард иргэдийнхээ амьдралыг өөд татахын төлөө та бид хамтаараа хэлэлцэж тогтсон зорилтууд, түүнийгээ биелүүлж чадна гэсэн амлалтууд юм. Иргэдийн маань дийлэнх олонх нь үүнд итгэж найдаж, сонголтоо өгсөн. Энэ итгэл найдварын сонголтын хариуд тайлагнах хугацаа талдаа орох гэж  байгаа. Тиймээс бид юуг хийж чадсан, юуг хийж байгаа, үлдээд буй хугацаанд юуг хэрхэн яаж хийхээ нухацтай ярих нь зүйтэй.

УИХ-аар баталсан хамтарсан Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт манай намын сонгуулийн хөтөлбөрийн амлалт, зорилтууд тусгагдсан. Иймээс Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг биелүүлэхэд бүх талаар дэмжлэг үзүүлж ажиллах нь манай намын нэн тэргүүний зорилго гэдгийг онцлон хэлье. МАХН, АН сонгуулийн үеийн ширүүн сөргөлдөгчид, засгийн эрхийн төлөө үргэлжийн өрсөлдөгчид мөн боловч улс үндэстнийхээ эрх ашиг, нийгмийн хөгжлийн төлөө өнөөдөр хамтран ажиллагсад, нэг баг болж ажиллах тийм л хувь зохиолтой учирсан. Бэрхшээл зовлонг хамтдаа туулж байна.

Хамгийн гол нь Засгийн газрын зорилтууд, хөтөлбөр төслүүд хэрэгжиж байвал ард түмэнд ашигтай, улс оронд хэрэгтэй. Энэ бол манай намын эрхэм зорилго мөн. Манай намын 90 жилийн түүхийн туйлбартай мөрдсөн жанжин шугам бол олон түмний эрх ашиг байсан. Өнөөдөр ч тийм, хойшид ч тийм байх болно. Энэ том эрх ашгийн зарчимд суурилсан Засгийн газрынхаа үйл хэргийн төлөө тууштай зүтгэх нь манай намын гуйвашгүй байр суурь нэр төрийн хэрэг байх ёстой.

Өнгөрсөн хугацаанд сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт туссан томоохон асуудал амьдралд бодитой хэрэгжүүлэх баттай эхлэлийг тавьсан. Үүнд олон жил гацаанд байсан Оюу толгойн гэрээг батлуулснаар стратегийн орд газруудыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах их ажлын үүд хаалгыг нээсэн. Оюу толгойн гэрээ хэлцлүүд өнөөдөр олон хэл ам, хардалт сэрдэлтийг дагуулж байгаа ч алсдаа ард түмэнд ач тусаа өгнө гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Ач тус, үр өгөөжтэй байлгах эсэх нь та бидний нэгдсэн ойлголцол, хамтын зүтгэл, тууштай бодлогоос хамаарна.

Үүний зэрэгцээ уул уурхайн салбараас олох ашгаасаа хишиг, хувь хэлбэрээр иргэддээ хүртээх нийгмийн баялгийн хувиарлалтын эрхзүйн орчныг бүрдүүлж, хишиг хувиарлалтын сангийн савны амыг нээсэн. Мөн иргэний бүртгэлийн буюу төрийн ой санамжийн төгөлдөршүүлэх ажлыг эхлүүлсэн. Бүртгэл мэдээллийн төгөлдөршил нь нийгмийн баялаг хувиарлалт, төрийн халамж үйлчилгээг ил тод, шударга байлгах зорилготой. Иргэдийнхээ өмч хөрөнгийг баталгаажуулах, эдийн засгийн эргэлтэд оруулахад ач тустай. Иймд энэ ажлын эрчийг сулруулахгүй, эцсийн үр дүнг гартал ажил хэргийг явуулах нь чухал байна.

Сонгуулийн шударга тогтолцоо, төрийн албыг бэхжүүлэх ажил эхэлсэн. “Атрын гуравдугаар аян” зэрэг аж ахуй, үйлдвэр бизнесийн хүрээнд тодорхой ажлуудыг эхлүүлсэн. Зарим боломжийн үр дүн, амжилтууд ч гарсан. Эдгээр алхмууд бол Засгийн газрын хөтөлбөр түүгээр дамжаад манай намын мөрийн хөтөлбөрийн зорилтыг хэрэгжүүлэхэд чиглэгдэж буй тул үүнийг энд дурдаж буй. Засгийн газраас “Хүний хөгжлийн сан”-гаас иргэддээ эх орны хишиг, хувь байгаа боломжийнхоо хэрээр бодитойгоор хүртээж эхэллээ. Боловсролд шинэ стандарт нэвтрүүлэх, бизнесийн орчинг шинэчлэх, хувийн хэвшилд боломж нээх, улсын салбар төрийн өмчит байгууллагуудын үр ашгийг дээшлүүлэх, хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх, барилгын үйлдвэрлэл болон үйлдвэржүүлэлтийг эрчимжүүлэх гээд бодлого зорилтоо тодорхойлон ажиллаж байна.

Засгийн газар сүүлийн хуралдаанаараа аварга гэж хэлэхүйц томоохон төслүүдийг хэрэгжүүлэх шийдвэр гаргалаа. “Таван толгой”, “Иргэн бүрт 1.5 сая төгрөг”, “Шинэ төмөр зам”, “Утаагүй Улаанбаатар” гээд үнэхээр том төслүүд. Бас л гарцаагүй хийх ёстой ажил. Цаашид цаг алдаж болохгүй тулгарсан асуудлууд. Хэрэгжүүлэхэд амаргүй зорилтууд. Мэдээж бэрхшээл саад, хэл ам, шүүмжлэл үгүйсгэл гарна. Тиймээс саад бэрхшээлийг давж, санасан зорьсон ажлаа хэрэгжүүлэхийн төлөө бид бүгд улам эрчимтэй ажиллах шаардлага нэмэгдэж байна. Нөгөө талаас хамтарсан Засгийн газарт дэмжлэг хэрэгтэй байна. Улс төрийн намын нэг гол үүрэг бол өөрийнхөө Засгийн газарт улс төрийн дэмжлэг үзүүлэх явдал билээ.

Энэ дэмжлэг олон хэлбэртэй байж болно. Бодлогын шийдвэр гарган дэмжих, чиглэл зөвлөгөө өгөх, бодлого зорилтоо хэрэгжүүлэх боломж олгох, үйл ажиллагааг нь сурталчлан таниулах, гишүүд дэмжигчид, иргэдийнхээ оролцоог идэвхжүүлэх бас алдаа дутагдлыг засч залруулах ажил хэрэгч шүүмжлэл хүртэл дэмжлэг мөн. Хамгийн гол нь улс төрийн, нийгмийн тогтвортой байдлаар хангах явдал нь хамгийн чухал дэмжлэг байх болно. Өнөөдөр нийгмийн тодорхой хэсгийн санаа бодол тайван бус, төр засагтаа итгэх итгэл сайнгүй байна. Энэ нь нэг талаас эдийн засгийн хямралын нөлөөгөөр үйлдвэрлэл, бизнесийн үр ашиг буурч, үнэ ханш өсч, ажлын байр хомсдож, амьжиргааны түвшинд нөлөөлж байгаатай холбоотой. Бас байгаль цаг уурын цас зудын гамшиг малчдын санаа сэтгэл, ажил амьдралд хүнд цохилт болж, түүнийг дагаад нийгмийн бүлгүүдийн нэлээд хэсгийн амин зуулга хүндэрсэнтэй холбоотой.

Бас аль ч салбарт төрийн нэрийн өмнөөс ажил хариуцаж буй зарим хүмүүсийн хариуцлагагүй байдал, шударга бус харилцаа нь гал дээр тос нэмж бүрч бухимдуулж байгааг хэлэх хэрэгтэй. Ийм нөхцөлд байдлыг улс төрийн зарим нэг хөдөлгөөн, нам хүчин өөрийн сонирхолдоо ашиглахын тулд хүндрэл бэрхшээлийг хөөрдөн дэвэргэх, нийгмийн сэтгэл зүйгээр тоглох, олон түмний санаа бодлыг үймүүлэх, зориудаар тогтворгүй байдал үүсгэх зохион байгуулалттай гэмээр үйл ажиллагаа явагдаж байгааг анзаарахгүй байж болохгүй.

