Ангилал: хэлсэн-үг

Ерөнхий сайдын “Иргэний нийгмийн тогтвортой хөгжлийг хангах төрийн бодлого” сэдэвт иргэний нийгмийн төлөөлөгчидтэй хийсэн уулзалтанд хэлсэн үг

 

Иргэний нийгмийн төлөөлөгчид өө,

Та бүхний амрыг айлтгаж, саяхан Монгол даяараа ёслон тэмдэглэсэн сар шинийн мэндийг өргөн дэвшүүлье.

Монгол Улсын Засгийн газар төрийн гүйцэтгэх засаглалын эрх мэдлийг хэрэгжүүлэгч байгууллага, та бүхэн улс орноо гэсэн чин сэтгэлт зон олны сайн дурын нэгдэл, эх оронч, иргэнлэг ардчилсан байгууллагын төлөөлөгчид билээ.  Иймээс эв зохицол, элгэмсүү зөөлний билэгдэл болсон туулай жилийн эхэнд шинийн наймны билэгт сайн өдөр та бүхэнтэйгээ уулзаж байна. Энэхүү уулзалт монголын уламжлалт ухаалаг сэтгэлгээгээр бол арга билгийн нэгдэл буюу төр-иргэний  харилцааны  ажил хэрэгч уулзалт юм.

Бид эх орондоо хүмүүнлэг, иргэний ардчилсан нийгэм цогцлуулан хөгжүүлэхийг зорьж буй ард түмэн. Нийгмийн ардчилал, иргэний оролцоог эрхэмлэсэн Үндсэн хуулийн үзэл санааны дагуу 1997 онд “Төрийн бус байгууллагын тухай” хуулийг батлан хэрэгжүүлж байгаа нь  ардчиллын томоохон  ололтын нэг билээ.

Манай улсын ардчилсан өөрчлөлтийн хорин жилийн нэгэн чухал ололт нь иргэний нийгмийн байгууллагуудын хөгжил, төлөвшил, чадавхи, үйл ажиллагааны  үр дүн байсан төдийгүй ардчилсан нийгмийн илэрхийлэл, ардчиллын цаашдын хөгжлийн баталгаа, суурь болно. Тиймээс Монгол Улсад иргэний нийгмийг хөгжүүлэх, иргэдийн санал санаачлагын олон хэлбэр, бүтэц, арга барил тогтон хөгжиж байна. Иргэний нийгэм, мэргэжлийн холбоод, төрийн бус байгууллагынхан улс орны эдийн засаг, нийгэм, улс төрд ихээхэн чухал үүрэг гүйцэтгэдэг болсон төдийгүй ажил олгогч, ажлын байр бий болгодог, иргэний оролцоог хангадаг салбар гэдэг утгаар нь авч үзэх цаг болсон.

Хамгийн сайн санал, санаачилга, шийдэл жирийн ард иргэдийн ухаанаас ундаргатай. Тиймээс иргэдийнхээ санаа бодол, санал санаачилгыг үйл ажиллагаа, шийдвэртээ тусгахыг илүүд үзэж, иргэний нийгмийг төлөвшүүлэхийн төлөө анхаарч ажиллах нь төрийн үүрэг мөн. Гэхдээ иргэний нийгмийг Засгийн газрын тогтоол шийдвэрээр байгуулдаггүй. Харин эрх чөлөөний таатай нөхцөлд иргэний нийгэм өөрөө өсч бойждог. Энэхүү эрх зүйн орчин  нөхцлийг нь бүрдүүлж,  баталгаажуулах талаар бид хамтран ажиллах ёстой.

Иргэний нийгэм бол  иргэд, төр засгийг хооронд нь холбож өгөхөөс гадна төр засгийн үйл ажиллагаанд хяналт тавих, иргэддээ үр өгөөжөө өгөх сайн засаглалын шаардлага хангасан стандартаар ажиллахад онцгой үүрэгтэй. Энэ утгаар нь иргэний нийгмийг хөгжүүлэх, тогтолцооны хувьд бэхжүүлэх шаардлага зүй ёсоор тавигдаж байна. Өнөөдөр манай иргэний нийгэмийнхэн төрөөс ил тод, шударга, нээлттэй байдлыг  шаардаж байгаа нь зүй ёсны асуудал гэж хүлээн авдаг.

Миний бие Засгийн газрын тэргүүний хувьд Европын холбооны стандартуудыг нийгмийн салбар бүрт нэвтрүүлэх зорилт тавин ажиллаж ирлээ. Энэ бодлого зорилт иргэний нийгмийн байгууллагын хүрээнд ч бас яригдах ёстой. Төв болон Зүүн Европын улс орнууд бодлогынхоо үйл явцад төрийн бус байгууллагууд, мэргэжлийн холбоодыг оролцуулах шинэчлэлийг хурдацтай хийж байгаа туршлагаас суралцах хэрэгтэй. Эдгээр орнуудын туршлагаас харахад иргэний нийгмийг бэхжүүлэхэд туслах төрийн албан тушаалтанг бий болгох, төрийн бус байгууллагын харилцаа хамтын ажиллагааг тодорхой болгосон үндэсний хөтөлбөр, бодлогын баримт бичгийг батлан хэрэгжүүлэх замаар иргэдийн сайн дурын нэгдлийг дэмжиж байна.

Олон улсын стандартаар авч үзвэл Иргэний нийгмийн байгууллагыг бүтэц, орчин, үнэт зүйлс, үр нөлөө гэсэн 4 гол хэмжигдэхүүнээр нь судлан авч үзэж, чиг баримжаа, зорилтыг нь үнэлдэгийг Та бүхэн сайн мэдэж байгаа. Харин манай иргэний нийгмийн байгууллагынхан эдгээр хэмжигдэхүүнээр өөрсдийгөө ч гэсэн үнэлж дүгнэх цаг болсон. Иргэний нийгэм нь өөрөө иргэний болоод ардчиллын өндөр соёлтой байх учиртай. Иргэний нийгмийн байгууллага нь сайн төлөвшсөн гэгддэг Филлипин Улсад “Төрийн бус байгууллагуудын ёс зүйн дүрэм”-ийг батлан мөрдүүлдэг туршлага бий. Бид бүгд өөр өөрсдийн үнэлэмж хандлагатай, үзэл бодол байр суурь маань ялгаатай ч гэсэн түүнээ ойлгон бие биенээ хүндэтгэн зэрэгцэн орших явдлыг эрүүл ардчилсан нийгмийн үндсэн шинж гэж үздэг. Бүрэлдэн төлөвшиж байгаа энэхүү орчин нөхцлийг цаашид баталгаажуулан бэхжүүлэх нь Та бидний хамтын ажиллагааны зарчим болох учиртай. 

Өнөөдөр манай Иргэний Нийгмийн байгууллагуудын өмнө тогтсон санхүүжилт байдаггүй, татварын ээлтэй орчин бүрдээгүй, үйл ажиллагаа нь зөвхөн төсөл, хөтөлбөр зэргээр хязгаарлагддаг, нийслэл хотод хэт төвлөрсөн хэрнээ амьжиргааны түвшин доогуур, боловсрол багатай иргэдийн оролцоо төлөөлөл бага зэрэг олон бэрхшээл байгааг хэлэх ёстой.

