Ангилал: хэлсэн-үг

2011 оны 06 дугаар сарын 27-ны өдөр                   Улаанбаатар хот

Эрхэм хүндэт бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдээ,

Чуулганы төлөөлөгчдөө,

Эх орныхоо өнцөг булан бүрт өөрийн бизнесээ эрхлэн, үндэсний үйлдвэрлэлээ хөгжүүлж яваа эмэгтэйчүүд та бүхэндээ Монгол Улсын Засгийн газрын нэрийн өмнөөс болон хувиасаа амжилт бүтээлийн дээдийг өргөн  мэндчилье. Манай Засгийн газрын эрхэм зорилго бол Монгол хүний хөгжлийн асуудал бөгөөд хүн бүрийг ажил хөдөлмөртэй, орлогын тогтвортой эх үүсвэртэй байлгах замаар амьдралын чанарыг сайжруулах явдал билээ.

Хөдөлмөрийн насны хүн амын тоо нэмэгдэж, нийт хүн амд эзлэх хувь нь хамгийн их байх үе одоо тохиож байна. Энэ нь сүүлийн 50 гаруй жилийн хамгийн оргил үе юм. Цаашид энэ хандлага харьцангуй тогтвортой хадгалагдах бөгөөд  2025 он гэхэд нийт хүн амын 61 хувийг хөдөлмөрийн насныхан эзлэх төлөв хандлагатай  байна. 

Ийнхүү хөдөлмөрийн насны хүн ам харьцангуй хурдацтай өсч байгаа явдал нь Засгийн газрын зүгээс хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, ажлын байр нэмэгдүүлэх, хөдөлмөрийн зах зээлийн идэвхтэй, шинэлэг бодлого авч хэрэгжүүлэхийг зүй ёсоор шаардаж байгаа юм. Энэ үед их бүтээн байгуулалтыг өрнүүлж, эдийн засгийн хөгжлийг тэлэх замаар үндэсний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, түүний дотор өрхийн болон жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих бодлогыг нэн тэргүүнд тавьж байна. 

“Шинэ бүтээн байгуулалт”, “Шинэ төмөр зам”, “Аж үйлдвэрийн парк” зэрэг улс орны хэмжээний томоохон төсөл хөтөлбөрүүд нь энэ зорилтыг хэрэгжүүлэх үндсэн гарц бөгөөд эдгээрийг ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх бодлоготой нягт уялдуулан явуулахыг чухалчилж байна. Энэ ч үүднээс сүүлийн 2 жилд Засгийн газар Бизнесийн орчны шинэтгэлийн  болон Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих жилүүдийг зарлан хэрэгжүүлж байгааг та бүхэн мэднэ.

Эдгээр жилийн ажлын хүрээнд жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих бодлого, түүний хэрэгжилтэд түлхүү анхаарлаа.

Тухайлбал: “Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн зориулалттай тоног төхөөрөмж, сэлбэг хэрэгслийг 2009 оноос 2012 оныг дуустал 3 жилийн хугацаанд гааль болон НӨАТ-аас чөлөөлөх тухай хуулийг  батлууллаа. Засгийн газар жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгч ажил олгогчдод аж ахуйгаа эрхлэх таатай нөхцөл бүрдүүлэх, бизнесийн орчинг нь сайжруулах, зээлийн хөнгөлөлттэй эх үүсвэрээр хангахад дэмжин тусалж ирлээ.

Улсын төсвөөс жижиг, дунд үйлдвэрийн зээлийн сан бүрдүүлж сүүлийн 2 жилд 60.0 тэрбум төгрөгний зээл олгоод байгаагийн зэрэгцээ шинээр бонд гаргах, Япон улс , Хятадын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээл  зэрэг эх үүсвэрээр ЖДҮ-т олгож байгаа зээлийн нийт хэмжээг 300 тэрбум төгрөгт хүргэхээр ажиллаж байна. Үндэсний үйлдвэрлэлээр дотоодын хэрэгцээгээ хангах боломжтой бөгөөд импортыг орлох бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх, түүний дотоод  зах зээлийн борлуулалтад дэмжлэг үзүүлэх шийдвэрүүдийг ч Засгийн газраас гаргаад байна. 

ЖДҮ, компаниуд, ажил олгогчдыг шаардлагатай мэдээллээр хангахад зориулан хөдөлмөрийн зах зээлийн мэдээллийг цуглуулах, боловсруулах, түгээх зорилготой интернэтэд суурилсан бүртгэл мэдээллийн программ хангамжийг бүх аймаг, дүүргүүдэд нэвтрүүлснээр ажил олгогч болон иргэн хүн харилцан мэдээллээ бүрэн авах боломж бүрдэж байна.

Ажил олгогчид, компаниудыг  эрэлт хэрэгцээнд нь нийцсэн өндөр мэргэжлийн ажилчдаар хангах үүднээс Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын  Үндэсний зөвлөл,  түүний  дэргэдэх   салбар  зөвлөлүүдийг төр, хувийн хэвшлийн тэнцүү төлөөлөлтэйгээр ажиллуулж, уул уурхай, барилга зам, хүнсний үйлдвэрлэлийн салбар зөвлөлүүд байгуулагдан ажиллаж эхэллээ. Монголын мянганы сорилтын сангийн Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын төслийн хүрээнд зарим МСҮТ-ийн сургалтын материаллаг орчинг орчин үеийн шаардлагад нийцүүлэн сайжруулах чиглэлээр нийт 47,6 сая. ам долларын санхүүжилт хийгээд байна.

Цаашид бид:

• жижиг дунд үйлдвэр хөгжүүлэхэд зориулан олгож буй зээлийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, хүүг бууруулах, жижиг аж ахуйд зориулсан зээлийг тусгайлан хуваарилж, барьцаа хөрөнгийн зэрэг шаардлагыг сулруулах, зээлийн баталгааны сан ажиллуулах замаар бодит дэмжлэг үзүүлэх,
• ажлын байр олноор бий болгосон ажил олгогчдыг урамшуулах, эдийн засаг, мөнгө, санхүү, татварын бодлогоор дэмжих, үр дүн өгөхүйц арга механизмыг бий болгох,
• сургалтын дадлагын түшиц компаниудыг бий болгох, том үйлдвэр, аж ахуйн газруудын дэргэд МСҮТ байгуулах,    ажил олгогчдын захиалгаар сургах хэлбэрийг хөгжүүлэх,
• Уул уурхайн болон бусад үйлдвэрлэлийн хүнс, үйлчилгээний зэрэг хэрэгцээг тухайн орон нутгийн хүнс, ХАА, ЖДҮ, өрхийн үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнээр хангах зохион байгуулалтын арга хэмжээ авах,
• Нийслэлийн дүүргүүдэд “ЖДҮ дэмжих төвүүд” байгуулан, “хөдөлгөөнт бирж”,  “нэг ажил олгогч-нэг ажлын байр” зэрэг хэлбэрээр хороод, иргэдийн дунд ажиллуулах явдлыг улам өргөжүүлэх,
• жижиг дунд бизнесийг том үйлдвэрүүдтэй хоршин хамтран ажиллах хэлбэрийг зохион байгуулалттайгаар дэмжих бодлогуудад анхааран ажиллах ёстой гэж үзэж байна.

Эрхэм бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүд ээ,

Манай нийт үндэсний үйлдвэрлэгчдийн 80 гаруй хувь нь жижиг дунд бизнес эрхлэгчид байгаа бөгөөд тэр дундаа жижиг үйлдвэрлэгчид илүүтэй хувийг эзэлж байгаа. Энэ бизнесийг мөн эмэгтэйчүүд олноор хөтлөн удирдаж яваа нь бодит үнэн билээ. Тийм ч учраас энэ асуудлыг жендэрийн талаас харж, Жендэрийн Үндэсний хороо Бизнес эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн холбоо, ЖДҮГ-тай хамтран зохион байгуулж байгаа. 

Манай эмэгтэй бизнес эрхлэгчид маань хамгийн хариуцлагатай бөгөөд бас найдвартай зээлдэгчид байдаг гэсэн судалгааны дүн ч гарсан байдаг.         Та бүхэн маань тулгамдсан асуудлаа нухацтай хэлэлцэн ярилцаж, төр засгийн түвшинд болон өөрсдийн хүч, хөрөнгө, хамтын зохион байгуулалтаар шийдвэрлэвэл зохих асуудлуудаа тодорхойлон гаргаж, зөвлөмж гарна  гэдэгт итгэж байна.  Та бүхний гаргасан шийдвэрийг Засгийн газрын зүгээс бүх талаар дэмжинэ гэдгээ илэрхийлж байна.

Ард иргэдийнхээ амьдрал ахуйд үнэтэй хувь нэмэр оруулж, улс орныхоо эдийн засгийн хөгжлийг  өндөр түвшинд гаргах үйлсдээ улам их амжилт олж, бизнесээ улам их өргөжүүлэн ажиллахын ерөөлийг Та бүхэндээ өргөн дэвшүүлье.

Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболдын “Төрийн албаны шинэтгэл сорилт боломж” сэдэвт төрийн албаны үндэсний чуулганд хэлсэн үг

Эрхэм хүндэт төлөөлөгчид өө,

Төрийн албаны үндэсний чуулгандаа хүрэлцэн ирж, Төрийн ордондоо цуглан чуулж байгаа Та бүхнийхээ амар амгаланг айлтгаж, энэ өдрийн мэндийг дэвшүүлье. Өнөөдөр энд монголын хамгийн олон иргэдийг эгнээндээ багтаасан төрийн албаныхан гэдэг том айлын бүх ангилал, зэрэглэлийн албан хаагчдын төлөөлөл иргэний нийгэм, бизнесийн байгууллага, иргэдийнхээ төлөөлөлтэй хамтран чуулж, алдаа оноогоо хэлэлцэж, ажил төрлөө сайжруулах арга замаа ярилцах нь ихээхэн онцлогтой, ач холбогдолтой  арга хэмжээ болно гэдэгт итгэж байна. 

Ийм чуулганыг зохион байгуулах шийдвэрийг сар хүрэхгүй хугацааны өмнө Төрийн албаны шинэтгэлийг Удирдах хорооны хурлаас гаргасан. Засгийн газар 5 сард шийдвэр гаргаж, төрийн албаны шинэтгэлийг хэрэгжүүлэх шат дараалсан үйл явцыг удирдах чиг үүрэг бүхий Удирдах хороог Ерөнхий сайдаар ахлуулан ажилуулахаар тогтож, дүрмийг нь баталж өгсөн. Удирдах хороо үйл ажиллагааныхаа ойрын болон хэтийн зорилго, зорилтоо тодорхойлон хэрэгжүүлж ажиллахын тулд юуны өмнө төрийн албаны шинэтгэлийг эрчимжүүлэх шаардлага, түүнд тулгарч болзошгүй сорилт, боломж, бас өөрсдийн сайн муу талуудаа үндэсний хэмжээний төлөөлөлтэй өргөн дэлгэр ярилцъя гэдгээ  анхныхаа хурлаар хэлэлцэж тогтсон.