Гэхдээ энэ бүхнийг цөөн тооны хүмүүсийн явуулга, хатгаас хэмээн үл тоомсорлож бас болохгүй. Тиймээс нийгэмд явагдаж байгаа эдгээр үзэгдлийн хөрс суурь, шалтаг шалтгаан, мөн чанарт гүн гүнзгий үнэлэлт дүгнэлт өгч, хэрэгжүүлэх арга хэмжээгээ тодорхой болгох нь энэ удаагийн бага хурлын анхаарлын төвд байх ажлуудын нэг мөн. Нийгмийг хамгийн ихээр бухимдуулж буй асуудал нь ажилгүйдэл, ажилгүйдлээс үүдэлтэй ядуурал юм. Ардчилсан нийгэмд хүний хамгийн үндсэн эрхийн нэг нь болох нь эдийн засгийн эрх бүрэн хангагдаагүй байгаа нь энэ нийгмээ шударга бус байна гэж маш олон иргэд үзэхийн үндэс суурь болоод байна. Энэ нөхцөл цаашид улам даамжирах юм бол эргэлт буцалтгүй гэж үзэж байсан ардчилсан хөгжлийн замд ч саад бэрхшээл үүсэхийг үгүйсгэх аргагүй юм.

Ажлын байрыг олноор бий болгох, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих төслүүдийг цаг алдалгүй шийдэж, нийгмийн баялгийн тэгш шударга хувиарлалтын асуудалд онцгой анхаарах шаардлагатай болж байна. Иймд 21 зууны Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжлийн хурд, өнгө аясыг тодорхойлох томоохон бүтээн байгуулалтын ажлуудыг төлөвлөн эхлүүлэхэд нам онцгой анхаарах шаардлагатай боллоо. Засгийн газраас хэрэгжүүлэхээр зарлаад буй том төслүүд үүнд чиглэгдэж байгаа юм.

Эдгээр төслүүдийг ажил хэрэг болгож эхэлбэл ажилгүйдлийн түвшин буурч, эдийн засгийн өсөлт түргэсч, олон нийтийн хүсэмжилж буй эдийн засгийн шударга ёс бэхжихэд чухал хувь нэмэртэй байх учиртай. Иймд намын Бага хурлын гишүүдийн зүгээс эдгээр төслүүдийг хэрэгжүүлэх арга зам, цаг хугацааны талаар санал бодлоо уралдуулж хэлэлцүүлэх нь зүйтэй гэж үзэж байна. Дээрх томоохон төслүүдийн зэрэгцээ Засгийн газар дараах зүйлүүдийг онцгой анхааралдаа авч тодорхой алхамуудыг хийхээр ажиллаж байна.

Энэ өвлийн цас зудаар одоогийн байдлаар зургаан сая орчим мал хорогдож, малын гаралтай түүхий эдийн үнэ огцом буурч эдийн засагт сөргөөр нөлөөлөхийн зэрэгцээ малчдын амьжиргаа, нийгмийн байдалд онцгой хүндрэл учруулж байна. Өвлийн цас зудны дараах энэ жилийн удаан хаврыг аль болох бага алдагдалтайгаар даван туулахад малчиддаа тус дэм үзүүлэх, тэдний нийгмийн халамж, эрүүл мэнд, боловсролын асуудалд онцгой анхаарах шаардлага цаашид ч үргэлжлүүлэн тавигдах юм. Иймд цас зудаас үүдсэн хүндрэлийг даван туулахад малчдад дэмжлэг үзүүлэх урт хугацааны хөтөлбөрийг Засгийн газраас боловсруулж, УИХ-даа танилцуулж хэрэгжүүлнэ.

Засгийн газраас өргөн барьсан “Малчдын талаар төрөөс баримтлах бодлогын баримт бичиг”-ийг УИХ-аар баталсан бөгөөд цаашид “Монгол мал” хөтөлбөрийг Засгийн газар  дэмжиж УИХ-аар батлуулна. “Монгол мал” хөтөлбөрийн хүрээнд мал аж ахуйг уур амьсгалын өөрчлөлт, нийгмийн хөгжлийн чиг хандлагад нийцүүлэн хөгжүүлж, зах зээлийн нөхцөлд өрсөлдөх чадвартай, эдийн засгийн үр ашигтай салбар байх нөхцлийг бүрдүүлж, боловсруулах үйлдвэрийг чанартай түүхий эдээр хангаж, экспортыг нэмэгдүүлэх урт хугацааны арга хэмжээг цас зудны цаг үеийн асуудлаас үл хамааран  хэрэгжүүлэх болно. Ингэснээр малчин хүнийг дэмжих, мал аж ахуйн салбараа дэмжих, цаг үеийн хүндрэл бэрхшээлийг даван туулах цогц бодлого, үйл ажиллагааны төлөвлөгөө бүрдэх юм.

Хэдийгээр нөхцөл байдал амаргүй байгаа ч энэ удаа төсвийн тодотголын хүрээнд цалин тэтгэврийг нэмэгдүүлэх саналыг Засгийн газар УИХ-ын хаврын чуулганд оруулна. Цалин, тэтгэвэрийг цаашид ч нэмэгдүүлэх бодлого баримтлана. МАХН-ын нийгмийн бодлого чиглэлийн дагуу гэр бүлийг дэмжих асуудлыг нухацтай хэлэлцэж УИХ-д холбогдох саналаа оруулна. Эдгээр арга хэмжээг хэлэлцэж хэрэгжүүлснээр гэр бүлийг дэмжих, цалин, тэтгэвэр, тэтгэмжийг нэмэгдүүлэх, ахмад настанд үзүүлэх дэмжлэг туслалцааг нэмэгдүүлэх, малчид, жижиг аж ахуй эрхлэгчид, ажилгүй иргэдийг эрүүл мэндийн болон тэтгэврийн даатгалд бүрэн хамруулах, хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах тогтолцоонд шинэчлэл хийхэд тодорхой ахиц гарах юм.

Намынхаа сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд УИХ дахь манай бүлгийн гишүүд, МАХН-аас санал болгож сонгогдож, томилогдсон сайд, дэд сайд зэрэг улс төрийн албан тушаалтнууд өөрийн эрхлэх ажлын хүрээнд хэрхэн анхаарч ажилласнаас Засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөрийн хэрэгжилт шийдвэрлэх хэмжээгээр хамаарна гэдгийг өмнөх Бага хурлын илтгэлүүдэд дурьдагдаж байсан. Эдгээр хүмүүсээс намын өмнө хүлээх хариуцлагыг хамгийн товчоор тодорхойлбол, намаас амласан хөтөлбөрийг сайн хэрэгжүүлж, эрхэлсэн ажлаа чанартай гүйцэтгэх ёстой, эс бөгөөс энэ ажилд тэнцэхгүй гэсэн дүгнэлтэд хүрэх болно. Энэ тодорхойлолт аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн удирдлагад намаас сонгогдож, томилогдсон албан тушаалтанд нэг адил хамаарна гэдгийг зориуд тэмдэглэн хэлье.

МАХН-ын Удирдах Зөвлөлийн Хэрэг эрхлэх газраас намын мөрийн хөтөлбөрийн биелэлтийн талаар орон нутгаас тайлан авч дүгнэлт хийжээ. Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нарын мөрийн хөтөлбөрийн биелэлтийг Иргэдийн хурлын тэргүүлэгчид нь жил бүр хэлэлцэж Засаг дарга нарынхаа ажлыг үнэлэхэд бүгд л “хангалттай” гэж дүгнэжээ. Гэвч “хангалттай” гэдэг тоон үнэлгээ нь бодит байдал дээр очихоороо иргэд сонгогчдын үнэлгээнээс зарим тохиолдолд зөрчихөөд байна. Цаасан дээрх тайлан мэдээ, амьдрал дээрх ажил байдал зөрж байгааг МАХН-аас санал болгон сонгогдож, томилогдсон Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүд, дэд сайд нар, улс төрийн албан тушаалтнууд, бүх шатны Засаг дарга, ИТХ-ын дарга нар онцгой анхаарах ёстой.