Төрийн бус байгууллага, мэргэжлийн холбоодыг үүсгэн байгуулах эрх иргэн бүрт нээлттэй байгаа. Үр дүнд нь Монгол улсын хэмжээнд 12.000 орчим төрийн бус байгууллага, 60 орчим  мэргэжлийн холбоод үйл ажиллагаа явуулж ирлээ. Үүнээс татварын тайлангаа өгдөг 178 төрийн бус байгууллага идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байна гэсэн судалгаа байна. Энэ баримт иргэний нийгмийн хөгжлийг харуулсан нэгэн үзүүлэлт юм. Харин эдгээр төрийн бус байгууллагуудын маань төлөвшил ямархуу байна вэ? гэдэг асуудал анхаарал татаж ирлээ. Иргэний нийгмийн байгууллагууд гэж зөвхөн төрийн бус байгууллагууд, мэргэжлийн холбоодоо ойлгосоор байх уу? Өргөн дэлгэр хүрээнд үүнийг яаж томъёолох вэ? Иргэдийн сайн дурын санаачлагууд, бие даан үйл ажиллагаа явуулж буй тогтсон бүтэцгүй үйл ажиллагаанууд, сонирхлын клубууд, иргэний хөдөлгөөнүүдийг аль ангилалд оруулах вэ? гээд эрх зүйн хувьд төлөвшүүлэх олон асуудал амьдралаас урган гарч байгааг анхаарах ёстой.  Уг нь “Иргэний нийгэм” хэмээх ойлголтод төрийн бус бүтцийг, хувийн хэвшил, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, төрийн бус байгууллага, олон нийтийн сайн дурын үүсэл санаачилгын бүхий л байгууллагыг хамруулан ойлгодог билээ.

Улсын бүртгэлийн газар бүртгэлтэй төрийн бус байгууллагуудын үйл ажиллагааны цар хүрээ, нөлөөллийн орчин харилцан адилгүй байна. Зарим нь  байгуулагдснаасаа  хойш нэг ч үйл ажиллагаа явуулаагүй байхад зарим нь тодорхой чиглэлээр мэргэшин чадваржиж, олон нийтийн зүгээс ихээхэн дэмжлэгтэй болжээ. Тухайлбал, байгаль орчныг хамгаалах, хүний эрхийг хангах,  хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг баталгаажуулах, спорт, соёл урлагийг хөгжүүлэх, жендерийн эрх тэгш байдлын асуудлаар сайн ажиллаж байна.  Гэвч үйл ажиллагааны цар хүрээ, түүнийг нь үнэлэх шалгуурын орчин, орлогын эх үүсвэр, төрийн бус байгууллага  хоорондын харилцаа, хамтын ажиллагаа, хэрэгжүүлж буй төсөл хөтөлбөрүүдийн нарийвчилсан тоо, олон нийтийн санаа бодолд төдийгүй эдийн засагт үзүүлж буй нөлөөллийн талаарх тоймтой судалгаа байхгүй байна. Энэ нь 2005 оноос хойш Монголын Иргэний нийгмийн байгууллагуудын индексийг үнэлж дүгнэсэн иж бүрэн судалгаа хийгдэж байгаагүйтэй ч холбоотой. Тиймээс цаашид ийм төрлийн судалгаа хийлгэх нь Засгийн газар иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтран ажиллах бас нэг чиглэл болох ёстой.

Иргэний нийгмийн эрхэм төлөөлөгчид өө,

Манай хамтарсан Засгийн газар үйл ажиллагааны хөтөлбөр зорилтоо хэрэгжүүлэхийн тулд иргэний нийгмийн байгууллагуудтай үр дүнтэй хамтран ажиллахыг эрмэлзсээр ирсэн. Тухайлбал, Засгийн газар 2008 онд “Төрийн бус байгууллагуудтай хамтран ажиллах тухай” тогтоол гаргаж, иргэний нийгмийн зөвлөлтэй гэрээ байгуулан ажиллаж байна. Өнгөрсөн жил Засгийн газар, Иргэний нийгмийн зөвлөл хамтран “Иргэний нийгмийн тогтвортой хөгжлийг хангах төрийн бодлого” чуулга-уулзалтыг зохион байгуулж тодорхой асуудлуудыг хөндөж ярилцсан. Мөн Иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтран ажиллах тухай асуудлыг Засгийн газрын хуралдаанаар хэд хэдэн удаа хэлэлцэн зохих шийдвэрүүд гаргасан. Тухайлбал 2010 оны 4 дүгээр сарын 7-ны өдрийн Засгийн газрын хуралдаанаар хөдөлмөр, нийгмийн зөвшлийн гурван талт улсын хэлэлцээрийг хийх бэлтгэлийг хангаж, Засгийн газарт танилцуулахыг Засгийн газрын гишүүдэд даалгасны дагуу тодорхой ажлууд хийгдэж байна. Засгийн газар 2010 онд “Бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил”-ийн хүрээнд хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөний дагуу Ажил олгогч эздийн нэгдсэн холбоо, Монголын худалдаа, аж үйлдвэрийн танхим, Монголын үйлдвэрчний эвлэлийн холбоо, Иргэний нийгмийн зөвлөлүүдэд албан бичиг явуулж, саналуудыг нэгтгэн боловсруулж үйл ажиллагаандаа тусгаж ажилалаа.

Миний бие Засгийн газрын гишүүддээ салбарын иргэний нийгмийн байгууллагуудтайгаа хамтран ажиллах үүрэг, чиглэл өгсөөр ирсэн. Түүний дагуу яамдууд улс орны эдийн засаг нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэл болон төсвийн гүйцэтгэлд хяналт шинжилгээ, үнэлгээ хийх, байгаль орчныг хамгаалах, хүнс хөдөө аж ахуйн салбарыг хөгжүүлэх, иргэдийн эрүүл мэндийг хамгаалах, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, хөдөлмөр хамгааллыг сайжруулах, уул уурхайн салбарын хөгжилд хяналтын тогтолцоо бүрдүүлэх чиглэлээр төрийн бус байгууллагуудтай хамтран ажиллах гэрээ байгуулан тодорхой санхүүжилтийн асуудлыг  шийдэж ирлээ.

Тухайлбал, 2010 онд:

• Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам 17 төрийн бус байгууллагатай 94.0 сая төгрөгийн,
• Байгаль, орчин аялал жуулчлалын яам 40 орчим төрийн бус байгууллагад 134.0 сая төгрөгийн,
• Боловсрол, соёл шинжлэх ухааны яам 156.2 сая төгрөгийн,
• Эрүүл мэндийн яам 38 иргэний нийгмийн байгууллагуудад 300 сая төгрөгийн,
• Сангийн яам 4 төрийн бус байгууллагад 38 сая төгрөгийн,
• Хүнс, хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрийн яам 235.6 сая төгрөгийн санхүүжилтийг төрийн бус байгууллагуудад өгч гэрээгээр ажил гүйцэтгүүлсэн тухай тайлан мэдээ ирүүлсэн.  

Мөн аймаг, нийслэлийн засаг дарга нарт ч орон нутгийн төрийн бус байгууллагуудыг бэхжүүлэх талаар тодорхой арга хэмжээ авах үүрэг чиглэл өгсөн. Энэ дагуу Өвөрхангай аймаг нийгэм эдийн засгийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэлийн биелэлтэд хяналт шинжилгээ хийлгэх ажиллагааг төрийн бус байгууллагаар гүйцэтгүүлэх ажлыг тогтмолжуулж байгаа бол Улаанбаатар хотын Засаг даргын Тамгын газар төсвийнхөө гүйцэтгэлд Нээлттэй нийгэм форум, бусад төрийн бус байгууллагуудтай хамтарч мониторинг хийсэн гээд тодорхой эхлэлүүд байна. Энэ бүх эерэг эхлэлүүд хангалтгүй учир тогтмолжуулан өргөжүүлэх нь чухал юм.

          Засгийн газар иргэний нийгмийн байгууллагуудын хууль эрх зүйн орчны шинэчлэлийг хийхээр зорьж байна. Энэ зорилгын  хүрээнд “Төрийн бус байгууллагын тухай” хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг та бүхний санал, санаачилгуудыг тусган нээлттэй хэлэлцүүлж байна. Гэвч хэлэлцүүлж буй шинэ хуулийн төсөлд урагшлах биш ухралт хийсэн шинжтэй олон зүйл заалт байгаа талаарх шүүмжлэлийг ширхэгчлэн шинжих болно. 1997 онд батлагдсан “Төрийн бус байгууллагын тухай” хууль нь яагаад болохгүй байгаа талаар ямар нэгэн судалгаа хийгдээгүй, нарийвчлан ярилцах олон асуудал бий гэсэн зарим хүмүүсийн санал бодол байр суурийг ч анхааран үзнэ.

“Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого”, “Монгол Улсын Засгийн газрын 2008-2012 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр” зэрэг баримт бичгүүдэд иргэний нийгмийн байгууллагуудыг бэхжүүлэх, хөгжүүлэх, үйл ажиллагааг нь өргөжүүлэх, төрийн зарим чиг үүрэг, үйлчилгээг гэрээгээр төрийн бус байгууллагаар гүйцэтгүүлэх талаарх бодлого тодорхой байгаа.

Тиймээс төрийн зарчим чиг үүрэг, үйлчилгээг төрийн бус байгууллагуудаар гүйцэтгүүлэх тухай асуудлыг сүүлийн үед ихээхэн ярьж байна. Эрх зүйн зохицуулалт ч бий. Манай Улсад хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа 400 гаруй хуульд төрийн зарим чиг үүрэг, үйлчилгээг төрийн бус байгууллагаар гэрээгээр гүйцэтгүүлэхтэй холбоотой 107 заалт байгаа гэсэн мэдээ бий.

Төсвийн мөнгийг хэмнэх гэж төрийн бус байгууллагад чиг үүргийг нь шилжүүлэх гэж байна уу? Төрийн үйлчилгээг  илүү чанартай, хүндээ хүргэж  гүйцэтгэнэ гэж өгөх гэж байна уу? Тухайн салбарт иргэний нийгмийн байгууллагууд илүү ойр гэж үзээд ийм шийдвэр гаргах гэж байна уу? Үнэхээр төрийн чиг үүргийг шилжүүлэх, шилжүүлэн авах асуудалд төр, иргэний нийгэм хоёулаа бэлэн байна уу? Төрийн чиг үүргийг төрийн бус байгууллага аваад ашиг орлогын байдлаар хэрэгжүүлбэл яах вэ? Хүлээлгэх хариуцлага тодорхой байгаа юу? Төрийн байгууллагын чиг үүргийг яриад байдаг хэрнээ төрийн бус байгууллагын чиг үүргийг яагаад онцолж ярихгүй байна вэ? Ер нь чиг үүргийг шилжүүлэх гэдэгт юуг ойлгож байна? гээд олон асуултанд бид хамтдаа хариулт өгөх ёстой гэж үзэж байна.

Түүний зэрэгцээ төрөөс үзүүлж байгаа аливаа дэмжлэг нь Иргэний нийгмийн байгууллагуудын хяналт тавих үндсэн шинжийг алдагдуулахгүй байх, санхүүжүүлэх хэлбэрээр төрийн хяналт тогтоох болно гэсэн болгоомжлол байгааг ч бодолцох шаардлагатай.

Удирдлагын академиас хийсэн “Төрийн зарим чиг үүргийг төрийн бус байгууллага, хувийн хэвшилд шилжүүлэх” нь сэдэвт судалгаанаас үзэхэд бодлого хөтөлбөр боловсруулах, төсөл хэрэгжүүлэх, нийгмийн халамжийн үйлчилгээ үзүүлэх, хяналт шинжилгээ хийх, сургалт зохион байгуулах зэрэг төрийн зарим чиг үүрэг, үйлчилгээг мэргэжлийн холбоодод шилжүүлэх боломжтой гэсэн дүгнэлт хийжээ.

Монголын Үндэсний Худалдаа Аж Үйлдвэрийн Танхимаас судалгаа хийж 25 төрийн бус байгууллага, мэргэжлийн холбоодод 140 гаруй төрлийн үйлчилгээг шилжүүлж болно гэсэн саналаа Засгийн газарт танилцуулсан. Уг асуудлыг холбогдох байгууллагуудтай хамтран судалж шийдвэрлэхээр ажиллаж байна. Гэхдээ төрийн зарим чиг үүргийг гэхээсээ илүү төрийн үйлчилгээг төрийн бус байгууллагуудад гэрээний үндсэн дээр санхүүжилтийн хамт өгч гүйцэтгүүлэх байр суурь нь илүү үр дүнтэй байхыг үгүйсгэхгүй.

Төрийн зарим үйлчилгээг төрийн бус байгууллагаар гүйцэтгүүлэхэд тухайн байгууллагын боловсон хүчний чадавхийн асуудал чухал байна. Төрийн бус байгууллагад тавих шалгуур үзүүлэлтийн төслийн хэлэлцүүлгийг Үндэсний хөгжил шинэтгэлийн хорооноос Иргэний нийгмийн зөвлөлтэй хамтран зохион байгуулсан. Хэлэлцүүлгийн явцад төрийн бус байгууллагын шалгуур үзүүлэлтийг бодитой тооцох, ил тод, нээлттэй зарчмаар шалгаруулах механизм бүрдүүлэх, үндэсний болон орон нутгийн түвшинд уян хатан байдлаар авч үзэх шаардлагатайг онцолсон. Иргэний нийгмийн байгууллагуудын зүгээс эдгээр санаачилгыг гаргаж байгаагийн зэрэгцээ Засгийн газар ч гэсэн төрийн зарим үйлчилгээг иргэний нийгмийн болоод хувийн хэвшлийн байгууллагуудаар гэрээгээр гүйцэтгүүлэх талаар тодорхой ажил хийж байна.

2010 оны “Бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил”-ийн хүрээнд Мэргэжлийн холбоод, ТББ-уудаар эхний ээлжинд гэрээний үндсэн дээр:

• Нийтийн аж ахуйн үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэх тусгай зөвшөөрөл,
• Барилгын материалын үйлдвэрлэл эрхлэх тусгай зөвшөөрөл,
• Барилгын материалын үйлдвэрлэлийн технологийн зааврыг хянаж баталгаажуулах зөвшөөрөл,
• Барилгын салбарын ажилтны давтан сургалт, мэргэжлийн зэрэг олгох зөвшөөрөл,
• Авто замын материал, туршилт шинжилгээний лаборантын мэргэжлийн үнэмлэх олгох зөвшөөрөл,
• Авто замын материал туршилт шинжилгээний лаборантын шинжилгээний дүгнэлт гаргах,
• Мэргэжлийн үнэмлэх /автогрейдерчин,  индүүчин/ олгох  зөвшөөрөл,
• Хүнсний үйлдвэрийн ажлын байранд дүгнэлт гаргах,
• Өмгөөллийн үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөл,
• Авто тээврийн салбарын мэргэшсэн болон зөвлөх инженерийн гэрчилгээ олгох зэрэг 10 үйлчилгээг гэрээгээр гүйцэтгүүлэхээр  шийдвэр гаргасан.

Ийнхүү манай Засгийн газар төрийн зарим чиг үүрэг, үйлчилгээг төрийн бус байгууллага, мэргэжлийн холбоодоор гүйцэтгүүлэх шийдвэрийг гаргаж эхлүүллээ. Цаашид ч салбар тус бүрээр нь асуудлыг шийдвэрлэнэ. Ингэхдээ итгэл хүлээлгэх, хариуцлага тооцох механизмыг ч бас тодорхой болгоно.

Засгийн газрын тэргүүний хувьд Иргэний нийгмийн хяналтын тогтолцоог төрийн байгууллага төдийгүй төрийн өмчит аж ахуйн нэгжид бий болгох санаачилгыг гаргаад удаагүй байна. Төрийн өмчит аж ахуйн нэгжүүдийн төлөөлөн удирдах зөвлөлд иргэний нийгмийн төлөөлөл, хараат бус гишүүдийг оруулахыг холбогдох газруудад үүрэг чиглэл өгсөн. Үүний дагуу Төрийн өмчийн хорооноос “Төрийн өмчийн оролцоотой компанийн Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн хараат бус гишүүнийг сонгон шалгаруулж, томилох үлгэрчилсэн журам”-ыг батлан хэрэгжүүлж байна. Уг журмын дагуу “МИАТ”, “Монголын хөрөнгийн бирж”, “Монгол Улсын Хөгжлийн банк”, “Эрдэнэс Таван толгой” зэрэг компаниудад цөөнгүй хараат бус гишүүдийг томилоод байна. Цаашид энэ бодлогыг тууштай баримтлана. Энэ нь иргэний нийгмийн хяналтыг төрд бодитойгоор бий болгох, төрийн бус байгууллага, мэргэжлийн холбоодын үйл ажиллагааг өргөжүүлэх, төрийн өмчит аж ахуйн нэгжүүдийн үйл ажиллагааг хянаж, олон нийтэд мэдээлдэг, ашигтай ажилладаг болгох зэрэг олон давуу талтай юм.