Бүгдээрээ хэлэлцвэл буруугүй гэдэг. Үнэхээр ч хэлэлцэж ярилцах зүйл та бидэнд олон бий. Та бүхэн чуулгандаа идэвхтэй оролцож, цаашдын стратеги  бодлого чиглэлд үнэтэй санал санаачлага бүхий хэлэлцүүлэг өрнүүлнэ гэдэгт итгэж байна. Өнөөдрийн энэ чуулганд Монгол улсад суугаа гадаад орны элчин сайдууд, НҮБ болон олон улсын байгууллагын төлөөлөл, мөн Канад улсын Төрийн албаны комиссын Ерөнхийлөгч хатагтай Мария Баррадос тэргүүтэй төлөөлөгчид оролцож байгааг та бүхэнд дуулгахад таатай байна. Эрхэм Зочиддоо та бүхний өмнөөс халуун дотно мэндчилгээ дэвшүүлье.

Чуулганы зочид төлөөлөгчид өө,

Хатагтай ноёд оо,

Монгол улс хөгжлийн шинэ гараан дээрээ ирлээ. Бид ардчиллын гэгдэх нийгмийн өөрчлөлтийн 20 жилийг ардаа орхилоо. Энэ хугацаанд алдсан олсон зүйлийн талаар бишгүй ярьсан. Одоо угтах ирээдүйн 20 жилээ төлөвлөн, хийж бүтээх учиртай. Ирэх 20 жил бол улс нийгмийн эрчимтэй хөгжлийн, эх орны их бүтээн байгуулалтын он жилүүд байх болно. Энэ бүхний үр дүнд Монгол хүн хөгжиж, хүний хөгжлийн таатай нөхцөл бүрдэнэ. Үүнд бид итгэлтэй байна. 

Эдийн засаг тэлж байна. Хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж байна. Улсын болоод хувийн салбарт алсдаа өгөөжтэй бодит бүтээн байгуулалтын ажлууд өрнөж эрч хүчээ авч эхэллээ. Хүний хөгжлийн сангаар дамжиж иргэдэд байгалийн баялгийн хувь хишиг бага багаар очиж эхэлсэн. Хөгжлийн банкийг байгуулж, эдийн засгийн томоохон хөтөлбөр төслүүдийг санхүүжүүлэх эх үүсвэр бүрдүүлэх хөшүүргийг бий болголоо.   

Нэг үгээр хэлбэл, манай Засгийн газар ээлж өнгөрөөх, гал унтраах байдлаар биш холыг харсан, хөгжлийн бодлогоор ажиллахыг хичээж байна. Алийн болгон бид “маргаашийн өөхнөөс өнөөдрийн уушиг” гэсэн сэтгэлгээгээр ажиллахав. Хэдийгээр нийгмийн зарим хэсгийн амьдралд “өнөөдрийн уушиг” нь чухал байгааг ойлгож  буй хэдий ч бид нөхцөл байдлыг өөрчилж, өөрөөр сэтгэж, өөр өнцгөөс харж, том зорилт тавихыг чухалд үзэж хамтран зүтгэж байна. “Оюу толгой”, “Таван толгой”, “Шинэ төмөр зам”, “Сайншандын аж үйлдвэр” цогцолбор, “Шинэ бүтээн байгуулалт” зэрэг хөгжилд хөтлөх хөтөлбөр, төслүүд бэлтгэгдэж, ажил хэрэг болж амьдралд биелэлээ олох эхлэлийн гараан дээр байна. Энэ бол дотоод нөхцөл байдал, хүчин зүйл юм.

Гадаад орчин, нэг талаасаа, бидэнд эдийн засгийн таатай боломжийг бүрдүүлж байгаа ч, нөгөө талд нь, хүндхэн сорилтууд хүлээж байна. Дэлхийн цаг уурын өөрчлөлт, эрчим хүч, экологийн хямрал, байгалийн баялгийн төлөөх ил далд өрсөлдөөн, дэлхийн хүн амын хүнсний хомсдол, түүний аюулгүй байдал, элдэв өвчин тахлын хил хязгааргүй тархалт, харийн соёлын түрэлт зэрэг өдрөөс өдөрт ойртон нүүрлэж буй эрсдэл сорилтууд нь үндэсний оршин тогтнол, айл өрхийн аюулгүй байдал, Монгол хүний хөгжилд сөргөөр нөлөөлөхүйц бодит аюул заналыг сануулж байна. Дотоод, гадаад энэ бүх нөхцөл байдал нь биднийг хөгжлийн философио, засаглалын хэв загвар, өгөөж бүтээмжээ дахин шинээр харахыг шаардаж байна.

Тэгвэл эрсдлийг багасгаж, сорилтыг давж, боломжийг ашиглаж, хөгжлийг түргэсгэх гол хөшүүрэг нь зөв менежмент бүхий сайн засаглал юм. Үүнд эргэлзэх явдалгүй. Энэ бол бидний итгэл үнэмшил байх ёстой. Би Ерөнхий сайдын ажлыг хүлээж аваад нэг жил найман сар болж байна. Энэ хугацаанд бүх аймаг, орон нутагт ажиллаж, ард иргэдтэйгээ уулзаж зовлон жаргалыг нь сонслоо. Тэдэнд асуудал, бэрхшээл байна. Амьдрал өрнөж байгаа газар асуудал байх нь мэдээж. Гэхдээ хүмүүс нэг л зүйлд, тодруулбал, төрийн байгууллагын ажил үйлчилгээ, төрийн албан хаагчдын хариуцлага, ёс зүй, ажилдаа болоод хүнд хандах хандлагад нь сэтгэл дундуур байгаа нь ажиглагдсан.

Мөн дээрх хугацаанд боловсролын шинэчлэл, хөрөнгийн зах зээл, санхүү, бизнесийн орчны шинэтгэл, хөдөлмөр эрхлэлт, эрчим хүч, эрдэс баялаг, дэд бүтэц, мал аж ахуй, газар тариалан гээд үйлдвэрлэлийн бараг бүх салбараар орж, хүн ам нийгмийн эрсдэлт бүлгүүд, хүүхэд залуучууд, гэр бүлийн тулгамдсан асуудлаар үгээ хэлж, үүрэг даалгавар, чиглэл өгч ажиллаж ирлээ. Салбарын яам, агентлаг, төв, орон нутгийн төр захиргааны байгууллагуудад хэдэн мянган албан хаагч ажиллаад байгаа хэрнээ гарт баригдаж, нүдэнд харагдахуйц бодит өөрчлөлт энэ хугацаанд гарсан гэж бардам хэлэх үндэслэл бага байна. Хүн амын амьдралд шууд мэдэгдэхүйц өөрчлөлт дорвитой гарахгүй байна. Энэ бүхнээс Монголын төрийн албаны ажил хэрэг,  түүний гүйцэтгэлийн үр өгөөж ямар байна вэ? гэдэг нь тодорхой болно.

Тэгэхлээр бид засаглалын хэлбэр маягаа илүү үр өгөөжтэй болгож, төрийн албаны шинэтгэлийг эрчимжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай тулгарч байна. Засаглалын үр ашигтай механизмыг тогтоох, төрийн албаны гүйцэтгэлийн удирдлагыг эрс сайжруулах нь эдийн засаг, нийгмийн том зорилтуудыг хэрэгжүүлж,  улс орны болоод монгол хүний хөгжлийг хангах гол түлхүүр, үндсэн хөшүүрэг гэж би үзэж байна. Хөгжиж ирсэн улс орны туршлага, тэдний амжилтын нэг нууц ч энд байна. Тиймээс төрийн албаны шинэтгэлийг ярих нь нийгмийн хэрэгцээ шаардлага, өнөө цагийн дуудлага юм.

Энэ дуудлагыг хүлээн авч хүрэлцэн ирсэн та бүхэндээ Засгийн газрын өмнөөс талархал илэрхийлж баяр хүргэе. Асуудлыг олон талаас нь ажил хэрэгчээр, ний нуугүй ярилцахыг та бүхнээс хүсье.

Эрхэм нөхөд өө,

Төрийн албаны шинэтгэл нь байнгын тасралтгүй үйл явц юм. Бүр 1980-аад оноос эхлэн дэлхийн тэргүүлэх хөгжилтэй улс орнуудын өмнө Төрийн захиргааны шинэтгэлийн асуудал тавигдсаар ирсэн байна. Энэ хооронд захиргааны шинэтгэлийн олон үзэл онол, хандлагууд бий болж засаглалын практикт нэвтэрч, эерэг сөрөг үр дагаваруудыг дагуулсаар, туршлага, сургамж хуримтлуулсаар өнөө хүрч иржээ. Өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд өөрчлөлт шинэчлэлийн хэд хэдэн үеийг дамжин монгол улсын төрийн албаны тогтолцоо институтын хувьд цоо шинээр бүрэлдэн тогтжээ.

Өнөөгийн манай төрийн албаны тогтолцоонд ололттой, дэвшилтэй зүйл мэдээж багагүй бий. Гэхдээ дутагдал доголдол нэлээдгүй байгааг амьдрал өөрөө харуулж байна. Ард иргэд шүүмжлэн хэлэлцэж байна. Ерөнхийлөн шүүмжлэх, хавтгайруулан үгүйсгэх биш дутагдал доголдол нь хаанаа, юундаа байна вэ? гэдгийг нарийн оношлон тогтоох нь цаашдын шинэтгэлийн стратеги зорилтыг тодорхойлоход чухал ач тустай. Шинэтгэлийн гол зорилго нь нэгэнтээ хэлбэржин тогтсон институтын тогтолцоог дахин задлан, шинээр эмхлүүлэхийг зорих биш, харин одоогийн бүтэц тогтолцоог боловсронгуй болгон тогтвортой байдлыг хангах, улмаар түүний дотоод үйл ажиллагаа соёл хандлага, төрийн албан хаагчдын бодол сэтгэлгээ, арга барилын шинэтгэлийг эрчимжүүлэхэд оршино гэж үзэж байна.

УИХ-аас баталсан “Монгол улсын төрийн албаны шинэтгэлийн дунд хугацааны стратеги”-ыг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө, түүний биелэлтийг зохион байгуулах ажил цаг хугацааны хувьд 2010 оноор дуусгавар болсон ч дунд хугацааны стратегийн зорилго, эрхэмлэн дээдлэх зүйлс, монгол төрийн албаны үнэт зүйл хэм хэмжээ болж хараахан бүрэн төлөвшөөгүй. Тиймээс бидний хийхийг хүсч буй шинэтгэлийн стратеги зорилт эндээс урган гарах учиртай.

Мэргэшсэн, тогтвортой, мерит зарчимд суурилсан төрийн албаны үр өгөөжтэй, иргэддээ үйлчилдэг, хариуцлагатай тогтолцоог бүрдүүлэх явдал гэж тодорхойлж болох байна. Ерөнхий сайдын албыг хүлээн аваад УИХ-ын чуулганд хэлсэн үгэндээ “Төрийн жинхэнэ албанд гавьяа зүтгэлийн буюу Меритократ тогтолцооны зарчмыг тууштай хэрэгжүүлэх бодит шаардлага байна” гэж тэмдэглэсэн байр суурь хэвээр байгааг дахин нотлон хэлэхийг хүсч байна.

Өнөөдөр дэлхийн улс орнуудын хөгжлийн түвшний ялгааны нэг үндэс нь засаглалд байна. “Засаглалын ялгаа” байгаа учраас зарим нь хөгжиж, зарим нь хөгжлийн өндөрлөгт хүрч чадахгүй байна. Хөгжлийн зөв шийдвэр гаргах үндсэн нөхцөл нь сайн засаглалын стандарт юм. Тиймээс бид сайн засаглалын стандартыг төвд ч, орон нутагт ч, нутгийн өөрөө удирдах ёсонд ч нэн даруй нэвтрүүлэхийг хичээх учиртай. 