Та бидэнд сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрийн зорилтоо хэрэгжүүлэхээс өөр зам, өөр гарц байхгүй. Үүний тулд дараах арга хэмжээг авах нь зүйтэй. Үүнд, нэгд, шат шатны намын байгууллагууд, МАХН-ын Удирдах Зөвлөлийн Хэрэг эрхлэх газар, УИХ-ын МАХН-ын бүлэг мөрийн хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд хяналт тавих, үнэлж дүгнэх, хариуцлага тооцох, дүн шинжилгээ хийх, мэдээллээр хангах үүрэг бүхий цомхон чадварлаг бүтэц бий болгон эрчимтэй ажиллахыг чиглэл болгож байна. Та бид намаас дэвшүүлсэн мөрийн хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн талаар зөвхөн энэ удаа хэлэлцэж байгаа биш ээ. МАХН-ын Бага хурлын VI хуралдаанаар “Сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд намын бүх шатны байгууллагын үүрэг”-ийн тухай асуудал хэлэлцсэн. Одоо давтан ярьцгааж буй маань санамсаргүй хэрэг биш. МАХН-ын Удирдах Зөвлөлийн Хэрэг эрхлэх газрын тухайд нэг нарийн бичгийн даргын ахалсан ажлын хэсэг байгуулж, Намын бага хурлын гишүүдээс татан оролцуулж дээр хэлсэн чиг үүргийг хэрэгжүүлэхийг онцгойлон анхааръя.

Хоёр. Улс төрийн намын хөгжил, нийгмийн шаардлага.

Сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх нь аливаа эрх барьж буй намын гол зорилт, үндсэн үүрэг мөн. Намын мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэхийн зэрэгцээ алсын хараа, хөгжлийн стратегиа байнга боловсронгүй болгож, нийгмийн шаардлагыг үнэлж дүгнэх хэрэгтэй. Улам бүр хурдтай өөрчлөгдөж буй нөхцөл байдалд улс төрийн нам дасан зохицож, үргэлж шинэчлэгдэн хөгжиж, цаг үетэйгээ хөл нийлүүлэх буюу урагшлах хөдөлгөөний манлайд явах ёстой.

Манай нам Монгол Улсаа хөгжүүлэх, нийгмийн харилцааг улам боловсронгуй болгоход тэмүүлсэн байнгын тасралтгүй үйл явцыг 89 жилийн туршид тэргүүлж, санаачилж, манлайлж ирсэн. 20-р зуунд улс орныхоо тусгаар тогтнол бүрэн эрхт байдлыг сэргээн бататгаж, олон улсын түвшинд хүлээн зөвшөөрүүлж, орчин цагийн аж үйлдвэр, нийгмийн байгууламжуудыг бүтээн байгуулсан бахархалтай түүхийг бидний өмнөх үеийнхэн үлдээсэн.  Ардчилсан Монгол төрийг бэхжүүлэхэд МАХН чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Гүйцэтгэсээр байна. Ардчилалыг тогтолцооны хувьд Монгол Улсад бүрэлдүүлэх, хүний үндсэн эрх, эрх чөлөө, чөлөөт сонгууль, хэвлэлийн эрх чөлөө зэрэг үнэт зүйлийг төлөвшүүлэхэд өнгөрсөн хугацааны ихэнх үед нь засгийн эрх барьж байсан улс төрийн хүчний хувьд МАХН зонхилох хувь нэмэр оруулсан.

Харин одоо та бид 21 зууны Монгол Улсын бүтээн байгуулалтын шинэ төслүүдийг цаг алдалгүй эхлүүлэн, ажилгүйдэл, ядуурлыг бууруулах арга хэмжээг хэрэгжүүлж, ардчиллын шинэ үе шатыг манлайлж, төрийг ард түмэндээ илүү ойр, ил тод, ёс зүйтэй байлгаж чадвал МАХН-аараа бахархах түүхийг дараа үеийхэндээ өвлөн үлдээж чадна. Манай нам олон түмний нам, ард иргэдтэйгээ ямарч үед хамт явж ирсэн нам. Тиймээс өнөөдөр ч, хойшид ч ард олныхоо дунд байж тэднийгээ сонсож, хүсэл мөрөөдөл, зовлон шаналалыг нь мэдэрч ажиллах учиртай.     

Өнгөрөгч Бага хурлаас хойш энэ чиглэлээр багагүй ажил хийсэн.  “Нийгмийн ардчиллын аян”-ыг эхлүүлж үүнээ 2010 онд “Ард түмнээ сонсох” жил болгон үргэлжлүүлж байна. “МАХН-XXI ЗУУНД” намын хөгжлийн хөтөлбөрийг боловсруулан намын бүх шатны байгууллагын түвшинд хэрэгжүүлж эхэллээ. Эл хөтөлбөрийг боловсруулахдаа олон мянган хүнийг хамарсан хэлэлцүүлэг, уулзалт ярилцлага зохион байгууллаа. “Намын ажилтны улсын зөвлөгөөн”-ийг намын бүх шатны байгууллагууд, идэвхтэн сонгуультны дунд зохион байгуулж, намын асуудлаар санал солилцлоо. Эдгээр арга хэмжээ намын үзэл баримтлал, үнэт зүйлс, бүтэц зохион байгуулалт, хариуцлагын тогтолцоог боловсронгуй болгоход чиглэсэн дүрмийн шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой байх болно.

Энэ бүх хэлэлцүүлэг, саналаас үзэхэд нийгмийн шударга ёсны эрэлхийлэл, хүсэмжлэл улам бүр олон нийтийг хамарч байгаа нь бидэнд мэдрэгдлээ. Нийгмийн шударга ёсны хүсэмжлэл гагцхүү эдийн засгийн агуулгатай биш юм. Төрөөс иргэдэд үзүүлж буй үйлчилгээ ялгавартай, ижил тэгш бус, авилгал хээл хахууль мэдэгдэхүйц буурахгүй байгаа, төрийн бүх шатны байгууллагын хариуцлага дээшлэхгүй байгаа нь ядуурал, ажилгүйдлээс дутахааргүйгээр олон нийтийн дургуйцэл, эгдүүцэлийг хүргэж байгаа нь ойлгомжтой.

Монгол Улсад ардчилсан нийгэм байгуулах үйл хэрэг эхлээд 20 жил өнгөрсөн ч шударга бус, хууль бус үйлдэлтэй тэмцэх ажилд хүн бүхэнд мэдрэгдэхүйц ахиц үр дүн гарахгүй, харин ч бүр энэ бүхэнд дасаж, байдаг зүйл мэтээр санаа амарлангуй хандах явдал газар авч байгаад олон нийт дүгнэлт өгч байна. Санаа амарлангүй хандлага нь өдөр тутмын түвшинд иргэдэд үзүүлж буй төрийн төрөл бүрийн үйлчилгээ хөшүүн хойргоос эхлээд гар цайлгахаас наана ажил төрөл урагшилдаггүй гэсэн иргэдийн гомдлоор илэрхийлэгдээд удаж байна.

Ийм байдлыг засаж залруулах, цаашид гаргуулахгүй байхын тулд нийтэд ижил тэгш үйлчилдэг ардчилсан нийгмийн хэм хэмжээ, ардчилсан институцийн үйл ажиллагааг улам бэхжүүлж хөгжүүлэх шаардлага байна. Энэ шаардлагыг манай МАХН мэдэрч, ардчиллын шинэ түрлэг, түүнийг боловсронгуй болгох дараагийн үе шатыг тэргүүлж, санаачилж, манлайлж явж чадах эсэхээс ойрын хэдэн арван жилүүдэд улс төрийн тавцан дахь намын байр суурь шаалтгаална. “Ард түмнээ сонсох” жилийн хүрээнд олон нийтээс манай намд хандан дэвшүүлж буй нэг асуудал бол төрийн бүх шатны байгууллагын хариуцлагын тухай сэдэв юм.