Засгийн газар иргэний нийгэм, мэргэжлийн холбоод, төрийн бус байгууллагын үйл ажиллагааг өргөжүүлэх, бэхжүүлэх, дархлааг нь бий болгохын  тулд дараах арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлэх болно.

1.    Иргэний нийгмийн зарчим, хэв шинж, хэлбэр бүтэц, Засгийн газраас баримтлах стратегийг тусгасан “Иргэний нийгмийн тогтвортой хөгжлийг хангах төрийн бодлого”–ын үзэл баримтлалыг боловсруулах хоёр талын ажлын хэсгийг байгуулах, санхүүжилтийг шийдвэрлэх, Энэ бодлогын хүрээнд Олон Улсын байгууллагуудын оролцоотойгоор Иргэний нийгмийн байгууллагуудын индексийг боловсруулах, суурь судалгаа хийлгүүлэх,

1. Сайн засаглалыг бий болгоход иргэний нийгмийн үүрэг оролцоог хангах талаар тодорхой бодлого, хөтөлбөр боловсруулах. Засаглалын ил тод нээлттэй байдлыг бий болгох талаарх санаачилгуудыг дэмжиж хэрэгжүүлнэ. Тиймээс “Нээлттэй засаглалын тунхаг”-ийг Иргэний нийгмийн зөвлөлтэй хамтран гаргах,

3.    Нэг хувийн татварын асуудлыг шийдвэрлэх. “Татвар төлөгч иргэн Хүн амын орлогын албан татварынхаа 1 хувийг нийгэмд ач тустай үйл ажиллагаа явуулдаг аль нэг төрийн бус байгууллагад зориулан нэр зааж тодорхойлж өгөх” санаачилга байдаг. Ийм санаачилгыг Унгар, Словак, Литва, Польш, Румын улс татварын хуульдаа өөрчлөлт хийх замаар хэрэгжүүлж байна. Үүнийг хамтдаа судалж, хэрэгжүүлэхийн төлөө ажиллацгаая.

4.    “Нийгмийн даатгалын тухай” хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах асуудлаар иргэний нийгмийн байгууллагууд, төрийн бус байгууллагууд, мэргэжлийн холбоодоос тавьж байгаа саналыг  судлаж шийдвэрлэх,

5.    “Төрийн бус байгууллагын тухай” хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах Засгийн газрын ажлын хэсгийг өргөтгөж иргэний нийгмийн төлөөллүүдийг оролцуулах,

1. Төр, иргэд, иргэний нийгмийн харилцааг боловсронгуй болгоход мэдээллийн сүлжээ бий болгох, технологийн хөгжил дэвшлийг ашиглах ёстой гэж үзэж байна. Энэ талаар тодорхой бодлого боловсруулж танилцуулахыг Мэдээлэл, шуудан, харилцаа холбооны газар, Иргэний нийгмийн зөвлөлд даалгаж байна,
2. Иргэний нийгмийн байгууллагуудын хүсэлтийн дагуу Засгийн газартай хамтран ажиллах Иргэний нийгмийн зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд өөрчлөлт оруулах,
3. Иргэний нийгмийн хөгжлөөрөө тэргүүлж байгаа улс орнуудын туршлагаас үзвэл ашгийн төлөө бизнесийн байгууллагууд нь төрийн бус байгууллагаа дэмждэг тогтолцоо бүрэлдэн төлөвшсөн байна. Бизнесийн байгууллагууд нийгмийн хариуцлагатай компанийн хувьд иргэний нийгмийн хөгжилд өөрийн томоохон хувь нэмрийг оруулах ёстой. Энэ бол ашгийн төлөөх байгууллагуудаа иргэний нийгмийн байгуулагуудтай хамтад нь хөгжүүлэх томоохон алхам юм.
4. Мэргэжлийн холбоодод төрийн зарим үйлчилгээг гэрээгээр  шилжүүлэн хийлгэх нь  илүү боломжтой гэж үзэж байна. Тиймээс мэргэжлийн холбоодын туршлага, чадавхиас бусад иргэний нийгмийн байгууллагууд суралцах нөхцлийг бүрдүүлэх зэрэг ажлуудыг хийж гүйцэтгэхээр төлөвлөж байна.

Иргэний нийгмийн эрхэм төлөөлөгчид өө,

Энэ жилийн 7 сараас 2013 оны дунд үе хүртэл Манай Улс Ардчилсан Орнуудын Хамтын Нийгэмлэгийг даргалах нэр хүндтэй бөгөөд хариуцлагатай үүргийг хүлээж байна. Уг хөдөлгөөнийг даргалах 2 жилийн хугацаанд манай Засгийн газар холбогдох чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн бус байгууллагуудтай идэвхтэй хамтран ажиллахыг зорих болно. Ардчилсан Орнуудын Хамтын Нийгэмлэгийн нэг хэсэг болох иргэний нийгмийн үйл явцад ардчиллыг хөгжүүлэн бэхжүүлэх чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн бус байгууллага, их, дээд сургууль, хувийн хэвшлийн төлөөлөгчид болон шинжээчид оролцдог билээ. Тиймээс ардчилал, хүний эрхийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн бус байгууллагуудыг хамтран ажиллахыг урьж байна.  

Төр хувийн хэвшлийн түншлэлийг Засгийн газар идэвхтэй өрнүүлж байна. Харин одоо төр-иргэний нийгмийн түншлэлийг хөгжүүлэх нь чухал юм. Уг хурал ийм зорилтын эхлэл болох учиртай. Ардчилсан Орнуудын Хамтын Нийгэмлэгийг даргалах бэлтгэл ажлын хүрээнд болон цаашид ч олон улсын арга хэмжээнүүдэд оролцох манай төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнд иргэний нийгмийн төлөөллийг зайлшгүй оролцуулах хэлбэрт шууд шилжих хэрэгтэй гэж үзэж байна.

Эцэст нь тэмдэглэн хэлэхэд иргэний нийгмийн байгууллагуудаа бэхжүүлэх нь мэргэжлийн холбоод, хэдхэн төрийн бус байгууллагуудын асуудал биш, Засгийн газар иргэд олон нийтийнхээ сайн сайхны төлөө ажиллах эрхэм зорилгоо тууштай хэрэгжүүлэх, бүхэлдээ улс орныхоо хөгжлийг хангах чухал арга механизм гарцаагүй мөн. Тиймээс иргэдийнхээ санал санаачилгыг дэмжиж, хөгжлийн төлөө хамтдаа урагшилцгаая.

 

Анхаарал тавьсанд баярлалаа

 

2011 оны 2 дугаар сар 11.                        Төрийн ордон

цагаан сар, мэндчилгээ

Эрдэм номын түүчээ болсон Эрхэм хүндэт багш, сурган хүмүүжүүлэгчид ээ,

Монгол улсад орчин цагийн боловсролын тогтолцоо үүсч буй болсны 90 жилийн ойг тэмдэглэх энэ онд бас нэгэн баярт өдөр өнөөдөр тохиож байна. Энэ бол  Монголын багш нарын баярын 45 дахь жилийн ойн өдөр юм. Энэхүү 45 жилийн ойн баярын мэндийг эрдэмтэн багш, профессорууд, сурган хүмүүжүүлэгчид боловсролын салбарын бүхий л ажиллагсад Та бүхэндээ хүргэж, эрдмийн гэгээн мөртэй их хөдөлмөр тань амжилтбүтээлээр дүүрэнбайхыг ерөөж байна.