Сайн засаглалын нэг үндсэн шинж бол төрийн алба мэргэшсэн, тогтвортой байж, иргэддээ чанарын үйлчилгээ үзүүлэх явдал мөн. Төрийн алба тогтвортой, мэргэшсэн байх нь улс орны тогтвортой хөгжлийн чухал хүчин зүйл юм. Төрийн албаны тогтвортой байдал гэдэгт бодлогын, хууль тогтоомжийн, байгууллагын бүтэц, тогтолцооны, үйл ажиллагааны чиглэлийн, боловсон хүчний гээд олон зүйлс багтана. Харамсалтай нь өнгөрсөн хугацаанд бид дээрх зүйлийн алинаар нь ч тогтвортой тууштай байдлыг хадгалж чадаагүй явж ирсэн байна. Засгийн газрууд байн байн солигдож байсан нь үүнд нөлөөлсөн нэг хүчин зүйл яах аргагүй мөн. Сүүлийн 15 жилд 9 засгийн газрын нүүрийг үзээд байгаа бөгөөд бүрэн эрхийн хугацаагаараа ажилласан нь нэг л байна.

Засгийн газрын халагдах солигдох үйл явцыг дагалдаад бүтэц зохион байгуулалтын элдэв өөрчлөлтүүд, боловсон хүчний халаа сэлгээ төв орон нутаггүй хийгдсэн нь төрийн албаны тогтвортой байх зарчмыг алдагдуулаад зогсохгүй, эцсийн дүндээ  иргэдийн амьдралд халгаатай, бүтээн байгуулалтад саадтай байсны горыг  бид өнөөдөр ч даван туулж чадаагүй байна. Эндээс сургамж авах нэгэн зүйл харагдана. Засгийн газрын кабинетийн  бүрэлдэхүүн өөрчлөгдлөө ч засгийн газрын бүтцийн байгууллагууд, тэдгээрийн үйл ажиллагааны чиглэлийн тогтвортой байдлыг хадгалахыг эрмэлзэх нь чухал юм байна. Энэ чиглэлээр холбогдох хуулиудад нэмэлт өөрчлөлт оруулах замаар мэргэшсэн, туршлагатай төрийн албан хаагчид тогтвортой ажиллаж, төрийн байгууллагын бодлого, үйл ажиллагаа тасалдалгүй хэвийн явагдах нөхцлийг эрх зүйн бүрэн дархлаатай болгох нь чухал байна.

Төрийн жинхэнэ албаны ажилтнуудын ангилал, зэрэглэлийн стандартыг ч тодорхой болговол зохино. Тухайлбал, яам агентлагийн хэлтэс, газрын дарга нар болон ерөнхий менежерүүдэд тавигдах шаардлагыг бусад улс орны ижил түвшний менежерүүдэд тавигддаг орчин үеийн шаардлагын түвшинд маш тодорхой стандартчилж өгөх ёстой. Төрийн албаны тухай хуулинд тодорхой нэмэлт өөрчлөлтүүдийг оруулъя. Төрийн болоод төв, орон нутгийн байгууллагад тогтвортой ажилласан хүнийг албан тушаалд дэвшүүлэн томилдог болохыг хуулчилъя. Тухайлбал, төрийн яаманд магадгүй 3 аас 5 жил ажилласан туршлагатай, ёс зүйтэй, ур чадвартай болохоо харуулж чадсан хүнийг хэлтэс, газрын дарга болгодог, карьерийн зарчмаар албан тушаалд дэвшүүлдэг байх тодорхой өөрчлөлтүүдийг төрийн албаны тухай хуулинд оруулъя. Энэ талаар та бүхэн зөвлөлдөж ярилцах ёстой. 

Төрийн албанд аль намын, аль нутгийн, хэний хүн байх нь гол биш гагцхүү стандарт шаардлагыг хангасан сайн менежер, зохион байгуулагч, төрд сэтгэлтэй хүн ажилладаг байх ёстой. Төрийн шийдвэр гаргах тогтолцоог нотолгоо, судалгаа, бодит тооцоонд тулгуурласан зарчимд шилжүүлэх нь бодлогын тогтвортой байдлыг хангах, нэг хүчин зүйл мөн. Төрийн албаны тогтвортой байдал, засаглалын чадавхийг сулруулж, хүний нөөцийн бодлогыг алдагдуулахад хүргэсэн нэг зохисгүй хандлага бол улс төрийн нөлөөлөл гэсэн ерөнхий нэрийн дор халхавчлагдсан зүй бус оролцооны зохисгүй үр дагавар юм.

Намчирхах, нутгархах, бүлгэрхэх, албан тушаал, эрх мэдлийн нэр сүрээр төрийн байгууллагын дотоод ажил хэрэг, хүний нөөцийн бодлогод ил далд хэлбэрээр нөлөөлдөг энэ зүй бус зохисгүй оролцоо, хандлагыг таслан зогсоох улс төр, эрх зүйн баталгааг бүрдүүлэх ёстой. Энэ талаар та бүхэн салбар хуралдаан дээрээ сайн ярьж, хэрхэх тухайгаа хэлэлцэж тогтоно бизээ. Сайн засаглалын нэг гол шалгуур бол иргэддээ ойр байх, тэдний төлөө чанартай, адил тэгш, алагчлалгүй үйлчилгээ үзүүлдэг байх явдал мөн.

Төрийн албаны мөн чанар нь ард түмэндээ үйлчилж, төрд чин үнэнчээр зүтгэхэд оршино” хэмээн бид хуульчилсан. Үүнийг хуулийн хуурай заалт, хоосон тунхаг байлгалгүйгээр төрийн албан хаагч бүр үйлдэл, сэтгэл болгон хувиргаж, үйл ажиллагаагаараа нотлон харуулахыг амьдрал та биднээс шаардах боллоо. “Өндөр чанартай үйлчилгээг ард түмэндээ хүргэх” нь дэлхийд жишиг болохуйц стандарт бүхий Канад улсын төрийн албаны хамгийн нэгдүгээр эрхэм зорилго болдог байна.

Үнэндээ улсынхаа ард иргэдэд чин сэтгэлээсээ үйлчлэх гэсэн үзэл бодол бүх төрийн албан хаагчдын зүрх сэтгэлд шингэсэн байвал зохино. Сэтгэл л байвал таны үйлчилгээ хүнд хүрнэ. Үг яриа, үйлдэл, зан үйл, үйлчилгээ, ажлаас таны сэтгэлийг иргэд мэдэрч, харж, уншиж байгаа. Иргэд та биднээс их юм шаардахгүй. Гагцхүү бодитой, нээлттэй сэтгэл шингэсэн үйлчилгээ, хүн ёсны харилцааг л хүсч байна.

Төрийн байгууллагын ажил, үйлчилгээний соёлд эргэлт гаргахад хувийн хэвшлийн байгууллага, тэндхийн ажилтнуудаас санаа авах, сурах юм их бий. Хөндий харьцаа, хөшүүн хойрго байдал, хүлээлгэж уях, хариу нэхэх байдлын илрэл нь шуурхай түргэн, шударга тэгш хандаж, угтаж авч тосч үйлчилдэг үйлчилгээний хэм хэмжээг мэдэх болсон манай иргэдийн уур уцаарыг хүргэх нь гарцаагүй. Төрийн нэрээр хувийн ажлаа амжуулж, төрийн алба гэсэн вакум орчинд сууж хүнд суртлын үүр уурхай болсон зарим хандлагыг өөрчлөхийг ард иргэд шаардаж буйг бид анзаарахгүй байж болохгүй.

Өнөөдөр төрийн нэрийн өмнөөс нийтдээ 150 гаруй мянган албан хаагч ажиллаж байна. Тэдний 113 мянга гаруй нь төрийн үйлчилгээний албан хаагчид бөгөөд тэд өдөр тутам төрийн нийтлэг үйлчилгээг иргэдэд хүргэх үүрэгтэйгээр ажилладаг. Төрийн тусгай, төрийн захиргаа, улс төрийн албан хаагч хэн нь ч байсан өдөр бүр хүнтэй харилцаж  байгаа. Энэ олон хүнийг хүний төлөө гэсэн нэгэн үзүүрт сэтгэлд нэгтгэн зангидвал “олны хүч оломгүй далай” гэгч болно. 

Ард түмэндээ үйлчлэх андгай тангараг бүхий төрийн албан хаагч та бүхэн нийтээрээ эрхэмлэн дээдлэх, үнэт зүйл, чин эрмэлзлээ анхны чуулганаараа тунхаглан илэрхийлж, сахин мөрдөх нь зүйтэй. Үүрэг хариуцлагаа ухамсарлаж, түмний төлөө төрийн нэрийн өмнөөс үнэнч шударгаар зүтгэж байгаа хэнийг ч манай ард түмэн мэднэ, хүндэтгэнэ. Төр тэдний ажиллах нөхцөл, нийгмийн баталгааг хангаж нэр төрийг нь хамгаалахыг хичээнэ. Ингэж ажиллаж байгаа төрийн албан хаагчиддаа Засгийн газрын нэрийн өмнөөс талархал илэрхийлж та бүхнээр уламжлан ажлын амжилт, сайн сайхны ерөөл дэвшүүлье.

Монгол улсын төр, тэр дундаа Засгийн газар бол хамгийн том ажил олгогч, ажил үйлчилгээний хамгийн том захиалагч, хамгийн их хөрөнгө оруулагч мөн. Ажил олгогчоос ажил эрхлэгчид тавих болзол, шаардлага цөм стандартчилагдсан байх учиртай. Энэхүү стандарт нь хэн нэгэн хүнд зориулагдсан биш хийж гүйцэтгэх ажил үйлчилгээний цар хүрээ, чанар, хүртээмж, соёл, хариуцлагын хэмжээгээр тодорхойлогдох ёстой. Дээр нь энэ стандарт бидний жишиг болгохыг зорьж буй улс орны төрийн байгууллагын ижил түвшний албан тушаалд тавигддаг стандартын хэмжээнд буюу түүнд дөхөж очсон байх шаардлагатай болоод байна. Даяаршил, нийгмийн хөгжил, биднийг тосон ирж буй хөгжлийн давалгаа үүнийг шаардаж байна.

Манай төрийн байгууллагын ажил үйлчилгээ, албан хаагчдын мэдлэг, ур чадвар дэлхийн түвшний төрийн албаны стандартаас л доогуур байх юм бол төрийн алба бол улс орны хөгжлийн хөтөч байна гэдэг үг зүгээр л хоосон зүйл болно. Төрийн захиргааны шинэтгэл, улсын салбарын шинэ удирдлага, сайн засаглал, шинэ хэв маягийн Засгийн газар, төрийн шинэ менежмент, эзэн агентийн харилцаа, ажил үйлчилгээний өртөг зэрэг төрийн захиргааны үзэл онолын мөн чанарыг илэрхийлсэн ойлголтууд нь зөвхөн онолын ном зохиолд хэрэглэгддэг эсвэл зарим хүний цэцэрхсэн хоосон үг болж үлдэнэ. Бид үүнийг хүсээгүй. Үгийг үйл хэрэг, онолыг практик хэрэглээ болгохыг та бүхнээс хүсч байна.