Төрийн аль ч шатанд байгаа худал хуурмаг явдал, хууль бус үйлдлийг олон нийтийн зүгээс эрх баригчидтай, юуны өмнө манай намтай шууд холбон ойлгож, илт шүүмжлэх болоод байна. Энэ нь ч бас үндэслэлтэй юм. Монгол Улсын сүүлийн 89 жилийн түүхэнд 85 жил төрийн эрхийг дангаараа эсвэл хамтран барьж байсан улс төрийн ууган хүчин бусдаас илүү хариуцлагатай, ёс зүйтэй байхыг олон нийт хүсч хүсэмжилж байгаагийн илрэл. МАХН хариуцлагатай, ёс зүйтэй байх нь монгол төр хариуцлагатай, ёс зүйтэй байхын баталгаа юм.  

Иймд МАХН, түүний тэргүүлж буй Засгийн газар улс төрийн хариуцлагын асуудалд төрийн удирдлагын бүх шатанд онцгой анхаарах цаг болжээ. Үүнтэй холбоотойгоор бид намын гишүүний хариуцлагын тухай нухацтай ярьж, бодитой хэрэгжүүлэх шаардлага бий болоод байна. Намаас улс төрийн дэмжлэг авч төр, засгийн хариуцлагатай ажил албанд очингуутаа намаасаа нүүр буруулдаг, төрөл арилждаг, намын хамт олноо мартдаг, намын бодлогоо дэмждэггүй, намын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлдэггүй, хэрэгжүүлэхийн төлөө сэтгэл зүрх, хүчин чармайлт гарган ажиллахаа умартдаг зохисгүй байдал манай намд бүү байг гэж намын хамт олон маань хүсэж байгааг хүн бүр ойлгох ёстой.

Намын нэрээр улс төрийн албан тушаалд сонгогдож, томилогдсон гишүүд эрхэлсэн ажилдаа хариуцлагагүй хандсан тохиолдолд намын дүрмийн дагуу шат шатанд тодорхой дүгнэлт хийж, цаашид нь тодорхой хугацаанд улс төрийн дэмжлэг үзүүлэхгүй, шат шатны сонгуульд нэрийг нь дэвшүүлэхгүй байх хүртэл хариуцлага тооцож хэвшихийг олон нийт ч, манай намын гишүүд ч шаардаж байгааг тэмдэглэх нь зүйтэй. Иймд хариуцлагыг тооцох арга хэлбэрийг бүрдүүлэх нь зүйтэй гэж үзэж байна. Саяхан Удирдах Зөвлөлийн хурлаар “МАХН-ын Бага хурлын гишүүдийн ажлыг үнэлж, дүгнэх журам”-ыг баталлаа. Энэхүү батлагдсан үзүүлэлтүүдээр гишүүн тус бүрийг МАХН-ын Хяналтын Ерөнхий хороо, Ёс зүйн хороо, МАХН-ын Удирдах Зөвлөлийн Хэрэг эрхлэх газраас хамтран дүгнэж, МАХН-ын Удирдах Зөвлөл болон МАХН-ын Бага хуралд мэдээлж байхаар шийдвэрлэлээ.

Энэ бол намаас санал болгож, сонгогдож томилогдсон албан тушаалтнуудын хариуцлагыг дээшлүүлэх нэг чухал хөшүүрэг байхын зэрэгцээ цаашид намаас аль нэг албан тушаалд дахин санал болгох гол хэмжүүр байх болно. Үүнтэй холбогдон намын дүрмийн холбогдох заалт, хэсгүүдэд МАХН-ын Удирдах Зөвлөл, Хяналтын Ерөнхий хорооны саналыг үндэслэн намын сахилга, хариуцлагын холбогдолтой заалтуудад зарим нэмэлт өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй болсон байна. Тухайлбал, намаас санал болгож сонгогдож, томилогдсон албан тушаалтны эрх үүргийг нарийвчлан тодотгох, тэдний зүгээс намын эв нэгдэл, нэр хүндэд харшилсан аливаа үйлдэл гаргавал улс төрийн хариуцлага тооцох хэрэгтэй гэж гишүүдийн дундаас санал гаргаж буйг анхаарлын гадна орхиж болохгүй.

Сонгуульд өрсөлдөгч хүчнийхээ талд илт ажилладаг, нам дотроо нэр дэвшихийн тулд мөнгө, хөрөнгө амладаг, тараадаг, хууль дүрмийн бус үйлдлүүд гаргадаг, намын эв нэгдэл, эрх ашиг, нэр хүндэд илт хохирол учруулахуйц худал мэдээ, мэдээллийг түгээдэг баримт байна гэж гишүүд шүүмжилж байгаа. Намын гишүүний хувийн сахилга бат бол дүрэм журамд захирагдахын зэрэгцээ ёс зүйгээр хэмжигдэх учиртай. Хувийн явцуу эрх ашиг, хүсэл зорилгоо нам, төрийн ажлаас дээгүүр тавихыг олон нийт жигшин үздэг боллоо. Үүнд намын шат шатны байгууллагууд дүгнэлт хийж, зориуд анхаарч ажиллах ёстой. Энэ бол МАХН-ын үйл ажиллагааны шинэчлэлийн нэг гол чиглэл байх ёстой.

Энд намын гишүүдийнхээ хариуцлагын талаар түлхүү ярьж байгаа нь хариуцлагыг юуны өмнө намаас томилогдсон, сонгогдсон албан тушаалтнуудтай тооцож чадаж байвал бид төрийн нийт албан хаагчдаас хариуцлагыг бүрэн хэрэгжүүлэхийг шаардах ёс зүйн эрхтэй болох юм. Бүх шатанд, улс орны хэмжээнд сахилга батыг бэхжүүлж, хариуцлага тооцож, зарчим журамгүй, эмх замбараагүй байдалтай тэмцэж ажиллах цаг болсон байна. Үүнийг ард түмэн үгүйлж, хүсч, бас шаардах боллоо.

“Нийгмийн ардчиллын аян”, “Ард түмнээ сонсох” жил, “МАХН-XXI ЗУУНД” намын хөгжлийн хөтөлбөрийг боловсруулах арга хэмжээний явцад нэг зүйл тодорхой харагдлаа. Тэр нь улс төрийн өнөөгийн нөхцөл байдалд намын манлайлалыг хангахын тулд МАХН-ын шинэчлэлийг, бүх талаар гүнзгийрүүлэн эрчимжүүлэх явдал юм. Намын шинэчлэлийн хэлбэр, агуулгын асуудлыг “Ард түмнээ сонсох” жилийн хүрээнд намын бүх шатны байгууллагаар хэлэлцэх нь зүйтэй. Үүнд үзэл бодлын шинэчлэл, төрийн алба хаагчид намын харъяалалгүй болсонтой холбогдуулан нам иргэний нийгэм, үйлдвэрчний эвлэлийн багууллага, төрийн бус байгууллагуудтай харилцаа холбоо, хамтын ажиллагааны асуудал чухлаар тавигдаж байна.

Үзэл бодлын шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхдээ чөлөөт зах зээлийн тогтолцоог тэтгэж, нийгмийн баялгийн хувиарлалтын шударга ёсыг сахих, улс орны эв нэгдлийг хангаж, тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх, хөдөлмөрч зан чанарыг урамшуулж, боловсрол, өрсөлдөх чадварыг тэтгэх, эрх чөлөөт тогтолцоог бэхжүүлж, санаачилгыг урамшуулах манай намын ардчилсан социалист болох нийгмийн ардчилалын үнэт зүйлсэд онцгой анхаарах ёстой гэж үзэж байна. Эдгээр асуудлыг намын ээлжит Их хурлаар хэлэлцэх нь зүйтэй.

Бидэнд бас үйлдэл, үйл ажиллагааны шинэчлэл чухал болно. Хуулийг хэлбэрэлтгүй баримтлах, алдаа дутагдлынхаа төлөө уучлал гуйж чаддаг, засаж залруулдаг байх соёлд ч суралцууштай. МАХН улс төрийн шийдвэр гаргахдаа дотроо олон талаас нь шүүн ярилцаж, тунгаан хэлэлцэж ирсэн. Цаашид ч энэ уламжлалт аргаа барьж ажиллана. Олонхиороо асуудлаа шийдэж, улс төрийн шийдвэр нэгэнт гарсан бол тохирсон зүйлээ намын хэмжээнд бүгдээр ягштал биелүүлэх нь бодлогын сахилгын шалгуур үзүүлэлт байх ёстой.