Монгол улсын Ерөнхий сайд болоод хамгийн түрүүнд улс орны хөгжлийн түүчээ болсон боловсролын салбарын хамт олонг та бүхэнтэй уулзаж “Монгол орныг Монгол толгой л хөгжүүлнэ” гэж хэлснээ тодхон санаж байна. Энэ үйл явдлаас хойш улс оронд маань олон чухал өөрчлөлтүүд гарч, Шинэ бүтээн байгуулалтын хөтөлбөрөө баталж, томоохон орд газруудыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулан, Монгол улсын эдийн засгийн байдал сайжирч, ард иргэддээ “Хүний хөгжил” сангаас хишиг, хувь хүртээж эхэллээ. “Атрын III аян”-ы үр дүнд улс орон маань үр тариа, зарим нэр төрлийн хүнсний ногоогоор өөрийн хэрэгцээгээ хангаж чадахаар боллоо.

Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд боловсролын салбарын шинэчлэлийг эрчимжүүлж чадсан нь энэ Засгийн газрын чухал ажлын нэг боллоо гэж дүгнэж байна. Цэцэрлэг, сургуулийн нэг хүүхдэд ногдох хувьсах зардлыг нэмэгдүүлж, бидний сэтгэлийг зовоож байсан цэцэрлэгийн хүүхэд, дотуур байрны сурагчийн хоолны зардлыг шийдэж чадлаа. 

Ерөнхий боловсролын салбарын сургалтын чанарыг сайжруулахад анхаарч Кембрижийн сургуулийн стандартыг үндэсний боловсролын системд нэвтрүүлэх ажлыг эхлүүллээ. Ингэснээр гадаадынхан Монголын боловсролыг чамлах биш харин үнэлдэг болох эхлэл тавигдлаа. Мэргэжлийн боловсролын салбарт суралцагчдын хувьсах зардлыг өсгөн нэмэгдүүлж, улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаас гадна Мянганы сорилтын сан болон Оюу толгой төслийн хүрээнд хөрөнгө оруулалт хийгдэж томоохон бүтээн байгуулалтад оролцох 3300 залуусыг сургаж эхэллээ.

Дээд боловсролын шинэчлэлийн бодлого тодорхойлогдож, их сургуулийн хотхоны ажил гараагаа эхэлж нэгэн үе 186 хүрч байсан их дээд сургуулийн тоо 116 болж буурлаа. Өндөр хөгжилтэй орнуудад суралцагчдын тоог нэмэгдүүлэхийн төлөө Засгийн газар анхааран ажилласнаар гадаадын их дээд сургуульд сурч байгаа хүүхдийн тоо 3 дахин нэмэгдлээ. Улиран одсон 2010 онд боловсролын салбарт хийгдэж буй хөрөнгө оруулалт эрс нэмэгдэж, 22 цэцэрлэг, 18 сургууль, 11 дотуур байрыг шинээр ашиглалтад орууллаа.

Үр дүнд нь цэцэрлэгийн орны тоог 1825, сургуулийн суудлын тоог 5900, дотуур байрны орны тоог 1089 аар нэмэгдүүллээ. Багш нарын цалин хөлс гучин хувиар нэмэгдэж, үр дүнгийн урамшууллыг үргэлжлүүлэн олгож байна. Энэ бүхэн мааньманай Засгийн газраас авч хэрэгжүүлж буй олон талт арга хэмжээний үр дүнтөдийгүй сурган хүмүүжүүлэгч Табүхний хийж гүйцэтгэсэн нөр их хөдөлмөрийн үр шимтэй шууд холбоотой билээ.

Багш, сурган хүмүүжүүлэгчид ээ,

Бид багш нарынхаа баярыг ийм олон сайхан амжилтаар угтаж буй нь энэ салбарт ажиллаж буй бүх хүмүүст урам зориг хайрлах болно гэдэгт итгэл төгс байна. Засгийн газрын зүгээс цаашид ч боловсролын салбарт онцгой анхаарал хандуулж, шинэчлэлийг үргэлжүүлэн хийх болно. Боловсролын шинэчлэлийн гол хөдөлгөгч хүч нь багш нар билээ. Багш нар үйл ажиллагаа, арга барилаа цаг үргэлж шинэчлэхгүй бол хичнээн ярьсан ч шинэчлэл хийгдэхгүй. Боловсролыншинэчлэлийг хийх багш нарынхаа асуудлыг ч бид нэн тэргүүдн шийдэх ёстой.

“Баатар сайтай цэрэг бардам, Багш сайтай шавь бардам” гэж Монголчууд бид цэцэлдэг. Тиймээс багш мэргэжлийн нэр хүндийг дээшлүүлэх, нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх, тэдний ажиллаж, амьдрах таатай орчин бүрдүүлэх, ажлын урамшууллыг сайжруулахад төр засгийн зүгээс тууштай анхаарах болно гэдгийг баярын энэ өдөр  Та бүхэндээ мэдэгдье. Хэдхэн хоногийн өмнө Боловсрол соёл шинжлэх ухааны сайд, Нийслэлийн Засаг дарга хоёр багш нартай уулзахад орон сууцны асуудлыг онцгойлон хөндөж тавьсныг надад мэдээлсэн.

Багш нарын өмнө тулгамдаж буй гол асуудал бол орон сууц гэдгийг би ойлгож байгаа. Энэ асуудлыг шийдвэрлэхэд Засгийн газрын тэргүүний хувьд дорвитой арга хэмжээ авахаа та бүхний өмнө илэрхийлье. Багш нарыг орон сууцаар хангах чиглэлд тодорхой санал боловсруулж ойрын хугацаанд Засгийн газраар хэлэлцүүлэхийг Боловсрол соёл шинжлэх ухааны болон Сангийн сайдад үүрэг болгосон байгаа.

Эрхэм хүндэт багш, сурган хүмүүжүүлэгчид ээ,

Монгол хүн эрдэм боловсролоороо дэлхийд өрсөлдөх хэмжээнд хүрэхийн төлөө, Монголын боловсролыг чамладаг биш, үнэлдэг болгохын төлөө, Монголын багш нар буман шавьдаа эрдэмээ хайрлан, хүндэтгэгдсэн бурхан заяатай байхын төлөө Та бид хамтран ажиллаж чадна. Эцэг эхийн халамжаас эрдэм номын өргөөг зорьсон хүүхэд багачуудыг мэдлэг, боловсролоор тэтгэх хүндэт үйлсдээ амжилт олохыг, эрүүл энх, аз жаргал, сайн сайхан байхыг Монголын бүх багш нартаа хүсье.

Монголын багш нарын яруу алдар бадрах болтугай.

Эрхэм хүндэт бизнес эрхлэгч, эрдэмтэн судлаачид аа,

Та бүхний энэ өглөөний амгаланг айлтгая.  

Монголын Менежментийн Холбооноос санаачлан сургалтсудалгаа, хэвлэл мэдээлэл, бизнесийн зарим байгууллагатай хамтран зохион байгуулж буй “Бизнесийн байгууллагын менежментийн чадамж”сэдэвт үндэсний мэргэжлийн зөвлөгөөнийг анх удаа зохион байгуулж байгаад талархал илэрхийлье. Энэ бол ардчилсан нийгэмд мэргэжлийн эвсэл холбоод, төрийн бус байгууллагууд, өөрсдийн хүлээсэн үүрэг, зорилгын хүрээнд зөвхөн улс төрийн төдийгүй эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн тодорхой асуудалд  олон нийтийн анхаарлыг хандуулж, шийдвэрлэх арга замын талаар ажил хэрэгч яриа өрнүүлж, сайн туршлага, оновчтой санааг хэрэгжүүлэхэд тус дэм үзүүлж болохын нэг сайхан жишээ гэж бодож байна.

Манай улс өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд ардчилал, зах зээлд шилжих сонголтоо баталгаажуулж, зорилт сорилт, амжилт ололт, алдаа онооны амаргүй замыг бид тууллаа. Харин ирэх 20 жилээ бид их бүтээн байгуулалтын үе гэж тодотгон томъёолсон. Мөн манай Улсын эрчимтэй хөгжлийн гарааны жилүүдэхэлж байгааг олон улсын төдийгүй хувийн санхүү, хөрөнгө оруулалтын байгууллагын судлаачид олонтаа ярьж тэмдэглэх болсон. Тиймээс биднийг агуулга,  мөн чанарын хувьд ч, хүрээ далайцын талаасаа ч өмнөхөөсөө илүү нарийн төвөгтэй, оюун ухаан, эрдэм мэдлэг, мэргэжлийн ур чадвар шаардсан зорилго зорилтууд тосон хүлээж байна.