Төрийн засаглалын өгөөж, үр дүнг дээшлүүлэхэд компанийн засаглалын зарим сайн стандартаас суралцвал зохино. Компанийн ажлын байранд тавигдах шаардлага, удирдлагын менежмент, стратеги төлөвлөлт, гүйцэтгэлийн үнэлгээ, хяналт шинжилгээ, тайлагнал гэж бидний ярьдаг зүйл цөм стандартчилагдсан, тэгэхдээ бүр дэлхийн түвшинд гэж ярих хэмжээнд хүрчээ. Төрийн байгууллагаас шаардаад, бидний хүрэх гээд хүсээд байгаа ажил үйлчилгээ, менежментийн стандарт жишиг бидний дэргэд ойрхон байна. Үүнээс суралцацгаая, тэдэнтэй уралдацгаая гэж уриалмаар байна.

Төрийн байгууллагын хөгжил, төрийн албан хаагчдын мэдлэг, мэргэшил, ур чадвар, харилцааны соёл, хүнд хандах сэтгэлээс, төрийн албаны шинэтгэлийн хувь заяа шууд хамаарах нь тодорхой. Тийм л хүнийг олж тодруулах, сонгон шалгаруулах, ажилд томилох, сонгоход Төрийн албаны зөвлөл болон түүнд оролцогч эрх бүхий субьектүүд нэгдмэл бодлого, нэг л шалгуураар ханддаг, шинэ соёлын хэм хэмжээг хэвшүүлэх нь зүйтэй.

Улс төрийн намууд ч энд тодорхой үүрэг хүлээх ёстой. Тэд төр, иргэнээ хүндэтгэж байгаа л бол төрийн албаны стандарт шаардлагад нийцэх хамгийн сайн боловсон хүчнийг л төрд илгээвэл зохино. Ингэж чадвал ажил хэргийн нэгдмэл эрх ашгийн үүднээс ашиг сонирхлын зөрчил үүсэх ёсгүй. Харин хаана энэ стандарт зөрчигдөж, иргэдийн итгэл хүлээхгүй хүнийг төрийн албанд зүтгүүлнэв, тэнд сонирхлын зөрчил үүсэж, намынхаа ч, төрийн албаны ч нэр хүндийг унагаадаг муу зуршил, дутагдлыг өөрчилье гэж намуудад хандан уриалья. Энд бас л стандарт шаардлага, хуулийн зохицуулалт хэрэгтэй. Холбогдох хууль тогтоомжуудад ийм зохицуулалт хэм хэмжээг суулгаж өгөхөд цаг алдмааргүй байна.

Мерит зарчимд суурилсан мэргэшсэн, чадварлаг төрийн албаны ажилтан, албан тушаалтанд зайлшгүй байх бас нэг гол шалгуур шинж бол чин шударга, хариуцлагатай байх чанар билээ. Үүнийг ч иргэд хүсэж шаарддаг, бас шүүмжилж баалдаг. Ингэх ч эрхтэй. Тиймээс салбар хуралдааны хэлэлцүүлгийн үеэр төрийн байгууллага, төрийн зарим албан хаагчдын шударга бус, хариуцлагагүй үйлдлийн талаар баримттай, эзэнтэй, тодорхой яригдана гэж бодож байна. Үүнийг холбогдох байгууллага, албан тушаалтан анхааралдаа авбал зохино. Чухамдаа шударга, зөв шүүмжлэл шинэчлэлийн хөшүүрэг, хөтөч болно гэдэгт би санал нэг байна.

Шударга хариуцлагатай байх нь ерөөс хүн бүрт байвал зохих эрхэм чанарууд мөн. Гэхдээ төрийн байгууллага болон хувийн хэвшилд ижилхэн эрэмбийн ажил, албан тушаал эрхэлж байгаа 2 хүн байхад иргэд төрийн албан хаагчаас нь дээрх чанарыг илүү нэхэмжилж, хүсэмжилдэг буюу илүү өө сэвийг олж хардаг байна. Энэ бол төрөө хүндэтгэх уламжлалт хандлагын үүднээс бол төрийн албаа цэвэр ариун байлгах, шударга бус хүнийг шургалуулахгүй байх гэсэн бодол эрмэлзлэл, орчин үеийн ойлголтоор бол татвар төлөгчид түүнд хяналтаа тавьж, хариуцлага нэхэж байгаагийн илэрхийлэл юм. Шударга бус, хариуцлагагүй хүнийг хэн ч хаана ч цалинжуулахыг хүсэхгүй нь тодорхой. Төрийн албанд ч энэ зарчмыг хатуу мөрдлөг болгох ёстой. Хариуцлага тооцдог маш тодорхой механизмуудыг Төрийн албаны харилцааг зохицуулж буй хууль тогтоомжуудад нэмж суулгаж өгье.

Хаа газрын төрийн алба ёс зүйн асуудалд ихээхэн анхаарал хандуулах болжээ. Төрийн албанд ажилд авах, албан тушаал дэвшүүлэхдээ мэдлэг, мэргэшлийн ур чадвараас гадна тухайн хүний биеэ зөв авч явдаг, эрх мэдлээ урвуулан ашигладаггүй, улс төрийн нөлөөнд автдаггүй, зүй бус авирладаггүй, ноцтой алдаа гаргадаггүй байх зэрэг шинжүүдийг зарим улс орон төрийн албаныхаа үндсэн шалгуур болгодог болжээ. Үүнийг ч манай төрийн алба жишиг болгох хэрэгтэй. Засгийн газар өнгөрсөн оны эцсээр “Төрийн захиргааны албан хаагчийн ёс зүйн хэм хэмжээний дүрэм”-ийг баталж гаргасан нь энэ чиглэлээр хийсэн нэг ажил юм.

Энэ дүрмийг мөрдөж хэрэгжүүлэх нь чухал. Төрийн албаны зөвлөл болон түүний салбар зөвлөлүүд төрийн албан хаагчдыг мэргэшүүлж чадваржуулахын зэрэгцээ илүү өндөр ёс зүйтэй болгох, иргэдэд ёс зүйн үлгэрлэл, манлайлал үзүүлдэг болгох талаар, төрийн албаны эрхэмлэл, үнэт зүйлийг нийтэд түгээх талаар сургалт, соён гэгээрүүлэх ажлыг өрнүүлэх шаардлагатай байна. Төрийн алба шударга, хариуцлагатай байх гэдэг нь зөвхөн төрийн албан хаагч нэг бүрийн ёс зүй, хариуцлагаар хязгаарлагдахгүй. Мөн төрийн байгууллагын үйл ажиллагаа, түүний шийдвэр гаргах арга механизм, гүйцэтгэлийн хэмжүүр, шалгуур, үнэлгээ нь нээлттэй, ил тод, шударга байх зарчимаар бас тодорхойлогдоно.

Шударга бус, хариуцлагагүй байсныхаа төлөөсөнд асар их төлбөр төлж байгаагаа нийгмээрээ ухаарч сэхээрч байна. Тиймээс энэ шаардлагыг иргэд Та бидэнд нэхэл хатуутай тавьж байгаа нь зүй ёсны юм. Иймд та бид хичээх учиртай. Ажил албандаа илүү хариуцлагатай, шударгаар ажиллахын тулд бид хэнд ч, юунд ч төлөөс төлөхгүй, зарлага гаргахгүй, харин ч итгэл, хүндэтгэлийг олно. Төрөө гэх ард түмний итгэл сэргэж ирнэ. Тэгэхээр энд тухайн хүний хүсэл зориг л хэрэгтэй. Та бүхэнд ийм хүсэл зориг, эрмэлзлэл бий гэдэгт итгэж байна. Надад тийм итгэл эрмэлзлэл, хүсэл зориг байна. Шударга, хариуцлагатай төрийн албаны төлөө бид хамтран ажиллацгаая.

Чуулганы эрхэм төлөөлөгчид өө,

Нэн түрүүнд ард түмэндээ үйлчлэх эрхэм зорилгоо ухамсарласан, хүний төлөө сэтгэл, хүсэл зоригтой, шударга, хариуцлагатай, өрсөлдөх чадвартай, мэргэшсэн тогтвортой албан хаагчдаас бүрдсэн, үйл ажиллагаа нь нээлттэй, уян хатан, чадварлаг, иргэддээ ойр, стандартны төрийн албыг хөгжүүлэхийн төлөөх өөрийн байр суурь, үзэл баримтлалаа товч илэрхийллээ. Та бүхэн үүнийг баяжуулан хэлэлцэж, төрийн албаны шинэтгэлийг улам эрчимжүүлэх талаар санал бодлоо шингээсэн зөвлөмж чиглэлийг энэ чуулганаас гаргавал удирдах хорооны төдийгүй төрийн албаны цаашдын ажил хэрэгт ач тустай байх болно.

Төрийн албаны шинэтгэлд нийгмийн бүх бүлэг, хэсгийн зөв оролцоо, дэмжлэг хэрэгтэй. Төрд иргэний хяналт, хэвлэл мэдээлэлийн байгууллагын үүрэг нэн чухал. Төрийн үйл ажиллагааны төвлөрөлийг бүхий л шатанд багасгаж, ачааллыг нийгэмд жигд хуваарилан эрх үүрэг, оролцоо-хяналтын тэнцвэртэй тогтолцоог бий болгоход анхаарах цаг болсон. Төрийн бус, иргэний нийгмийн байгууллага, хувийн хэвшлийнхний зүгээс үр ашигтай түншлэл, эрүүл шударга өрсөлдөөн нь төрийн албаны шинэтгэлд түлхэц болно. Зөв алхам, нааштай өөрчлөлтийг дэмжих гадаад хамтрагч дэмжигч нар ч байна. Тэдний сайн туршлага ч бидэнд боломж олгож байна.

Ийнхүү хамтын хүчин чармайлтаар төрийн албаны шинэтгэлийг ашигтай үр өгөөжтэй хэрэгжүүлж чадваас хөгжилтэй улс орон, бүтээгч ард түмэн болох боломж улам ойртоно. Учрах сорилтыг даван туулж, сайн засаглалын стандартыг бий болгосноороо Монголчууд бид эх орон, байгалийн баялагийнхаа эзэн нь байж, иргэний эрх чөлөөгөө бүрэн эдэлж, тав тухтай амьдралын орчин бүрдэж, үндэстнээрээ хөгжих болно. Хөгжил бидэнд ойртон ирж байна.

Түрхрэн ирэх хөгжлийн шинэ давалгааг төрийн албаны шинэтгэлээр угтан тосч, түрлэг нэмэн, эх орондоо их бүтээн байгуулалтыг өрнүүлцгээе.

Чуулганы ажиллагаанд амжилт хүсье.

Төрийн ордон.    2011.06.23

Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболдын Мал аж ахуйн салбарт хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээ цаашдын бодлого, чиглэлийн талаар Улсын Их Хурлыннэгдсэн хуралдаанд хийсэн мэдээлэл

УИХ-ын дэд дарга аа,

УИХ-ын  эрхэм гишүүд ээ,

Мал аж ахуй нь олон зуун жилийн турш манай ард түмний амьжиргааны гол эх үүсвэр, өвөрмөц соёл иргэншлийн уламжлалыг хадгалж, дотоодын нийт бүтээгдэхүүн, хөдөлмөр эрхлэлт, экспортын орлогод тодорхой байр суурь эзэлдэг. Тиймээс манай Засгийн газар хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн салбарыг дэмжсэн бодлогыг тууштай хэрэгжүүлж ирлээ. Манай улс 2010 оны жилийн эцсийн байдлаар 32.7 сая малтай, 160,0 мянган малчин өрхтэй  байна. Өнгөрсөн онд мал аж ахуйгаас 493.7 сая литр сүү, 264,4 мянган тонн мах, 12,7 сая ширхэг арьс шир, хонины ноос 22,4 мянган тонн, ноолуур 6,4 мянган тонн тус тус бэлтгэсэн нь энэ салбарын хөгжлийн том ирээдүйг илтгэн харуулах үзүүлэлт юм.