Бодлогын сахилгыг чанд сахих нь намын дотоод ардчиллыг, шүүмжлэлтэй намын гишүүдийн үзэл бодол, чөлөөтэй хэлж ярих эрхийг хааж, боогдуулж буй хэрэг огтхон ч биш билээ. Ходоод хагаравч тогоондоо, гэдэг хуучны үг бий. Шүүмжлэл, санал бодлын зөрөлдөөн, үл ойлголцол байдаг л зүйл. Манай намын хувьд энэ бүх асуудал дотооддоо шийдэж ирсэн уламжлалтай.  

Бага хурлын гишүүд, журмын нөхөд өө,
Манай намын түүхт 90 жилийн ой 2011 онд тохионо. Намынхаа 90 жилийн ойг угтан намын бүх үүр, сум, дүүрэг, аймаг,  нийслэлийн намын хороо, Удирдах Зөвлөл тус бүртээ 9 бүтээлч ажлын аян өрнүүлж байна. Монголын ард түмэн, намынхаа гишүүд, дэмжигчдийн дэмээр намын маань Төв байрны ажил урагштай явагдаж байна. Энэ талаар Ерөнхий нарийн бичгийн дарга У.Хүрэлсүх дарга Та бүхэнд дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөх байх аа. Намынхаа 90 жилийн ойгоор нээлтээ хийх боломж бүрдэнэ гэж найдаж байна.

Намынхаа Төв байрыг ард иргэд, гишүүд дэмжигчдээс ирүүлсэн саналын дагуу “Тусгаар тогтнолын ордон” хэмээн үеийн үед үүрд нэрлэхээр намын Удирдах Зөвлөлөөс шийдвэрлэснийг мэдэгдэхэд таатай байна. Намын гишүүд дэмжигчдийн дунд хандив цуглуулах хөдөлгөөн идэвхтэй өрнөж байна. Тусгаар тогтнолын цагаан ордноо барихад хандив, тусламж үзүүлж буй байгууллага, хамт олон, намын гишүүд дэмжигчдэдээ чин сэтгэлээсээ талархаж байгаагаа намын нийт гишүүдийн өмнөөс илэрхийлье.

Бага хурлын гишүүд, журмын нөхөд өө,

Монгол Улсынхаа маргаашийн дүр төрх нүүр царайг бид өнөөдөр зөв сонголт хийн тодорхойлж өөрийн үзэл бодлоо сонсгохгүй бол төрийг хүчгүйдүүлж, Монголчууд монголчууддаа дайсагнаж, хүчирхийлэлд уриалан дуудах явдал газар авч өдөр тутам шахам цацах болсныг анзааралгүй өнгөрүүлэх арга алга.

Бидний эцэг дээдэс ”эвт шаазгай буга барина” хэмээх ухаант үгийг өвлүүлэн үлдээсэн байдаг. Намын гишүүдийнхээ эв нэгдлийг хангаж талцал зөрчлийг намжаан улс орныхоо эдийн засгийн чадавхийг нэмэгдүүлэх, нийгмийн хөгжлийг бататгах үйлсийн төлөө хүчээ нэгтэн бүгд хамтран ажиллая. Монгол орны эв нэгдлийн илэрхийлэл болсон Үндсэн хууль, түүний дагуу байгуулагдсан төр засгийн тогтвортой байдлыг хангаж, УИХ, хамтарсан Засгийн газрыг улс орны хөгжил, ард түмний аж амьдралыг дээшлүүлэхийн төлөө ажиллуулах нь зүйтэй гэсэн бодлогыг манай нам одоо ч барьж байна.

Иргэд сонгогчдын маань манай намд итгэсэн итгэлийн гал өөдөө байна. Бид итгэлийг зүтгэлээр хариулж, гишүүд дэмжигчдээ сайн зохион байгуулж, хүсэл тэмүүлэл, эрч хүчийг нь бадрааж чадвал ард түмний маань заяа түшиж, эх орныхоо хөгжлийн баталгааг түүчээлэн явах манай намын ажил үйлс өөдрөг бүтэмжтэй байх болно. Энэ нь гагцхүү та бидний сэтгэлийн хат, итгэлийн оч, зүтгэлийн үр, сахилга батаас хамаарах болно оо. Бид хамтдаа чадна.

Анхаарал тавьсан журмын нөхөд Та бүхэндээ баярлалаа.

Манай орны нийт ард иргэд ээ, 
Та бүхэн минь тавтай сайхан хаваржиж байна уу?

Хаврын урь орж, их ажлын улирал эхэлж буй энэ цаг мөчид Хамтарсан Засгийн газрынхаа нэрийн өмнөөс нийт ард түмэндээ хандаж байна. Би Монгол Улсын Ерөнхий сайдын албыг хүлээн авснаас хойш 155 хоног өнгөрлөө. Энэ хугацаанд хүний хөгжилд анхаарч, төсвөө батлуулж, 2010 оныг “Бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил” болгон зарлаж, “Хүний хөгжил сан”-гаас иргэддээ эх орны хишиг, хувь хүртээх ажлыг эхлүүлж, Монголын эдийн засгийн форумыг зохион байгуулж, боловсрол, хөрөнгийн зах зээл, дэд бүтцийн салбарын бодлогын шинэчлэлийг эхлүүллээ.

Үүний зэрэгцээ цас зуд, нийтийг хамарсан ханиад томуу, банк санхүү, эдийн засгийн хямрал давхцсан “хатуу” өвлийг та бид хамтдаа туулж байна. Засгийн газар хямралыг сөрөн давах, цас зуданд өртсөн малчиддаа тусламж дэмжлэг үзүүлэх, халдварт өвчинтэй тэмцэхэд ихээхэн цаг хүч, багагүй хөрөнгө зарцууллаа. Цагийн эрхээр байгалийн ая зан зөөлрөвч, зудыг даван туулах, хохирлыг барагдуулах зэрэг шийдлээ хүлээсэн нийгмийн асуудлууд тулгамдаж байна.

Хамтарсан засгийн газар эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхийн төлөө үйл ажиллагаагаа эрчимжүүлж, гол түлхүүр асуудлуудад хүч анхаарлаа төвлөрүүлнэ. Бид Монгол хүн бүрийн амьдралд энэ өөрчлөлтийн үр шимийг мэдрүүлэхийн төлөө ажиллана. Тиймээс Хамтарсан Засгийн газар өдөр тутмын шийдэх ёстой асуудлаас гадна эдийн засагт хөгжил дэвшил авчирах үндсэн дөрвөн том төслийг эхлүүлэхээр Засгийн газрын хуралдаанаараа хэлэлцэж шийдвэрлэснээ нийт ард иргэд та бүхэндээ танилцуулж байна. 

Нэг: “Тавантолгой” төсөл
Хамтарсан Засгийн газрын ойрын хугацааны хамгийн том зорилт бол Тавантолгойн орд газрыг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулах явдал юм. Байгалийн арвин нөөц баялагтай энэ орд газар дэлхийн томоохон хөрөнгө оруулагчдын анхааралыг татаж байгаа. Манай засгийн газар энэ ордыг ашиглах талаар хөрөнгө оруулагчидтай гэрээ байгуулахдаа Монгол улсынхаа үндэсний эрх ашгийг баримтлана. Тиймээс Тавантолгойн орд газрыг 100 хувь төрийн өмчлөлд байлгана. Энэ үндсэн зарчимд тулгуурлан дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг гэрээгээр ажиллуулна.

Тус ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах гэрээг байгуулснаар уул уурхайн салбарт дахин нэг том төсөл хэрэгжих боломж бүрдэнэ. Тавантолгойн ордыг түшиглэж төмөр зам, цахилгаан станц, хот тосгон барих зэрэг дэд бүтцийн томоохон бүтээн байгуулалт өрнөнө. Энэ төслийн хүрээнд нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, нүүрс баяжуулах, угаах, коксын, металлургийн, барилгын материалын үйлдвэр барих, түүнийг дагасан бүх ажил үйлчилгээнд нэн тэргүүнд үндэсний компаниудыг дэмжин оролцуулж, олон мянган хүнийг ажилтай болгоно. Бид энэ удаад түүхий эдээ гаргах биш, бүтээгдэхүүн болгох зорилт тавьж байна.