Ийм хариуцлагатай цаг үед биднийг дэлхийн улс орнуудын хаана нь явна вэ? гэдгийг олон улсын судалгааны байгууллагуудын гаргаж буй зарим тоон үзүүлэлт, индексүүдээсавч үзвэлөнгөрсөн 2010 оны байдлаар Монгол Улс эдийн засгийн эрх чөлөөний үзүүлэлтээр 94-рбайрт, хүний хөгжлийн индексээр 100-р байрт, өрсөлдөх чадварын үзүүлэлтээр 99-рбайрт, бизнес эрхлэлтийн орчны үзүүлэлтээр 73-рбайрт, төсвийнил тод байдлын үзүүлэлтээр 60-рбайрт, улсын хөрөнгө оруулалтын менежментийн чадавхийн үзүүлэлтээр 70 гаруй улсаас 34-рбайранд жагсаж байна. Дэлхийн 160-180 улсыг хамруулсан дээрх судалгаануудын дүнгээр манай улс гол төлөв 70-100 дугаар байрт эрэмбэлэгдэж байгаа нь бидэнд олон зүйлийг ойлгуулан ухааруулахын зэрэгцээ үйл ажиллагаа, бодлого, зорилгодоо шинэчлэл хийхийг шаардаж байна гэсэн үг юм.

ДАВОС-ын уулзалтаар хэлэлцэж буй сэдэв, урьдчилан боловсруулж гаргасан “Дэлхий нийтийн зорилт: Эрсдлээс үүдэн боломжийг олж авах” гэсэн илтгэлээс үзвэл дэлхий нийтийн эдийн засаг, засаглалын тогтолцоохямралын өмнөх жилүүдээс эрс өөрчлөгдөж, шинэ бодит байдал үүсэн бүрэлдэж буйг анхааруулжээ. Ийм өөрчлөгдөж байгаа шинэ цаг үед бид зөвхөн өөрсдийн ойлгонмэдэж буйхэмжээгээр, эсвэл хүсэл зоргоор бүх асуудлыг, бүх зорилтыгшийдвэрлэж болох мэтээртөсөөлөх, зорих боломжгүй болжээ.Жилээс жилд өөрчлөгдөж буй дэлхийн байгаль цаг уур, эдийн засаг, санхүүгийн шинэ орчин нөхцөлд бид дасан зохицож улс орны,  тодорхой салбарын болон бизнес, аж ахуйн нэгжийнхээ үйл ажиллагааг менежментийн бодлогоор амжилттай авч явж,тавьсан зорилтоо хэрэгжүүлэх ёстой.

Бид урт, дунд, богино хугацааны зорилтуудыг хангалттай олон тоогоор боловсруулан гаргасан гэж зарим судлаачид үздэг. Харин макро болон микро түвшинд  тавьсанзорилтоо хэрэгжүүлэх зөв тогтолцоо, зөв аргазам, шалгарсан сайн менежментийн тогтолцоог улс орнынхоо хэмжээнд болон бизнесийн нийтлэг хүрээндээ бүрэн нэвтрүүлж, төлөвшүүлжхараахан чадаагүй байна. Өнөөдөр манай улсад олон урсгал, онолын менежментийн арга хэлбэрүүд нэгэн зэрэг мөрдөгдөж байна. Хөрөнгө оруулагчаасаа хамаарч Америкийн, Европын, Азийн, Японы, Солонгосын гэх мэт олон чиглэлийн менежментийн арга хэлбэрийг компаниуд мөрдөж байна.

Манай томоохон компаниуд олон улсын түвшний шилдэг менежментийн арга зүйг үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлж байгаа шилдэг, сайн жишээ цөөнгүй бий. Харин жижиг, дунд аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд ямар нэгэн сонгодогбуюу олон улсын менежментийнарга хэлбэрийг судалж нэвтрүүлэхээс илүүтэйгээр “гэр бүлийн бүтэц, хэлбэртэй”менежментийн арга хэлбэрзонхилж байгаа гэсэн дүгнэлтийг зарим судлаачид гаргажээ. Тодорхой онол, олон улсын шилдэг арга тогтолцоонд суурилаагүй гэр бүлийн бүтцэд тулгуурласан менежмент нь бизнесийг амжилттай удирдан авч явах зөв зүйтэй, хамгийн сайн арга биш, үндсэндээ амиа аргацаах төдий сулхан хэлбэр гэж үздэг.

Манай улс байгалийн баялагтаа тулгуурлан эдийн засгийн хурдацтай өсөлт, их бүтээн байгуулалтын, үйлдвэржүүлэлт хөгжлийн том гараанд ирснийг нийтээрээ ойлгон ухамсарлаж байна. Дэлхийн банкнаас саяхан боловсруулсан Монгол улсын эдийн засгийн төлөв байдлын тоймд манай улсын хөрөнгө оруулалтын төслийг удирдах чадвар, менежментийн чадавхи сул байгааг анхааруулсан байна. дэлхий дээр баялагтай мөртлөө хөгждэггүй улс орнууд байна. бас баялаггүй мөртлөө хөгжсөн улс орнууд байна. Үүний нэг том ялгаа бол засаглалын ялгаа юм.

Тиймээс төр засгийн төдийгүй дотоодын компани, бизнес эрхлэгчид хөгжлийн шаардлагыг хангаж чадахуйц удирдлага, менежментийн тогтолцоог төлөвшүүлж, хөрөнгө санхүү, хүний нөөцийн хувьд  баттай сууриа бүрдүүлж чадах ёстой.Бид боловсруулж, хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байгаа томоохон төсөл, хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлэхийн тулд юуны өмнө Төслийн менежментийн тогтолцооны талаар суралцах, улмаарбүхий л шатандаа энэхүү менежментийг нэвтрүүлэх хэрэгтэй.  

Компанийн менежмент, удирдлагын тогтолцооны тухай ярихдаа зөвхөн тухайнганц нэгхэн компанийн ололт амжилт олох эсэх тухай бус бүх нийтээрээ амжилтад хүрч чадах тийм менежментийн тогтолцоог бүрдүүлж хөгжүүлэх ёстой.  

Манай зарим эрдэмтэн судлаачид аливаа тогтолцооны талаар ярихад “Монголын хөрс шороондсуурилсан байх”гэсэн шаардлагыг нэн тэргүүнд тавьдаг. Үүнийг ч би зөв гэж бодож байна. Гэхдээ өнөөдөр бидэнд байхгүй буюу хараахан бүрэн төлөвшиж хөгжөөгүй шинэ зүйлийг нэвтрүүлэхдээ цаг хугацаа алдалгүй, дэлхийн түвшний хамгийн шилдэг сайн тогтолцоог эхний удаадаа хуулбарлан хэрэгжүүлж сурах нь зүйтэй болов уу. Аажмаар дараагийн жилүүдэд тухайн шилдэг сайн тогтолцоог өөрийн орныхоо онцлог нөхцөлдилүү сайн нийцүүлэн “нутагшуулах” замаар үндэсний шилдэг тогтолцоог бүрдүүлэх ёстой. Ирэх жилүүдийн эрчимтэй хөгжил нь бидэнд аливаа шинэ зүйлийг маш хурдан тусгаж авах, нэвтрүүлэх, бүтээлчээр ашиглаж үр дүн гаргаж сурахыг шаардаж байна.  