Өнөөдөр Монгол оронд байгалийн баялгийн нөөцөө ашиглан уул уурхайг хөгжүүлэх сайхан боломж нээгдсэн ч улсын эдийн засагт мал аж ахуйн эзлэх байр суурь хэвээр хадгалагдаж, улам өгөөжтэй, үр дүнтэй байх төлөв харагдаж байна. Газрын хэвлийн нөөц баялаг нөхөн сэргээгддэггүй бол мал аж ахуйд хөдөлмөрөө шингээн ажиллаж чадвал үр төл, үржил шим, ашиг орлого нь тасралтгүй нэмэгдэж байдаг.

Нүүдлийн мал аж ахуй эрхэлж ирсэн олон мянган жилийн туршлагаараа Монголын ард түмэн дэлхий нийтэд гайхагдах соёл иргэншлийг бий болгосон. Гэвч дэлхийн уур амьсгал, байгаль экологийн өөрчлөлтийн улмаас бэлчээрийн доройтол, цөлжилт ихсэж, ган, зудын давтамж ойртох боллоо. Ийм үед байгалиас шууд хараат бэлчээрийн мал аж ахуй эрхлэх уламжлалт арга ажиллагааг боловсронгуй болгож, олон улсын чиг хандлагатай уялдуулах шаардлага өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байна. Тиймээс хөдөө аж ахуйн салбарын бодлого,үйл ажиллагааг оновчтой болгон эрчимжүүлэх, зарим арга хэмжээг шинээр төлөвлөн хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байлаа.  

Манай Засгийн газар хөдөө аж ахуй, малчид, мал руугаа хандсан бодлого, шийдвэрүүдийг тодорхойлон боловсруулж өөрийн бүрэн эрхийнхээ хүрээнд шийдвэрлэж байна. Бас шаардлагатай эрх зүйн баримт бичгийн төслүүдийг Улсын Их Хурлаар хэлэлцүүлж, мал аж ахуйн хөгжилд онцгой анхаарал хандууллаа. “Төрөөс малчдын талаар баримтлах бодлого”-ыг батлуулж, “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль”-д эх орондоо үйлдвэрлэсэн мах, сүү, хүнсний ногоог татвараас чөлөөлөх чиглэлээр нэмэлт оруулж, “Хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн биржийн тухай хууль”-ийг Улсын Улсын Их Хурал өчигдөрхөн хэлэлцэн батлаад байна.  

Хууль батлагдсанаар биржийн сүлжээ бий болгож, мал, малын гаралтай түүхий эд болон малчдын үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах механизмыг оновчтой болгох нөхцөл бүрдэнэ. Мөн малын гаралтай түүхий эдийг үнэгүйдүүлэхгүй байх, малчдын хүч, хөдөлмөрийг зөв үнэлэх нөхцөл бий болох юм. Малчид нэг талаасаа үйлдвэрлэгчид, нөгөө талаасаа томоохон ажил олгогчид билээ. Тиймээс үйлдвэрлэгч–малчид маань явуулын худалдаачдын гарыг хараад суух биш өөрсдөө, айл хотлоороо, баг, сумаараа нэгдэж, хамтын хоршоо бий болгон эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, ашиг орлоготой сайхан амьдрах өргөн боломжийг бүрдүүлэхийн төлөө ажиллаж байна. Хүн амын хүнсний хэрэгцээ нэмэгдэж байгаа нь малчид, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхлэгчид үйлдвэрлэлээ өргөтгөх, амьдрал ахуйгаа дээшлүүлэх таатай боломж, нөхцлийг бүрдүүлж байна. Энэ боломжийг малчид маань бүрэн дүүрэн ашиглах ёстой.

Төрөөс малчдын талаар баримтлах бодлого нь мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн гол бүтээгч эзэн болох малчин хүнийг хөгжүүлэх, малчдын амьдралын төвшинг дээшлүүлэх, хөдөөгийн хөгжлийг дэмжихэд чиглэгдсэн. Өөрөөр хэлбэл малчин хүн рүүгээ хандсан эрх зүйн баримт бичиг болсон. Харин “Монгол мал” үндэсний хөтөлбөрөөр мал руугаа чиглэсэн бодлого, үйл ажиллагааг хэрэгжүүлж, мал аж ахуйн салбарын өрсөлдөх чадварыг сайжруулах үзэл баримтлалыг дэвшүүлэн тавьсан. Энэ бүхэн нь малчдын нийгмийн асуудал, мал аж ахуйг хөгжүүлэх шинэ бодлого, түүхэн шийдвэр, томоохон хөрөнгө оруулалт болсон.

Бэлчээрийн мал аж ахуйдаа зохицсон монгол ахуй, монгол дээл хувцас, эдлэл хэрэглэл, уламжлалт ёс заншлаа өдөр ирэх бүр бага багаар гээж, “нүүдэлч малч сэтгэлгээ”, “холч монгол ухаан” улам бүр алсарсаар байгааг зориуд тэмдэглэн хэлэх хэрэгтэй. Орчин цагийн Монгол малчин морио моторт хүлгээр, монгол дээлээ курткаар сольж  байгаа нь хувь хүний эрх мэт боловч нөгөө талаасаа малдаа ээлгүй, байгаль орчиндоо халгаатай үйлдэл болохыг мал дагаж насыг элээсэн буурлууд маань хэлж сануулах боллоо. Үүнд залуу малчид маань дүгнэлт хийж, ахмад буурлуудаа хүндэлж, уламжлал заншлаа дээдэлсэн, байгаль орчиндоо ээлтэй, мал сүрэгтээ сайн нөлөөтэй малч арга ажиллагааг аж ахуй эрхлэхдээ мөрдлөг болговоос зохилтой.  

Малчин хүн малаа чанаржуулах, ашиг шимийг нэмэгдүүлэх, сүргийн бүтцийг зохистой барих, малын гарал үүслээ тодорхой болгох, мал сүргээ эрүүлжүүлэхэд санаачилга гаргаж, мэргэжлийн байгууллага, мэргэжилтнүүдтэй нягт хамтран ажиллах хэрэгтэйг Засгийн газрын тэргүүний хувьд анхааруулан ажиллаж ирлээ. Мал эмнэлэг, үржлийн  ажил, үйлчилгээг орон нутагт оновчтой хослуулан зохион байгуулснаар мал сүргийг төрөл бүрийн өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, эрүүлжүүлэх, малын чанар, ашиг шимийг сайжруулах, бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлыг баталгаажуулах, чанартай түүхий эд нийлүүлэх, малчдын хоршоо, жижиг, дунд үйлдвэрлэл, биржийг хөгжүүлэх үндсэн нөхцөл бүрдлээ. 2011 оноос мал аж ахуйн салбарт зарцуулах төсвийн хөрөнгийг 2 дахин нэмэгдүүлж, бүх суманд мал эмнэлэг, үржлийн тасгийг 3 хүний бүрэлдэхүүнтэйгээр байгуулан ажиллуулж байна.

Мал аж ахуйн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүний үнэ гадаад зах зээлээс хамааралтай олон жилийн нүүрийг үзлээ. Бидний шийдвэрлэхээр зорьж байгаа нэг асуудал бол дотооддоо нэмүү өртөг шингэсэн хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх явдал юм. Энэ зорилтыг хэрэгжүүлэхэд УИХ-аас гаргасан томоохон бодлого, хөтөлбөрүүд үр дүнгээ өгч, Засгийн газраас хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээ нь хөдөө орон нутагт биеллээ олж, малчид, иргэдийн орлого нэмэгдэж байна. Тухайлбал, ноолуурын зах зээлийн үнэ 3 жилийн өмнө 25,0 мянга байсан бол одоо 50-70 мянган төгрөг болсон.

Засгийн газар ноолуурын салбарт 100 тэрбум төгрөгийн бонд гаргах асуудлыг Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн. Хэлэлцүүлгийн явцад нэмж тэмээний ноос, хонины нэгдүгээр зэргийн 1 килограмм ноос тутамд 2000 төгрөгийн урамшуулал олгохоор шийдвэрлэсэн нь малчдын орлогыг нэмэгдүүлэх, дотоодын боловсруулах үйлдвэрүүдийг хөгжүүлэх томоохон арга хэмжээ болж байна.  

2011-2012 оныг мал аж ахуйн салбарын хөгжлийг дэмжихэд онцгой анхаарч төрөөс малчдынхаа талаар олон чухал арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Малчдынхаа эрүүл мэндийг илүү анхаарч, сум, орон нутгийн өрх, иргэн бүрийг эрүүл мэндийн үзлэгт оруулах, малчдын хүүхдийг ерөнхий боловсролын сургуульд бүрэн хамруулах, XXI  зууны иргэн, малчин өрх айл ямар байх тэр жишигт ойртуулах талаар тодорхой ажлуудыг хийхээр төлөвлөж байна. Гэхдээ энэ салбар зөвхөн төрийн дэмжлэгээр бус мал аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа иргэд, аж ахуйн нэгж, малчдын өөрсдийнх нь хичээл зүтгэл, идэвх, санаачилгаар өрнөн дэлгэрэх учиртай.

УИХ-ын эрхэм гишүүд ээ,

Мал аж ахуйн салбарын бодит нөхцлийг ойлгох, хөдөө орон нутгийн ажил байдалтай танилцахын тулд миний бие 21 аймгийн 70 гаруй сумаар нийт 15600 км явж, нутгийн удирдлага, малчид, иргэдтэй уулзаж санал, бодлыг нь сонслоо. Малчдын гаргасан олон бүтээлч саналуудыг Засгийн газрын хуралдаанаар авч хэлэлцэн тодорхой төлөвлөгөө болгон хэрэгжүүлж байна. Мөн бодлого, шийдвэрт тусгаж, орон нутгийн ард иргэдийн зарим хүсэлтийг тухай бүрт нь шийдвэрлэж ирлээ.

Түүнчлэн Улсын Их Хурлаас батлан гаргасан “Төрөөс малчдын талаар баримтлах бодлого”, “Монгол мал” үндэсний хөтөлбөрийг хөдөөгийн хөгжлийн бодлоготой уялдуулан хэрэгжүүлэх зорилгоор орон нутгийн удирдлага, малчид, мал аж ахуйн мэргэжилтний 1500 гаруй төлөөлөгчийг хамруулсан үндэсний зөвлөгөөнийг 4 бүсэд зохион байгууллаа. Энэ зөвлөлгөөнд Засгийн газар онцгой ач холбогдол өгч хоёрт нь Ерөнхий сайдын хувьд оролцож малчид, мал аж ахуйн талаархи бодлого, үйл ажиллагааны талаар байр сууриа илэрхийлсэн. Бүсийн зөвлөлгөөнүүдэд Улсын Их Хурлын дарга, Улсын Их Хурлын гишүүд оролцож, санал бодлоо хэлж Засгийн газар, орон нутагт хандан тодорхой чиглэл өгсөнд талархаж байна. Уг зөвлөлгөөний үеэр гарсан үнэтэй санал санаачилгыг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна.