Таван толгойн орд газрыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулснаар “Хүний хөгжлийн сан”-гаас хэрэгжүүлэх арга хэмжээний орлогын эх үүсвэрийн ихэнх хэсэг бүрдэнэ. Тиймээс Таван толгойн орд газрын асуудлыг “Хүний хөгжлийн сан”-гаас хишиг, хувь хүртэх асуудалтай хамтад нь шийдвэрлэнэ.  

Хоёр: “Иргэн бүрт 1.5 сая төгрөг” төсөл
Бид 2008 оны УИХ-ын сонгуулийн амлалтаа хэрэгжүүлэхээр иргэн бүртээ хишиг, хувь хүртээх “Хүний хөгжил сан”-г санаачилан байгуулж, эхний ээлжинд 120.000 төгрөг олгох шийдвэр гаргасан. Үлдэгдэл мөнгийг хэзээ, ямар хэлбэрээр өгөх талаар өнөөдөр би байр сууриа илэрхийлье. Монгол Улсынхаа иргэн бүрт 1.5 сая төгрөгийг энэ сонгуулийн бүрэн эрхийн хугацаанд тэтгэвэрийн болон эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл, эрүүл мэнд, боловсрол, орон сууцны төлбөрийн эрх, бэлэн мөнгө өгөх гэсэн хэлбэрүүдээр олгоно.

Эдийн засгийн өсөлт, бараа бүтээгдэхүүний үнийг хөөрөгдөхгүй байх үүднээс эхний ээлжинд иргэн бүрт “Хүний хөгжил сан”-гаас дунджаар 500.000 төгрөгийг үе шаттайгаар, бэлнээр олгохоор төлөвлөөд байна. Өнөөдөр манай малчид, ажилгүй иргэд, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдийн дийлэнх нь тэтгэврийн даатгалд хамрагдаж чадахгүй байна. Одоогоор 800 мянга орчим иргэн тэтгэврийн даатгалд, 400 мянга орчим иргэн эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдаагүй байна.

Эдгээр иргэдийн даатгалын төлбөрийг “Хүний хөгжлийн сан”-гаас төлж, 2011 оноос эхлэн тэтгэвэр авч, эрүүл мэндийн үйлчилгээнд хамрагдах боломжтой болгоно. Энэхүү арга хэмжээ нь нийгмийн шударга ёсыг тогтоох, орчин үеийн энэрэнгүй төрд зайлшгүй байх нийтийг хамарсан тэтгэврийн болон эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоог бүрдүүлэх зөв бодлогын эхлэл болох учиртай. Их, дээд сургуулийн оюутнууд, мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвүүдийн суралцагсадын сургалтын болон дотуур байрны төлбөр, ерөнхий боловсролын сурагчдын сурах бичиг, хичээлийн хэрэглэл, дүрэмт хувцас авах, төрөл бүрийн сургалтанд хамрагдаж мэргэжил эзэмших, эрүүл мэндийн үзлэг, оношилгоо хийлгэх, орон сууц худалдан авах урьдчилгаа болон зээлийн хүү төлөхөд зориулагдсан төлбөрийн эрх зэрэг хувилбаруудаас сонголттойгоор олгоно.

Гэхдээ уул уурхайн баялагийн хишиг, хувиа иргэд ямар хэлбэрээр хүртэхийг судалгааны үндсэн дээр тогтооно. Тухайн төрөлд шаардагдах мөнгийг “Хүний хөгжил сан”-гаас жил бүр гаргуулж байхаар төсвийн төсөлд тусгуулж ажиллана. Ингэж ард түмнийхээ нийтлэг хүсэл сонирхол болсон боловсрол, эрүүл мэнд, орон сууцанд хөрөнгө оруулалт хийх замаар шийдвэрлэж байгаа нь эдгээр салбарт томоохон хөгжил дэвшил авчирах төдийгүй, нийгэм эдийн засаг, төсөв, санхүүд үзүүлж болзошгүй дарамтыг хүндрэл багатай даван гарах нөхцөл бүрдэнэ.

Гурав: “Шинэ төмөр зам” төсөл
Уул уурхайн орд газруудыг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулах, бүтээгдэхүүний борлуулалт, тээвэрлэлтийг үр ашигтай байлгахад дэд бүтэц, төмөр замын асуудал эн тэргүүний зорилт болон тавигддаг. Тиймээс манай Засгийн газар хөгжлийн хэтийн төлөв, улс үндэстнийхээ эрх ашигт нийцсэн төмөр замын дэд бүтцийг барьж байгуулахыг гуравдахь том төсөл болгон зарлаж байна. Төмөр замын дэд бүтэц нь гол тэнхлэгийг урт хугцааны бодлогын хүрээнд үүсгэж, олон уурхай, хүн ам төвлөрсөн газруудыг дайрч эдийн засгийн болон нийгмийн ач холбогдолтой байх гэсэн үндсэн шалгуураар тавигдана.

Үүнд хамгийн ач холбогдолтой маршрутыг баруун хязгаараас эхлэн Тавантолгой-Сайншанд-Чойбалсанг дайрч зүүн хязгаарт хүрсэн хөндлөн тэнхлэгийн төмөр зам хэмээн үзэж байна. Энэ зам нь алсдаа дорнод болон төв, говийн бүст буй зэс, нүүрс, төмөр, уран, нефтийн ордуудыг найдвартай дэд бүтцээр хангахын зэрэгцээ Зүүн хойд азийн бүс нутагтай эдийн засгийн өргөн харилцаа өрнүүлэх бололцоог нээх болно. Мөн Тавантолгой зэрэг томоохон орд газруудыг зах зээлтэй нь холбосон замуудыг барьж байгуулах нь ач холбогдолтой гэж үзэж байна.

Монголын эдийн засгийн харилцаа нэг, хоёр бус олон гарцтай байвал уул уурхайн бүтээгдэхүүний зах зээл найдвартай, тогтвортой байна. Энэ зам монголын нийгэмд тулгарч байгаа олон бэрхшээлийн нэг болох боловсруулах үйлдвэрлэлийн хөгжилд юугаар ч орлуулшгүй дэмжлэг, хурдасгагч болно. Төмөр замын хэвтээ тэнхлэг нь босоо тэнхлэгийн дагууд байгаа зэс, төмрийн ордын бүтээгдэхүүнийг түүхийгээр нь зөөх явдалд цэг тавих учиртай. Энэ нь хүн ам зүйн шинэ төвлөрөлүүдийг үүсгэж, үйлдвэржилтийг дэмжин, ажилгүйдэл ядуурлыг бууруулхад томоохон түлхэц болно. Төмөр замын үндэсний сүлжээ, хэвтээ, босоо тэнхлэг бүрэн ашиглалтанд орсноор улс орны дотоод дахь эдийн засаг, соёлын солилцоо ч түргэсэх нь дамжиггүй .

Дөрөв: “Утаагүй Улаанбаатар” төсөл
Хамтарсан Засгийн газраас хэрэгжүүлэх гэж буй дөрөв дэхь том төсөл бол “Утаагүй Улаанбаатар” юм. Утаа, агаарын бохирдол нь зөвхөн өвлийн саруудад л сөхөгддөг, жил бүр ярьж, хөрөнгө мөнгө урсгадаг асуудал баймааргүй байна. Хавар боллоо, агаарын бохирдол багаслаа гэж асуудлыг урьдынх шигээ тайван орхихгүй. Харин ч агаарын бохирдол багасч байгаа энэ цаг мөчөөс тодорхой арга хэмжээг дэс дараатай авч хэрэгжүүлнэ.
  Утааны цаана олон асуудал бий. Хамгийн ихээр санаа зовоож байгаа нь иргэдийн эрүүл мэнд, ая тух. Төр засаг иргэдийнхээ ая тухтай амьдрах нөхцлийг хангах ёстой. Бид энэ үүргээ биелүүлнэ.