Энэ асуудлыг олон нийтийн болоод мэргэжлийн хүрээнд хариуцдаг Монголын менежментийн холбоо “Зөв бодлого, сайн менежмент” гэсэн уриатай болохыг ажиглаж харлаа. Энэ бол манай орны хөгжлийн хоёр гол даль жигүүр гэдэгтэй санал нийлж байна. Монголчууд бид “Нуур амар бол нугас амар” гэж ярьдаг. Улс орон хөгжье гэвэл, ард олон амар тайван байя гэвэл төр засгийн бодлого зөв оновчтой, хэрэгжүүлэх арга хэлбэр нь зохистой, ил тод нээлттэй байх шаардлага зүй ёсоор тавигдана. Бодлогын зөв бурууг шүүмжлэх, ярилцах, хэлэлцэх, зөвшилцөх нь ардчилсан нийгэмд байх ердийн үзэгдэл билээ.

Энэ талаар бид үргэлж нээлттэй байж улс төрчид, иргэний нийгмийн байгууллагууд, хэвлэл мэдээлэл, ард түмний дуу хоолойг үргэлж сонсч байх учиртай. Ингэж байж төрийн бодлого зөв, үндэслэл сайтай гарч, хэрэгжих явц нь амар түргэн үр дүнтэй байх болно. Хүн бүр гэр бүл, албан байгууллага, аж ахуйн нэгжээ хэрхэн өөд татах вэ? Ажил амьдралаа яаж улам илүү өнгөтэй, жавхаатай болгох вэ? Юуг хийж бүтээх вэ? Яавал одоо хийж байгаа зүйлээ маргааш илүү сайн хийх вэ? гэсэн үүдэл санааг угтал болгон хөгжиж дэвжих арга замыг газар сайгүй эрэлхийлж ажиллах асуудал бол гарцаагүй зүйл юм.

Тиймээс Ерөнхий сайдын хувьд та бүхэнд болон энэ зөвлөгөөнөөр дамжуулан манай орны нийт бизнес эрхлэгч, менежер, захирал, жирийн ажилтнуудад хандаж хэдэн зүйлийг онцлон хэлэхийг хүсч байна.

1. Бизнес эрхлэгч хувь хүн ч бай, аж ахуйн нэгж байгууллага ч бай юуны өмнө мөнгө, санхүү, ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх асуудлыг эн тэргүүнд тавьдаг хэдий ч үйлдвэрлэл үйлчилгээний чанар, хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамж, тогтвортой амжилтын төлөө, гол анхаарлаа хандуулах цаг болжээ. Тиймээс дэлхий даяар дагаж мөрдөх нийтлэг хэмжүүр, хэрэглэгч болоод хүний төлөөх үзэл баримтлал, үйл ажиллагааг салбар бүрт нэвтрүүлэх хэрэгтэй байна.

2. Чанар стандарт гэсэн хос хэмжүүр, ойлголт орчин үеийн менежментийн ухааны нэг тэргүүлэх чиглэл болоод удаж байна. Тиймээс миний бие Европын стандарт, Канадын технологийг нутагшуулах талаарх олон санал санаачилга гаргаж байна. Засгийн газрын энэхүү санаачилгыг дэмжиж та бүхэн өөрсдийн эрхлэх аж ахуй, үйлдвэрлэл үйлчилгээндээ ч олон улсын стандартыг шуурхайлан нэвтрүүлэх хэрэгтэй.  Олон улсын нийтлэг стандарт нь үйлдвэрлэлийн техник технологид төдийгүй эрүүл ахуй, хууль зүй, байгаль орчин, бичиг баримтын гээд өргөн хүрээг хамрах боллоо.

3. Хүний нөөцийн менежмент бол аж ахуйн үйл ажиллагааны төдийгүй бүх төрлийн байгууллагын амжилтын үндэс юм. Хүнээ хөгжүүлэх, хүний ажиллах, амьдрах орчин нөхцлийг бүрдүүлэх асуудалд анхаарлаа хандуулж бүх түвшинд зогсолтгүй суралцах, тасралтгүй сайжруулах стратегийг хэрэгжүүлж чадсан тийм газар л өнөө цагт ирээдүй рүүгээ итгэл төгс харж ажиллах боломжтой болж байна. Тиймээс би Монгол улсыг Монгол толгой хөгжүүлэх тухай ярьж сануулж байгаа билээ.

4. Дэлхийн түвшинд сэтгэж, дэлхийн хэлээр ярьж, олон соёлын орчинд үйл ажиллагаагаа явуулж чаддаг менежерүүд, манлайлагчид бидэнд хэрэгтэй байна. Тиймээс шилдэг манлайлагчдыг бэлтгэх талаар манай их дээд сургуулиуд, бүх шатны боловсролын байгууллага онцгой анхаарах хэрэгтэй. Мөн менежментийн холбооныдэмжлэг, туслалцаа хэрэгтэй бизнес эрхлэгчдэд олон улсын менежментийн шилдэг сайн арга туршлагаас зааж сургах ажлыг өргөн хүрээнд хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.

5. Санхүү, тайлан балансаа нээлттэй болгож олон нийтийн итгэл хүндэтгэлийг хүлээн ажиллаж буй олон арван аж ахуйн нэгж, манайд байна. Мөн бизнесийн байгууллага бүр нийгмийн хариуцлагын өндөр ёс суртахуунтай байж, байгаль орчныг хамгаалах, нийгмийн эмзэг бүлэг, ядуу зүдүү хэсгийг өөд татах, тэдэнд туслах, шинжлэх ухаан боловсрол, эрүүл мэнд, соёл урлагийг дэмжих, арга хэлбэрээ зөв олж зохистой хэрэгжүүлдэг байснаар илүү үр дүнд хүрч чадна.

6. Жижиг, дундаж ахуйн нэгжүүдэд менежментийн ямар арга хэлбэрийг нэвтрүүлж мөрдөх нь манай улсын хөгжлийн өнөөгийн байдал, цаашдын ирээдүйд илүү зохистой, нааштай үр дүнд хүрэх боломжтой болохыг бидсудлантогтоож,нийт бизнес эрхлэгчдэдзөвлөмж болгожөргөнөөр сурталчлах нь зүйтэй.

7. Орчин үеийн менемжентийн ухаанд хөрөнгийн зах зээлийн асуудал томоор тавигдаж байна. Тиймээс манай бизнес эрхлэгч бүр энэ асуудалд анхаарлаа хандуулж, дэлхий нийтийн чиг хандлагыг мэдэрч ажиллах ёстойг анхааруулан сануулъя.

Зөвлөгөөнд оролцогч та бүхэн тавьсан зорилтоо амжилттай хэрэгжүүлж асуудал бүрээ шийдвэрлэх арга зам, үр дүнтэй туршлагаа хуваалцана гэдэгт найдаж байна. Улс орныхоо хөгжлийн зөв зорилтын төлөө нэгэн санаа зорилготой, хамтын хүчээр зорьж, ажиллахыг бизнес эрхлэгчид, шилдэг менежерүүд, эрдэмтэн судлаачид та бүхэндээ уриалж байна.

Та бидний шинэ санаачилга, хичээл зүтгэл, хийж хэрэгжүүлэх ажлаас улс орны маань ирээдүй шалтгаална.

Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

2011 оны 1 дүгээр сар 28               МҮХАҮТ

Эрхэм хүндэт парламентчид аа,

Та бүхэнд энэ өдрийн амгаланг айлтгая.

Юуны өмнө Ази, Номхон далайн парламентчдын 19 дүгээр чуулга уулзалтад хүрэлцэн ирсэн эрхэм зочид төлөөлөгчид Та бүхэнд Монгол Улсын Засгийн газрын нэрийн өмнөөс чин сэтгэлийн мэндчилгээ дэвшүүлж, Монгол оронд тавтай зочлохыг урья.

 Ази, Номхон далайн бүс нутгийн парламентчид анх 1993 онд Токио хотноо хуран цуглаж, бүс нутгийн энх тайван, аюулгүй байдлыг сахин хамгаалж, хөгжил цэцэглэлийг хангахын төлөө хоёргүй сэтгэлээр хамтран зүтгэхээ тунхаглаж байсан тэртээгээс эдүгээг хүртэл энэхүү чуулга уулзалт дэлхийд нэр хүндтэй, нөлөө бүхий парламентчдын форум болон төлөвшжээ.