Малчдыг нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалд хамруулах бодлогын хүрээнд 2010 онд хийсэн судалгаагаар 80.4 мянган малчин эрүүл мэндийн даатгалд, 20.0 мянган малчин нийгмийн даатгалд хамрагдсан дүн гарлаа. “Хүний хөгжил сан”-гаас малчдын 2011 оны эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг төлөх асуудлыг шийдвэрлэн хэрэгжүүлж байна. Малчдыг эрүүл мэндийн болон нийгмийн даатгалын тогтолцоонд хамруулах асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор “Суурь тэтгэврийн тухай болон Малчдын тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хууль”-ийн төслийг боловсруулж байна. Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн “Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль”-ийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд уг асуудлыг тусгасан.Мөн малчдын өр зээлийг шийдвэрлэхэд Засгийн газар ихээхэн анхаарч байна. Энэ зорилгоор малчдын өр зээлийг “Хүний хөгжил сан”-гийн хүрээнд шийдвэрлэхээр судалж байна.

2009-2010 оны өвөл, хаврын зудын сургамжид Засгийн газар дүгнэлт хийж, 2011 онд бүх түвшинд өвөлжилтийн бэлтгэл хангах чиглэлээр тодорхой үүрэг, даалгавар өгч ажилласан. Өнгөрсөн өвөл зарим аймаг, сумын нутагт олон жилийн дунджаас ахиу цас орж, хүйтэн байсан ч аймаг, сум, малчид, иргэд өөрсдийн түвшинд өвс, тэжээл, хашаа, саравч, хэвтэр бууцаа сайн бэлтгэснээр өвөл, хаврыг өнтэй давж, эх мал жилбэтэй төллөж дуусах дөхөөд байна. Одоогийн байдлаар улсын хэмжээнд оны эхний нийт малын 1,6 хувь буюу 534,3 мянган мал зүй бусаар хорогдоод байгаа нь олон жилийн дундажаас бага үзүүлэлт юм. Энэ онд нийт төллөх ёстой 15,4 сая хээлтэгч малын 77,9 хувь буюу 12,0 сая орчим мал төллөж, гарсан төлийн 97,7 хувь нь бойжиж байна. Энэ нь мөн л олон жилийн дунджаас өндөр үзүүлэлт боллоо.

Хөдөө орон нутагт ажиллах үед хээлтүүлэгч малын хүрэлцээ хангамж, угшлын асуудал чухлаар тавигдах болсон нь анзаарагдлаа. Өнөөдөр хээлтүүлэгч малын хүрэлцээг бод малд хэвийн, бог малд 2,0 дахин нэмэгдүүлэх шаардлага гарч байна. Энэ нь 2009-2010 оны өвөл, хаврын зудын улмаас бог малын хээлтүүлэгч ихээр хорогдсоноос үүдэлтэй юм. Үүнийг шийдвэрлэх зорилгоор үржлийн сайн чанарын хээлтүүлэгч, хээлтэгч мал бойжуулж, борлуулах аж ахуйн үйл ажиллагааг бодлогоор дэмжиж “Монгол мал” хөтөлбөрийн хүрээнд санхүүжилтийн тодорхой хувийг энэ чиглэлд зарцуулснаар асуудлыг ойрын 2 жилдээ багтааж  шийдвэрлэх болно. Мөн энэ чиглэлээр төсөл хэрэгжүүлэх, биотехнологи, зохиомол хээлтүүлгийн арга хэлбэрийг өргөжүүлэн ажиллахад анхаарч байна.

УИХ-ын гишүүд ээ,

Засгийн газар мал сүргийг өвчин, эмгэгээс эрүүлжүүлэх бодлогыг нэн тэргүүний зорилт болголоо. Энэ зорилтыг хэрэгжүүлэхээр баруун долоон аймгийг малын гоц халдварт шүлхий өвчнөөр өвчлөөгүй, вакцин хэрэглээгүй тайван бүс нутгийн статуст хамруулж олон улсын түвшинд зарлах хүсэлтийг Дэлхийн мал, амьтны эрүүл мэндийн байгууллагад тавиад байна. Энэ нь эхний ээлжинд Монгол Улсын баруун бүс нутгаас мал, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг экспортлох боломжийг бүрдүүлэх юм.

Цаашид малын чанартай эм, био бэлдмэлийг аль болох дотооддоо үйлдвэрлэж хэрэгцээгээ хангах бодлого, чиглэл барьж байна. Малын эм, био бэлдмэл үйлдвэрлэх улсын үйлдвэрээс гадна хувийн үйлдвэрүүдийг шинээр бий болгох, малчдад үйлчилгээ хүргэж байгаа хувийн мал эмнэлэг, үржлийн ажил, үйлчилгээний нэгжүүдийн материаллаг бааз, чадавхийг сайжруулах чиглэлээр санхүү, зээл, татварын бодлого хэрэгжүүлнэ. Бүгд Найрамдах Унгар Улсын Засгийн газрын урт хугацааны 25.0 сая ам. долларын хөнгөлөлтэй зээлээр “Биокомбинат” төрийн өмчийн үйлдвэрийн газарт техник, технологийн шинэчлэл хийнэ. Ингэснээр тус үйлдвэр Европын Холбооны Үйлдвэрлэлийн зохистой дадлыг бий болгох (GMP)шаардлага ханган, мал эмнэлгийн ажил, үйлчилгээнд хэрэглэх эм, био бэлдмэлийн чанар, баталгаат байдал олон улсын стандартын түвшинд  хүрэх болно.

Шүлхий өвчний гаралт Зүүн өмнөд Азийн бүс нутаг, манай хөрш орнуудад сүүлийн жилүүдэд идэвхжиж байна. Манай улсын зүүн бүсэд малын гоц халдварт шүлхий өвчин 2010 онд гарч малчдын болон улс орны эдийн засагт ихээхэн хохирол учруулсан. Энэ өвчинтэй тэмцэхийн тулд Засгийн газар цаг тухай бүрт нь тодорхой арга хэмжээ авч ажилласнаар өвчлөлийг бүрэн зогсоож, малчдад учирсан хохирлыг барагдуулсан. Цаашид зүүн бүсийн мал сүргийг шүлхий өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнд жил бүр хамруулах зохион байгуулалтын арга хэмжээ авч байна.Шүлхий өвчний вакциныг дотооддоо үйлдвэрлэх боломжийн талаархи судалгааг Олон улсын Цөмийн энергийн агентлагийн тусламжийн хүрээнд хэрэгжүүлнэ.

Засгийн газар мал эмнэлэг, үржил, үйлчилгээний хүрээг өргөтгөх, үр дүнг дээшлүүлэх зорилгоор тодорхой зүйлүүдийг төлөвлөн ажиллаж байна. Тухайлбал энэ онд бүх малыг паразиттах өвчнөөс эмчлэн сэргийлэх, бүх үхэр, цөм сүргийн малыг  ээмэгжүүлэн,  бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн санд оруулна. Мал сүргийг нэг стандартын хувийн дугаартай болгож, бүртгэлд авах, тухайлбал, адуунд “цахим чип” суулгах зэрэг ажлыг үе шаттайгаар хэрэгжүүлнэ. Энэ нь мал, түүний гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүний гарал үүсэл, аюулгүй байдлыг баталгаажуулж, техник, технологийн дэвшлийг нэвтрүүлэн гадаад, дотоодын зах зээл, худалдаанд малын гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэх, малын хулгайн гэмт хэрэгтэй тэмцэх нөхцөлийг бүрдүүлэх юм.

Эрдэмтдийн судалгаанаас үзэхэд, манай орны нийт бэлчээрийн 70 гаруй хувь нь ямар нэг хэмжээгээр доройтсон байна.Бэлчээрийн доройтол, цөлжилтийг сааруулах зорилгоор “Бэлчээрийн тухай хууль”-ийн төсөл боловсруулсан. Улсын Их Хурлаас өгсөн чиглэлийн дагуу уг хуулийн төсөлд нийт малчин өрхийн 10-аас доошгүй хувиас санал асуулга авч байна. Малын даатгалын тогтолцоог боловсронгуй болгох зорилгоор Дэлхийн банкны санхүүжилтээр индексжүүлсэн даатгалыг 2006 оноос 3 аймагт туршин хэрэглэж, 2011 онд 15 аймаг болгон өргөтгөж, 2012 оноос бүх аймагт хэрэгжүүлэх болно.

Засгийн газар бэлчээрийн ашиглалтыг сайжруулах чиглэлээр зарцуулах төсвийн хөрөнгө оруулалтыг жил бүр нэмэгдүүлж ирлээ. Бэлчээрийг усжуулах,  хортон мэрэгч шавьжтай тэмцэх, хашиж хамгаалах, отрын бэлчээр шинээр бий болгох зэрэгт 2010, 2011 онд 6.0-7.0 тэрбум төгрөг зарцуулж байна. Энэ хүрээнд манай Засгийн газар аймаг дундын отрын бүс нутаг 2-ыг бий болгож, бэлчээрийн ургамалд хөнөөл учруулж буй үлийн цагаан оготно, царцаатай тэмцэх арга хэмжээг 2008-2010 онд 2611.3 мянган га талбайг хамруулан зохион байгуулсан.  Цаашид Засгийн газраас аймаг, сум дундын отрын бэлчээр нутгийг өргөтгөн хамгаалах, усжуулах, тэжээлийн нөөцийг нэмэгдүүлж, тэжээлийн агуулах, отрын бүс нутагт салхи, шуурганаас хамгаалсан бод, бог малын хашаа, хороо барих зэрэгт анхаарч хөрөнгө оруулалтыг ээлж дараатай нэмэгдүүлэх болно.

Бэлчээрт нийт 36.0 мянга гаруй худаг ашиглагдаж байгаагийн 68 хувь нь гар худаг, 32 хувь нь инженерийн хийцтэй худаг байна. 2008-2010 ондинженерийн хийцтэй 1000 худаг гаргаж, 1500 худаг засварлаж, малчдын хүчээр 1600 гар худаг гаргасан. Хөдөөгийн хүн амыг болон 40,0 сая толгой малыг найдвартай усны эх үүсвэртэй болгоход инженерийн хийцтэй 8000 худгийг шинээр барих шаардлагатайг мэргэжлийн байгууллагууд тогтоолоо. Үүнийг үе шаттай хэрэгжүүлэх зорилгоор “Монгол мал” хөтөлбөрийн хүрээнд тодорхой зардлуудыг төсөвт тусган ойрын жилүүдэд шийдвэрлэнэ.

УИХ-ын эрхэм гишүүд ээ,

Сүүлийн жилүүдэд эрчимжсэн мал аж ахуйг хөгжүүлэх талаар зарим нааштай үр дүн гарч байна. Эрчимжсэн мал аж ахуй болон хөдөө аж ахуйн тэжээвэр амьтан үржүүлж байгаа ферм, аж ахуйн нэгжийн тоо сүүлийн 3 жилд 458-аар нэмэгдэж 1295 боллоо. “Эрчимжсэн мал аж ахуйн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөр”-ийн хүрээнд сүүний 6 цогцолбор загвар аж ахуй байгуулж, 44 ферм, иргэнд цэвэр үүлдрийн үхэр олгох дэмжлэг үзүүлсэн. “Сүү” хөтөлбөрийн хүрээнд фермерийн аж ахуйнуудын дунд сүү хөргөж хадгалах 20 төв, 24 хөргүүрийн тоног төхөөрөмж, сүү боловсруулах 30 үйлдвэр, цех шинээр ашиглалтад оруулж, сүүлийн жилүүдэд 1367.0 сая төгрөгийн хөнгөлөлтэй зээлийг 60 гаруй иргэн, аж ахуйн нэгжид олгоод байна. Эрчимжсэн мал аж ахуй, газар тариаланг хослон эрхлэх бүс нутгийн хилийн зааг, түүний эзлэх хувийг тогтоох асуудлыг шийдвэрлэж энэ хоёр салбарын бие биеэ нөхөх органик холбоог бүрдүүлэх шаардлагатай боллоо.