“Утаагүй Улаанбаатар” хөтөлбөрийг “100 мянган айлын орон сууц” болон авто замын салбарт хэрэгжүүлэх төсөл, ажлын байр бий болгох, ногоон эдийн засгийг хөгжүүлэх арга хэмжээнүүдтэй уялдуулан шийдвэрлэнэ. Гэр хорооллыг барилгажуулж, 35 байршилд 75.000 айлын орон сууцны цогцолборыг эмнэлэг сургууль, цэцэрлэг, мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төв, төвлөрсөн инженерийн байгууламж, дэд бүтцийн хамт цогцоор нь төслийн хугцаанд шийдвэрлэх зорилтыг өмнөө тавилаа.

Ингэхдээ орон сууцжуулах, бүтээн босголтын үйл ажиллагаанд ажилгүй иргэдийг хамруулан, мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвүүдэд сургаж, олон мянган ажлын байртай болгох нь манай Засгийн газрын бас нэг том зорилт байх болно. Энэ хөтөлбөр хэрэгжсэний үр дүнд нийслэлийн маань хүн амын 70 хувь нь нийтийн орон сууцаар хангагдаж, байгаль орчинд ээлтэй тээврийн үйлчилгээ нэвтэрч, нэг хүнд ноогдох ногоон байгууламжийн хэмжээ 20 ам метрт хүрч хот маань шинэ ногоон Улаанбаатар болж өргөжин хөгжинө. Ингэснээр Засгийн газрын ногоон эдийн засгийн бодлого ч нийгмийн салбар бүрт эрчимтэй нэвтэрнэ.

Нийт иргэд ээ,
Ард иргэдийн амьдрал, улс орны эдийн засаг, нийгэм, бүс нутаг, нийслэлийн хөгжилд дорвитой түлхэц өгөхүйц энэ дөрвөн том төслийг хэрэгжүүлэхийн төлөө Хамтарсан Засгийн газар үлдэж буй бүрэн эрхийнхээ хугацаанд бүхий л бололцоо чадлаараа ажиллах зориг эрмэлзэлтэй байна. Хамтарсан Засгийн газрын ажлын эхний үр дүн ч гарч байна. Оюутолгойн гэрээ хүчин төгөлдөр болж урьдчилсан төлбөрийн хоёр дахь хэсэг болох 50 сая. ам доллар орж ирнэ. Энэ нь “Хүний хөгжлийн сан”-гаас ард иргэдээ хишиг, хувь хүргэхэд чухал нэмэр болно.

Мөн Улаанбаатар хотод ажлын байр нэмэгдүүлэх хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээр өнөөдөр Нийслэлийн Засаг дарга, “Оюу толгой” ХХК-тай хамтын ажиллагааны баримт бичиг гарын үсэг зурлаа. Үүний үр дүнд “Оюу толгой” ХХК 36 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт хийж, нийслэлд 3000 гаруй ажлын байр шинээр бий болгохоор боллоо. Цаашид бидний хийх ажил улам их байна. Тиймээс энэ удаагийн УИХ-ын хаврын чуулганаар улс орны хөгжлийн ирээдүй хэтийн дүр зургийг тодорхойлсон асуудлуудыг бэлтгэж, хэлэлцэн шийдвэрлүүлэхээр Засгийн газраас өргөн барина. Биднийг асар их хүчин чармайлт, томоохон хөрөнгө оруулалт, ядрал, шантрал, зовлон бэрхшээл ч хүлээж байгаа. Аз жаргал, сайхан амьдрал, хөгжил дэвшил зөвхөн тууштай зүтгэл, хамтын хүч, нэгдмэл сэтгэлээр л ирдгийг өнгөрсөн жилүүдэд бид хангалттай ойлгож авсан.

Засгийн газар ямар ч асуудал тулгарсан ард иргэдээсээ нуухгүй, та бүхэнд үнэнийг дуулгаж,  түмэн олныхоо саналыг со нсож ажиллах болно. 
Эдийн засгийг тарамдуулж, урагшлах хөгжлөөс хойш чангааж байгаа утгагүй улс төржилт, талцал, хуваагдал, худал хуурмаг цуу ярианд цэг тавьж, бодит ажил, бүтээлч санаачлага, бүтээн байгуулалтын төлөө нэгдэн ажиллацгаая.

Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ гэсэн ардын мэргэн үг бий. Төр засаг хөгжлийн боломжийг бүрдүүлэхийг хичээнэ. Хүн бүр  өөрийнхөө хувь заяаны жинхэнэ эзэн байж, Монгол улсаа 21 зуунд шинээр бүтээн босгох ажлаа эхлүүлж, цээж тэнэгэр хараа дээгүүр алхах тийм цагийг бий болгож, түүхийн нэгэн үеийн эхлэл нь, бүтээгч нь, үр хойчийн их бахдал нь байхын төлөө хичээн ажиллахыг та бүхэндээ уриалж байна. 

Хамтарсан Засгийн газар энэ бүхний төлөө хичээн ажиллах болно
Анхаарал тавьсанд баярлалаа

Барилгын салбарын удирдах ажилтны зөвлөгөөнд оролцож буй инженер, техникийн ажилтанууд, барилгын материал үйлдвэрлэгчид, зураг төсөлчид, үе үеийн ахмад барилгачид Та бүхэнд чин сэтгэлийн мэндчилгээ дэвшүүлж, удирдах ажилтны зөвлөгөөний үйл ажиллагаанд амжилт хүсье. 

Миний бие Та бүхэнтэй хэдхэн сарын өмнө уулзахдаа энэ салбарт баримтлах Засгийн газрын бодлого, чиглэлийн талаар байр сууриа илэрхийлсэн. Өгсөн үүрэг даалгавар ажил хэрэг болж буй гэдэгт итгэж байна. Өнөөдрийн зөвлөгөөний агуулга, тавигдах илтгэлүүд тулгамдсан асуудлуудыг хөндөж шийдвэрлэх гарцыг олоход чиглэгдэх учиртай. Учир нь манай улсын хот байгуулалт, дэд бүтцийн бодлогыг шинэчлэх, олон улсын стандартын түвшинд хүргэх, эрх зүйн тогтвортой орчин бий болгох зайлшгүй шаардлагатай.   

Монгол Улсын Засгийн газрын 2004-2008 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгагдсан “40 000 орон сууц” хөтөлбөрийн хүрээнд нийт 27555 айлын орон сууцыг ашиглалтад оруулсан дүн мэдээ байна. “40 000 орон сууц” хөтөлбөр нь тоо хэмжээний хувьд ийм байгаа ч, бага, дунд орлоготой иргэдийн орон сууцны хангамжийг нэмэгдүүлэх гэсэн үндсэн зорилтоо бүрэн биелүүлсэнгүй. Үүний зэрэгцээ өнгөрсөн жилүүдэд хот, хөдөөгийн ялгаа эрс нэмэгдэж, хөдөөгөөс хот руу шилжин ирэгсэд нийслэлийн хүн ам, гэр хорооллын тархалтыг улам нэмэгдүүлснээс Улаанбаатарын экологийн ачаалал хэрээс хэтэрч, агаарын бохирдол гамшгийн хэмжээнд хүрснийг бид байнга ярьдаг.

Засгийн газар бодит байдалд дүгнэлт хийж, нилээд ажлыг эхлүүллээ. Нийслэлд дэд бүтцээр хангах бололцоотой гэр хорооллыг орон сууцжуулах ажлыг эрчимжүүлэх, хуучин орон сууцны хорооллыг шинэчлэх гээд ихээхэн ажлууд хийгдэнэ. Мөн Улсын болон хувийн их, дээд сургуулиудын “Оюутны хотхон”-ыг олон улсын жишиг стандартын дагуу барьж байгуулахыг судлах ажлын хэсгийг байгууллаа. Энэ талаар та бүхэн байр сууриа илэрхийлэх хэрэгтэй.  