Газар тариалангийн салбарыг эрчимжсэн мал аж ахуйтай хослуулан зохистой хөгжүүлэх, малын тэжээлийн ургамлын тариалалтыг нэмэгдүүлэх боломж манай улсад бий. Зүүн, баруун бүс нутгийн газар тариаланг хөгжүүлэх, дэвшилтэт техник, технологи нэвтрүүлэх замаар хураан авах ургацын чанар, хэмжээг нэмэгдүүлэх, улмаар эрчимжсэн мал аж ахуй, газар тариалан хосолсон, бие биеэ тэтгэсэн үндэсний томоохон үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд анхааран ажиллаж байна.

Хүнс, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний боловсруулах үйлдвэрийг түүхий эдэд нь тулгуурлан аймаг, сумын түвшинд барьж байгуулах, гадаадад экспортлох, хил орчмын бүс нутгуудад байршуулах нь эдийн засгийн хувьд үр ашигтай байх төдийгүй алслагдсан бүс, аймаг, орон нутгийн хөгжил, малчдын амьжиргаанд сайнаар нөлөөлөх юм. Үүнд зориулан 2009, 2010 онд жижиг, дунд үйлдвэрийг өргөтгөх, шинээр байгуулахад улсаас тус бүр 30 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэрээр дэмжсэн. Харин одоо 150.0 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэр гаргах тухай Улсын Их Хурал хэлэлцэж байгаад талархал илэрхийлье.

Манай улсад чанар сайтай мах, сүү, ноос ноолуур, арьс ширний асар их нөөц байна. Юуны өмнө сүү, махны боловсруулах үйлдвэрүүдийг олон улсын шаардлагын дагуу бодлогоор байгуулж, дотоодын хэрэгцээгээ сүү, махаар хангах, улмаар экспортлох ажлыг шуурхай зохион байгуулна. Мэдээж олон томоохон үйлдвэр барьж байгуулахад төсвийн хөрөнгө хүрэлцэхгүй байж болно. Гадаадын зээл тусламжийг ашиглах, хөрөнгө оруулалтын үр ашигтай санал боловсруулах олон хувилбар манай Засгийн газарт бий.  

Төрийн өндөрлөгүүдийн гадаад албан ёсны айлчлалын хөтөлбөрт мал аж ахуйн хөгжлийн асуудал чухал байр суурийг эзэлж ирсэн. Тухайлбал өнгөрсөн жил Ерөнхий сайдын ОХУ-д хийсэн албан ёсны айлчлалын үеэр хоёр улсын Ерөнхий сайд нарын түвшинд монгол малыг эрүүлжүүлэх, улмаар мал аж ахуйн бүтээгдэхүүн экспортыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр ярилцсан. Үр дүнд нь малын гоц халдварт шүлхий өвчнөөс нийт мал сүргийг эрүүлжүүлэхэд зориулан ОХУ-аас 375,0 сая рублийн буцалтгүй тусламжийг мал эмнэлгийн салбарт үзүүлэхээр тохиролцсон. Энэ хөрөнгийг малын гоц халдварт шүлхий өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, 6 аймаг, нийслэлийн өвчлөмтгий мал сүргийг хоёр жилийн хугацаанд вакцинжуулж эрүүлжүүлэхэд зарцуулна. Тусламжийн эхний шатны 8,5 сая тун вакцин ачигдахад бэлэн болж, уг баримт бичигт Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн айлчлалын үеэр сая гарын үсэг зурлаа.

Ерөнхий сайдын БНХАУ-д хийх албан ёсны айлчлалын үеэр тохирсон 200 сая ам.долларын хөнгөлттэй зээлийн хүрээнд Монгол Улсад мах, сүү боловсруулах үйлдвэрийн цогцолбор барих, малчид, өрхийн тариаланчдад зориулсан газар тариалангийн болон хадлангийн иж бүрдэл бүхий 8000 бага оврын трактор авахаар ажиллаж байна. Энэ мэтээр Улсын Их Хурал, Засгийн газраас хөдөө аж ахуйн салбарт авч, хэрэгжүүлж байгаа бодлого, арга хэмжээ хангалттай байна. Гэсэн хэдий ч, тухайн бодлого, үйл ажиллагааг анхан, дунд шатанд ойлгож хэрэгжүүлэх тал дээр анхаарах зүйл байгааг тэмдэглэж байна.

Манай Засгийн газар цаашид мал аж ахуйн талаар дараахь асуудалд анхаарлаа төвлөрүүлж ажиллах болно:

• XXI зууны малчин гэсэн ойлголтыг шинээр төсөөлж, малчин хүн бол үйлдвэрлэгч бөгөөд мэргэшсэн болохыг хүлээн зөвшөөрч, аж ахуй эрхлэх мэдлэгтэй, данс тооцоотой болгохоор ажиллана.
• Малчдыг хөдөлмөрөө хоршиж хоршоо, нөхөрлөл, бүлэг болж ажиллахыг дэмжинэ. Манай улсын санаачлагаар НҮБ 2012 оныг “Олон улсын хоршооны жил” болгон зарласан. Одоо энэ ажлын бэлтгэлийг хангаж байна.
• Хөдөөд ажиллаж байгаа малын эмч, мал зүйчдыг давтан сургах, мэдлэг чадварыг сайжруулах, тоог нэмэгдүүлэх нь төрөөс мал аж ахуйн талаар явуулж байгаа бодлого, үйл ажиллагааны эцсийн үр дүнг дээшлүүлэх нэг нөхцөл гэж үзэж байна.
• Хүн амыг эрүүл хүнсээр хангах зорилгоор нийт мал сүргийг вакцинжуулалт, туулгалт, угаалгад жилд 3 удаа бүрэн хамруулахаар энэ жилээс эхлүүлэхээр төлөвлөж байна.

Ийнхүү манай хамтарсан Засгийн газрын мал аж ахуйн салбарт хийж хэрэгжүүлж байгаа ажлуудаас тоймлон танилцууллаа. УИХ-ын эрхэм гишүүд та бүхнийг мал аж ахуйн бодлогын талаар явуулж буй бодлого, үйл ажиллагааны талаар санал бодлоо илэрхийлэхийг хүсье.

             Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

2011оны 06 дугаар сарын 03-ны өдөр                   Улаанбаатар хот

Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболдын Мэдээлэл, харилцаа холбооны улсын зөвлөлгөөнийг нээж хэлсэн үг

Эрхэм хүндэт зочид төлөөлөгчид өө,  

Хатагтай ноёдоо,  

Та бүхэнд, Монгол Улсад мэдээлэл, шуудан, харилцаа холбооны салбар үүсч хөгжсөний түүхт 90 жилийн ойн баярын мэндийг хүргэж, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе. Орчин үеийн мэдээлэл, шуудан, харилцаа холбооны шинэ үеийн түүх 90 жилээр хэмжигдэж байна. Гэвч бидний өвөг дээдэс өртөө улаагаар дамжуулан энэ салбарын эх суурийг олон зууны өмнө тавьж хүн төрөлхтний хувьд анхдагч болсон гайхам уламжлал бидэнд байгаа. Олон зууны өмнө бидний өвөг дээдсийн эх суурийг тавьсан энэ салбар өргөжин тэлж хил хязгааргүй болж хөгжлөө.

Монгол улсын хувьд ч Мэдээлэл, шуудан, харилцаа холбоо, технологийн салбар нь хамрах хүрээ, хөгжлийн хурдаараа бусад салбараа тэргүүлж байгаа билээ. Энэхүү манлайлал нь мэдээлэлжсэн нийгмийг бий болгоход оршиж байна. Мэдээллийн өндөр технологийг нэвтрүүлснээр төрийн бодлого, үйлчилгээг хурдан шуурхай болгох, эдийн засгийн өсөлтийг хангах, өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх, ажилгүйдлийг багасгах, худалдааг хөнгөвчлөх,  мэдээллийн ил тод нээлттэй ажиллагааг бүрэн хангах, хүнд сурталыг бууруулах, иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх ардчиллын боломжууд  улам нэмэгдэж баталгаажих юм. Ийм боломжуудыг бий болгож бэхжүүлэхийн төлөө манай Засгийн газар ажиллаж байна. 

 

1955 онд зохион байгуулагдсан харилцаа холбооны салбарын Улсын анхдугаар зөвлөлгөөнөөр тус салбарын талаар баримтлах нэгдсэн суурь бодлого, төлөвлөгөө шаардлагатай  байгаа талаар хэлэлцэн шийдэлд хүрч байсан.  Уг зөвлөлгөөнөөс гаргасан бодлогын баримт бичгийн дагуу хөдөө орон нутаг сум суурин газарт холбооны үйлчилгээг хүргэх их аянг эхлүүлэн техник тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл хийж, үндэсний мэргэжилтэй боловсон хүчний асуудалд анхаарсан нь орчин үеийн хөгжлийн эх суурь болсон юм. Харин улсын анхдугаар зөвлөлгөөнөөс хойш 40 жилийн дараа энэ салбарын үндсэн сүлжээг аналоги технологиос тоон технологид шилжүүлэх ажил эрчимтэй хийгдэж,  суурин телефоны холболт, хот хоорондын дамжуулах системүүд, хотын кабель шугамын байгууламжуудыг иж бүрэн шинэчиллээ.   

Өнөө үед харилцаа холбооны салбарыг либералчилах асуудал зайлшгүй тавигдаж байна. Энэ зорилгоор шударга өрсөлдөөн, зохицуулалтын бие даасан тогтолцоог бий болгох үүднээс Харилцаа холбооны зохицуулах хороог одоогоос 15 жилийн өмнө байгуулсан. Харин 2004онд Мэдээлэл, харилцаа холбоо, технологийн газрыг бие даан байгуулсан зэрэг нь энэ салбарт ач холбогдол өгч хөгжлийн хурдыг түргэтгэж өгсөн гэж хэлж  байна. Бид тэргүүлэх салбарынхаа хөгжлийг түргэтгэхийн тулд хууль эрх зүйн асуудалд ч ихээхэн анхаарах ёстой. Тиймээс харилцаа холбооны тухай хуулинд нэмэлт өөрчлөлтийг цаг тухай бүрт нь оруулж ирсэн. Цаашид ч цаг үеийн шаардлагын дагуу тодорхой өөрчлөлтүүдийг хийж хэрэгжүүлэх ёстой. Мөн хуулийн дагуу мэдээллийн эрх чөлөөг хангах нь илүү нээлттэй, илүү бат бэх ардчиллын үндэс суурь болно.