Өнөөдөр Монгол Улсын нийт хүн амын 20 орчим хувь нь инженерийн хангамж бүхий орон сууцанд амьдарч байна. Тиймээс нийт хүн амынхаа 30-аас доошгүй хувийг инженерийн хангамж бүхий орон сууцаар хангахын тулд “100 мянган орон сууц” төслийг дэвшүүлж, Хамтарсан Засгийн газар өөрийн нэгэн чухал зорилт болгон хэрэгжүүлэхээр үйл ажиллагааны хөтөлбөртөө тусгасан.

Орон сууцжуулалт нь агаар, хөрсний бохирдол, эрүүл мэнд, иргэдийн ая тух, нийгмийн бүлэг асуудлуудыг цогцоор нь шийдвэрлэх зөв аргачлал юм. Зөвхөн утааг арилгахад хүч, хөрөнгөө зарцуулах нь ихээхэн өрөөсгөл болохыг өнгөрсөн жилүүд бидэнд хангалттай нотлон харууллаа. Ямар нэгэн хүчин зүтгэл, чармайлтаар утааг арилгачихдаг юм гэхэд цаана нь хөрсний бохирдол, цэвэр усны хангамж, эрүүл ахуй, ая тух гээд өчнөөн олон асуудал шийдлээ хүлээн үлдэх болно. Иймээс орон сууцжуулах ажлын ач холбогдлыг төр засаг, барилгын байгууллагууд төдийгүй ард иргэд ойлгож хамтран ажиллах хэрэгтэй.
 
Гэхдээ орон сууны хороолол барих ажлын ач холбогдлыг ойлгож хувийн эрх ашигаа илүүд үздэг, үнийг үндэслэлгүй өсгөдөг, богино хугацаанд их ашиг олохын тулд чанаргүй барилга барьдаг дутагдлуудыг давтахгүй байх ёстой. Монгол Улсын 1990, 2000, 2010 оны статистикийн тоо баримтуудыг харьцуулан үзэхэд орон сууц, дэд бүтцийн хангамж, ногоон байгууламж буурч, ажилгүйдэл, ядуурал, агаарын бохирдол, авто замын түгжрэл өсчээ. Барилгын салбарын удирдах ажилтнуудын хувьд энэ талаар тодорхой арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх үүрэг, зорилготой гэж бодож байна.

“100 мянган орон сууц” төслийг хэрэгжүүлсний үр дүнд хүн амын орон сууц, дэд бүтцийн хангамж сайжирч, ногоон байгууламж нэмэгдэж, агаар, хөрс, усны бохирдол эрс буурч, авто замын сүлжээ нэмэгдэж, иргэд эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөл бүрдсэн байх ёстой. Энэ бол бидний зорьж, төлөвлөж буй үр дүн. Үүнийг бодит ажил болгоход шаардагдах эрх зүйн зохицуулалт, санхүүгийн механизмыг бүрдүүлэхэд Засгийн газар анхаарч ажиллана.
 
Сүүлийн үед Улаанбаатар хотын орон сууцны барилгуудын газар хөдлөлтөнд ямархуу тэсвэртэй вэ гэдэг асуудал олны анхаарлыг татах боллоо. Тиймээс барилгын салбарын удирдлагууд та бүхэн барилга барихдаа ая тух, үнэ өртгөөс илүү аюулгүй байдлыг найдвартай хангах асуудлыг тооцох хэрэгтэйг онцлон хэлье. Өнөөдөр төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай /Тендерийн/ хуулийн дагуу төсөл, арга хэмжээг гүйцэтгэхдээ хамгийн бага үнийн санал өгснийг сонгож байна. Энэ нь барилгын чанарт сөргөөр нөлөөлөх боллоо. Иймд бодит амьдралд нийцэхгүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулан шийдвэрлүүлж, үндэсний үйлдвэрийг дэмжсэн нөхцөл бололцоог хангах санал, санаачлага гаргах ёстойг сануулж байна.

“100 мянган орон сууц” төслийг хэрэгжүүлэх явцад барилгын материалын үйлдвэрүүдэд хөрөнгө оруулах, дэд бүтэц, орон сууц, барилга байгууламжид шаардлагатай барилгын материалын хэрэгцээг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангаж, тээврийн зардлыг багасгаж, өртгийг бууруулах боломжийг бүрдүүлнэ. Монгол хүн ажилтай, мэргэжилтэй болох асуудлыг хамтад нь шийдэх учиртай. Салбарын эрдэм шинжилгээ, судалгааг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх оновчтой хэлбэрийг бий болгож норм, дүрэм, стандарт, техник технологи, материал бүтээцийн талаарх тулгамдсан асуудлуудад чиглүүлэн тогтвортой ажиллуулах нөхцөлийг бүрдүүлэхийг үүрэг болгож байна. 
 
Барилгын салбарын удирдлагууд Та бүхнийг Засгийн газартайгаа хамтран ажиллаж тулгамдсан асуудлуудаа шийдвэрлэж, ард иргэдээ эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх их үйлсэд бодит хувь нэмрээ оруулахыг хүсье. Биднийг их ажил, бүтээн байгуулалт хүлээж байна.

Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

Монгол орныхоо өнцөг булан бүрт амьдран суугаа нийт казах иргэддээ Засгийн газрын нэрийн өмнөөс болон хувиасаа олон улсын Наурызын баярын мэндийг хүргэж, гэр бүлээрээ, айл хотлоороо аз жаргалтай эрүүл энх, сайн сайхан амьдрахыг хүсэн ерөөе. Казах түмэн маань өвөг дээдсээсээ уламжлан ирсэн нарны буюу Наурызын баярыг өдөр шөнө тэнцдэг өлзий билэгтэй сайн цагт тэмдэглэж, шинэ оны анхны өдрөө ахан дүүс хотол олноороо учран золгож, буянтай буурал “Аксакал”-уудынхаа сургаал айлтгалуудыг сонсдог уламжлалтай.

Наурызын баяр бол өвлийг өнтэй давж, ан амьтад ичээнээсээ гарч, ургамал цэцэг соёолж, улс олноороо урин хавартай золгосныг угтан улиран одож буй оныхоо ололт амжилтыг дүгнэж, ирж буй жилийнхээ өнгө төлвийг билэгдэн тодорхойлдог казах түмний үндэсний соёл, ёс заншил, найрамдал нөхөрлөлийн салшгүй хэсэг билээ. Энэ өдөр хүн бүрийн амьдрал ахуй, хөдөлмөр бүтээл буян хишгээр арвижиж, идээ цагаа элбэг дэлбэг, хур бороо ихтэй байхыг ерөөж баяр хөөр, хүсэл тэмүүлэл, итгэл мөрөөдөл, өөдрөг сэтгэлтэй байхыг эрхэмлэдэг.

Тиймээс даян дэлхийд энхийг түгээгч Нэгдсэн Үндэсний Байгууллага энэ жилээс эхлэн Наурызыг Олон улсын баяр болгон тэмдэглэж байхаар зарлалаа.  Мөн НҮБ-ын Ерөнхий ассамблейн 2010 оны 2 дугаар сарын 23 өдрийн шийдвэрээр Наурызын баярыг хүн төрөлхтний халдашгүй соёлын өвийн жагсаалтанд бүртгэлээ. Тиймээс казах түмний маань хувьд энэ жил соёл иргэншлээ дэлхий дахинд хүлээн зөвшөөрүүлсэн түүхэн чухал он болж байна.

Манай казахчууд амьдралын баялаг их туршлагатай зон олон билээ. Энэ уламжлалаа орчин үеийн хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэн сайжруулж өрх гэр, амьдрал ахуйгаа өөд татаж, улс орныхоо эдийн засагт чухал хувь нэмэр оруулна гэдэгт итгэж байна. Монгол орны хөгжил дэвшил бүтээн байгуулалт, тусгаар тогтнол, батлан хамгаалахад казах түмний оруулсан хувь нэмэр их. Та бүхний дундаас улс төр, эдийн засаг, нийгэм соёл, урлаг, спорт, шинжлэх ухааны гээд бүхий л салбарын алдартнууд олон арваараа төрөн гарсныг тэмдэглэн хэлэхэд таатай байна. Наурызын баяраа тэгш дүүрэн тэмдэглэж буй нийт казах иргэддээ ажил үйлс нь бүтэмжтэй, энх амгалан, түвшин сайхан байхын ерөөлийг дэвшүүлье.