Манай улс өндөр хурдны өргөн зурвасын үйлчилгээний  хувьд дэлхийн дунджаас доогуур байна. Гэсэн хэдий ч амжилт бахархал энэ салбарт олон байгааг 90 жилийн түүхэн ойн босгон дээр онцлон тэмдэглэх ёстой. Гар утасны нэвтрэлтийн түвшин 90 хувиас илүү болж  ярианы үйлчилгээ дэлхийн дунджаас дээгүүрт хүрлээ. Мөн үүрэн телефоний оператор компаниуд үйл ажиллагаандаа “ISO-9001” Олон улсын стандарт болон үйлчилгээний салбарт шинэчлэл авчрах Сингапурын “Service Excellence” стандартыг нэвтрүүллээ. Харилцаа холбооны энэ салбараас нийгмийн хариуцлага, татвар төлөлтөөрөө бусдадаа үлгэр дууриал үзүүлсэн олон аж ахуйн нэгж төрөн гарлаа. Үйлчилгээ үнэ тарифын хувьд ч олон нийтийн сэтгэлд нийцлээ. Мэдээлэл технологийн салбарт монгол хүний ур ухаан дэлхийн түвшинд үнэлэгдэж байна. Yahoo,Google,Microsoft, Facebookгээд мэдээллийн технологийн дэлхийн хэмжээний компаниудад монгол залуус ажиллаж ур ухаанаараа бусадтай өрсөлдөж чадаж байна. Энэ бүхэн мэдээлэл технологийн салбарыг эрчимтэй хөгжүүлэх ирээдүй манай улсад байгааг харуулна.  

 

Улс орныхоо ачаанаас үүрэлцэж, эрчимтэй хөгжиж, манлайлал үлгэр дууриал болж байгаа энэ салбарын улсын зөвлөгөөнөөр олон асуудлыг  та бүгд хэлэлцэн шийдвэрлэх ёстой. Орчин үед мэдээллийн эрэлт хэрэгцээ улам бүр өсөн нэмэгдэж, технологийн хөгжил ч үүнийг даган хурдасч богино хугацаанд ихээхэн хөрөнгө оруулалттай техникийн шинэчлэл хийхийг шаарддаг боллоо. Цахим Монгол хөтөлбөрийн хүрээнд компьютер болон интернэтийн хүртээмжийг дээшлүүлж, гар утасны хэрэглээг эрс нэмэгдүүлж чадсан. Цаашид айл бүрт шилэн кабель, хүн бүрийг утасгүй интернэттэй болгохын төлөө ажиллах ёстой.  

Интернэтийн үйлчилгээ үзүүлдэг компанийн тоо олон ч гэсэн хэрэглэгчдэд үзүүлж буй хурд, чанар, зохицуулалтын орчин ч сайнгүй байгааг анхаарах нь зүйтэй. Энэ зөвлөгөөнөөр уг асуудлаар тодорхой зорилго чиглэл тавигдана гэдэгт итгэлтэй байна. Улс орны тэргүүлэх ач холбогдол бүхий салбаруудын мэдээллийн технологийг тэргүүн ээлжинд  шинэчилж байх ёстой. Мэдээллийн технологийг боловсрол, эрүүл мэнд гээд нийгмийн бүхий л салбарт  ашиглах талаар төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаа чухал байна. Жишээ нь, эмчийн хүрэлцээ муутай байгаа хөдөө орон нутгийн иргэдийг зайнаас оношлох эмчлэх тогтолцоог бүрдүүлэх нь бидний холын биш ойрын зорилт болох ёстой. 

Бид дэлхийн даяаршлын үед үндэсний соёл, боловсролыг контент буюу агуулгаар дамжуулан  системтэйгээр хөгжүүлэх, дэмжих зайлшгүй шаардлагатай байна. Мэдээллийн технологийг нэвтрүүлснээр хүн амын амьдралын чанар, түвшин дээшлэх учиртай. Бас улс орны хөгжлийн боломжуудыг хангаж өгнө. Энэ бол 90 жилийн түүхтэй салбарынхны хийх ёстой ажлын нэг хэсэг гэж ойлгож байна. Сүүлийн үед мэдээлэлжсэн нийгэм, хавтгай дэлхий гэж их ярих боллоо. Өөрөөр хэлбэл, бидний аж амьдрал, мэдээллийн хүртээмж нь хайлтын системийг хэрхэн бүрэн дүүрэн, зөв ашиглаж байгаагаас ихээхэн хамаарч байна.

Улс төрийн дэглэм нь ямар байхаас үл хамааран улс орнууд өөрсдийн хайлтын системийг зориуд дэмжин ажиллаж байгааг бид анхааралтай ажиглах, давуу боломжуудыг нэвтрүүлэх бэхжүүлэх хэрэгтэй. Хамгийн наад захын жишээ гэвэл манай хоёр хөрш маань Google-ийг бус өөрийн хайлтын системийг түлхүү ашиглаж байгааг анхаарахгүй байхын аргагүй. Интернэтийн хайлтын систем нь тухайн улсын шинжлэх ухааны ололт дэвшлийн нэг томоохон илрэл юм. Энэ хандлагыг та бүхэн ойлгож бодлого шийдвэртээ тусгана гэдэгт итгэж байна.   

Монголын залуучууд нийгмийн сүлжээ буюу Facebook, Twitter зэргийг  өргөнөөр хэрэглэдэг боллоо. Би ч гэсэн Facebook, Twitter-ийг өөрийн бодлого үйл ажиллагаагаа олон нийтэд хүргэх, ард түмнийхээ санал бодлыг сонсох, залуусынхаа хүсэл эрмэлзлийг ойлгох гүүр болгон ашиглах ёстой гэж үздэг.  Сүүлийн үеийн мэдээллээр 160000 орчим монголчууд Facebook ашигладаг гэсэн тоон судалгаатай танилцлаа. Энэ бол Монголчууд тэр дундаа залуучууд маань шинэ соргог зүйлд хурдан дасан зохицдогийн нэгэн жишээ юм.

Хэдийгээр интернэт нээлттэй, хил хязгааргүй мэт боловч хувь хүний, байгууллагын, улс орны нууц, халдашгүй, аюулгүй байдалд ямар нэг хэмжээгээр нөлөө үзүүлж болзошгүй юм. Гэхдээ Facebook, Twitter гэх мэт нийгмийн сүлжээнүүдийг хаах, хориглох явдал байж болохгүй. Учир нь нийгмийн сүлжээ нь манай улс оронд иргэний сэтгүүл зүй, ардчиллыг, олон ургалч үзэл бодлыг төлөвшүүлэх, бэхжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой. Хамгийн гол нь бид үүний давуу болон сул талуудыг мэдэж байх, зөв ашиглах, зөв нутагшуулах явдал туйлаас чухал юм.

Бид улс орондоо бүртгэл мэдээллийн үл үзэгдэх томоохон дэд бүтцийг барьж байгуулахаар зорин ажиллаж байна. Энэхүү дэд бүтцийг зөвөөр барьж байгуулж чадвал аливаа үйлчилгээ худалдааг гэрээсээ худалдан авах боломжууд төгс хэлбэрээрээ бүрдэнэ. Гар утасны үйлчилгээ, хэрэглээ ч гэсэн иргэн бүрт ижил тэгш болгох талаарх бодлого, дэмжлэг хэрэгтэй байна.

Мэдээллийн технологийн орчин үеийн үсрэнгүй хөгжлийг дагаад боловсон хүчний асуудал ч бидний анхаарлын төв байх ёстой. Бид техник технологийн хөгжлийн тухай ярихаасаа илүү боловсон хүчнийхээ хөгжлийн тухай ярьдаг болмоор байна. Тиймээс мэдээллийн технологийн боловсролыг олгодог тусгай хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, мэргэшсэн ажилтан бэлтгэх сургалтын тогтолцооны талаар ч гэсэн та бүхэн  ярьж зөвлөлцөх байх аа. Орчин үеийн шинэ технологи, инновацийг хөгжүүлэх санхүүжилтийн олон арга замууд байгааг, АНУ, Европын холбоо, Япон зэрэг технологи хөгжсөн орнуудын туршлагыг судалж хэрэгжүүлэх хэрэгтэй.

Өнөөдрийн уул уурхайгаас хэт хараат болж буй Монголын эдийн засгийг төрөлжүүлж зөөлөн буюу технологийн дэд бүтцийн хөгжил нөлөөлөл үзүүлдэг болгох бодлого чухал байна. Энэ асуудлаар ч гэсэн та бүхнийг бодлогоо тодорхойлоход хувь нэмрээ оруулна  гэдэгт итгэж байна. Программ хангамжийн үйлдвэрлэл, үйлчилгээг өргөнөөр нэвтрүүлснээр мэдлэгт суурилсан эдийн засаг хөгжүүлэх нөхцөл бололцоо бүрдэх юм. Ийм учраас энэ удаагийн Улсын зөвлөлгөөнөөр Монгол улсад уг салбарыг хөгжүүлэх зөв бодлогыг тодорхойлох ёстой гэж би хувьдаа ойлгож байна.

Өнгөрсөн жил та бүхний төлөөлөлтэй уулзахдаа орчин үеийн жишиг стандартад нийцсэн Силикон Ваалий-Цахиуран Хөндийг Шинжлэх ухаан технологийн их сургуулийн кампустай уялдуулан байгуулах  төсөл санаачилга гаргаж ярилцсан . Өнөөдөр энэ ажлын явц, та бүхэн үүрэг оролцооныхоо талаар санал солилцож ажлыг түргэтгэх талаар нэгдсэн шийдвэр гарган хамтран хөгжүүлэх талаар ярилцана  гэдэгт итгэж байна. Бид мэдээллийн кластерийг хөгжүүлж байж энэ салбараа бүрэн бэхжүүлнэ. Мөн мэдээллийн кластерийг европын стандартын дагуу хөгжих гэж буй хөрөнгийн зах зээлтэй уялдуулахад анхаарах хэрэгтэй байна. Тиймээс та бүхнийг хөрөнгийн зах зээлийн мэргэжлийн хүмүүстэй хамтран ажиллаж, энэ чиглэлийн сандарт туршлагад тулгуурласан шинэ бодлогыг бий болгон хэрэгжүүлэх талаар санал бодол байр сууриа илэрхийлэхийг хүсье.

Манай мэдээлэл, шуудан, харилцаа холбооны салбар, түүний хамт олны өмнө хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, мэдээллийн технологид тулгуурласан үйлчилгээг бусад салбарт нэвтрүүлэх ажлаа эрчимжүүлэх, уялдуулах, салбарын бүтэц, зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгох, мэдээллийн аюулгүй байдлыг хангах эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх, хөдөө, орон нутагт үйлчилгээний хамрах хүрээг өргөжүүлж ижил тэгш болгох зэрэг олон чухал зорилтууд тавигдаж байна. Бодлогоо зөв тодорхойлж, гарцаа олж амжилттай шийдвэрлэнэ гэдэгт итгэж байна.  

Та бүхнийг Улсын зөвлөлгөөний үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцож, эх орныхоо  хөгжилд хэрэгтэй чухал санал, санаачилгыг  гаргаж хэрэгжүүлэхийг хүсье. Монгол Улсын мэдээлэл, шуудан, харилцаа холбоо, технологийн салбарыг  өөрчлөн шинэчилж, өргөжүүлэн хөгжүүлж нийгмийн салбар бүрт хүрч үйлчилдэг болгоё.   

            Мэдээлэл, Харилцаа, Холбооны Улсын зөвлөлгөөнийг нээснийг мэдэгдье!

                                  Анхаарал тавьсанд баярлалаа