Нийгэм улс төр, эдийн засгийн хөгжлийн түвшин, соёл иргэншил, шашин шүтлэгийн хувьд өөр хоорондоо үлэмж ялгаатай олон орны парламентчдыг эгнээндээ нэгтгэсэн Ази, Номхон далайн парламентчдын чуулга уулзалт нь бүс нутагт харилцан ойлголцол, итгэлцлийг гүнзгийрүүлж, тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж ирсэнд Монгол Улсын Засгийн газрын нэрийн өмнөөс халуун баяр хүргэе. 

21 дүгээр зуун Ази, Номхон далайн бүс нутгийн эрин болно гэдэгт хэн ч эргэлзэхгүй байна. Эдүгээ энэ бүс нутагт АНУ, Хятад, Япон гээд дэлхийн хамгийн том эдийн засагтай гурван орон багтаж байна. Мөн дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийн чухал эх үүсвэр болох хөгжиж буй улс орнууд ч энэ бүс нутагт олноороо оршиж байна.

Манай бүс нутгийн улс орнууд өөр хоорондын ялгаатай, онцлогтой байдлаа сорилт бус боломж болгон хувиргаж, аливаа маргаан сөргөлдөөнөөс  зайлсхийж чадвал эдийн засгийн өсөлтийг бүх нийтээрээ хангаж, олон улсын терроризм, зохион байгуулалттай гэмт хэрэг, уур амьсгалын өөрчлөлт, хүнсний аюулгүй байдал, байгаль орчны доройтол, гоц халдварт өвчний тархалт,ядуурал гээд бүс нутгийн тулгамдсан асуудлуудыг цаг алдалгүй шийдвэрлэж, интеграцийн үр шимээс харамгүй хүртэх сайхан  ирээдүй бидний өмнө нээлттэй байна. Ийм ирээдүйг ойртуулахад эрхэм хүндэт парламентчид Та бүхний дэмжлэг туслалцаа, хүчин чармайлт нэн чухал билээ.

Монгол Улс энхийг эрхэмлэсэн, нээлттэй гадаад бодлогыг тууштай явуулж байна. Ази, Номхон далайн бүс нутгийн улс орнуудтай найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэх нь манай  гадаад бодлогын эрхэм зорилго, тулгуур багана юм. Энэ зорилтын хүрээндАзи, Номхон далайн бүс нутаг, Зүүн Ази,  болон Зүүн хойд Азид стратегийн тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх, эдийн засгийн интеграцийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн бүс нутгийн орнуудын бодлогыг  Монгол Улс тууштай дэмжиж, үйл ажиллагаанд нь үр ашигтай оролцохыг зорьж байна.

Бид АСЕАН-ы Бүсийн чуулга (АРФ), Номхон далайн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны Зөвлөл (ПЕКК), Азийн хамтын ажиллагааны яриа хэлэлцээ (ACD), Ази-Европын чуулга уулзалт (ACEM)-д гишүүнээр элсч, Зүүн Азийн хамтын нийгэмлэг байгуулахад чиглэсэн үйл явц, тухайлбал Зүүн Азийн дээд түвшний уулзалтад оролцох, мөн АПЕК-т гишүүнээр элсэхийг эрмэлзэж байна. 

Манай улсын оршин байгаа Зүүн хойд Азийн бүс нутагт энх тайван, тогтвортой байдлыг урт удаан хугацаанд хангах, Солонгосын хойгийг цөмийн зэвсгээс ангид байлгах, Умард болон Өмнөд Солонгосын харилцааг хэвийн болгох нь Зүүн хойд Ази төдийгүй Ази, Номхон далайн бүс нутгийн хөгжил, цэцэглэлийн угтвар нөхцөл юм. Энэ зорилгын үүднээс Зүүн хойд Азийн асуудлыг хэлэлцэж байх албан ёсны механизм бий болгох саналыг Монгол Улс анх 2000 онд НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 55 дугаар чуулганы үеэр дэвшүүлж байсан. Ийм механизм байгуулах шаардлага өнөө үед улам бүр нэмэгдсээр байгааг энд онцлон тэмдэглэж байна.

Солонгосын хойгийн хурцадмал байдал сүүлийн үед харьцангуй намжиж, холбогдох талууд яриа хэлцээ эхлүүлэхийг уриалж, түүний дотор зургаан талт хэлэлцээнд оролцогч талууд уг хэлэлцээг сэргээхэд чиглэсэн хүчин чармайлтаа идэвхжүүлж байгаад баяр хүргэж байна. Эдүгээ Ази, Номхон далайн бүс нутгийн сайн сайхан ирээдүйн төлөө бүс нутагт, нэн ялангуяа Зүүн хойд Азид энх тайван, тогтвортой байдлыг баттай тогтоох явдал юу юунаас ч илүү чухал байна.

Бид бүс нутгийн энх тайван, тогтвортой байдлыг бэхжүүлэхийн тулд боломжтой бүхий л арга хэрэгслээ дайчлан уйгагүй ажиллах учиртай. Солонгосын хойгийн цөмийн хөтөлбөрийн асуудлаарх зургаан талт яриа хэлэлцээ ч чухамхүү үүнд л чиглэж ирсэн. Гэвч ойрын жилүүдэд бүс нутагт өрнөсөн үйл явцаас холбогдох талуудын байр суурь хангалттай уян хатан байсан уу гэдэг асуудал гарцаагүй урган гарч ирж байна. Шинэ нөхцөл байдал талуудыг асуудалд улам илүү нухацтай хандаж, өрөөлөөс илүү өөрсдийн үйл ажиллагаанд шүүмжлэнгүй өнцгөөс хандах шинэлэг арга барилд шилжихийг шаардаж байна.

Эрхэм хүндэт парламентчид аа,

Монгол Улс Ардчилсан орнуудын хамтын нийгэмлэгийг 2011-2013 онд даргалах үүрэг хүлээж байгааг Та бүхэнд дуулгахад таатай байна. Энэхүү нэр хүндтэй бөгөөд хариуцлагатай албыг амжилттай хэрэгжүүлэхэд дэлхийн хамтын нийгэмлэг, түүний дотор Ази, Номхон далайн бүс нутгийн орнуудтай нягт хамтран ажиллах эрмэлзэл дүүрэн байна. Монгол Улс Ардчилсан орнуудын хамтын нийгэмлэгийг даргалах хугацаандаа ардчиллын үнэт зүйлсийг улам бүр хэвшүүлэх, улмаар шинэ тулгар ардчиллыг тогтворжуулах, ардчиллын боловсролыг хөгжүүлэх, Ардчилсан орнуудын хамтын нийгэмлэгийн бүс нутгийн үйл ажиллагааг бэхжүүлэхийг зорьж ажиллана.

Манай энэ хүсэл сонирхлыг Парламентчид та бүхэн уулзалтынхаа төгсгөлийн баримт бичигт тусган, хамтран ажиллахаа илэрхийлнэ гэдэгт би итгэлтэй байна, ингэж уриалж байна. Монгол Улс, Индонези Улсын санаачлан зохион байгуулж ирсэн Ардчиллын төлөөх Балийн чуулга уулзалтын ач холбогдлыг өндрөөр үнэлж байна. Монгол бол баялаг түүхтэй, өнө эртний төрт ёсны уламжлалтай орон. Харин Монголын ардчилал шинэ тулгар гэдгийг бид мэдэж байгаа билээ. Ардчилал, зах зээлийн харилцааны замыг сонгосноос хойшхи 20 жилд  манай нийгэмд олон нааштай өөрчлөлтүүд гарсан ч томоохон сорилтууд тулгарч байна.

Төлөвлөгөөт эдийн засгаас хувийн хэвшилд тулгуурласан эдийн засагтай болж хөгжих боломж манай улсын хувьд харьцангуй богино хугацаанд бүрдэж байгаа ч мөн бэрхшээл тохиож байна. Манай улсын эдийн засаг 2010 онд 6.1 хувь өссөн дүн гарсан. Манай эдийн засаг эмзэг, гадаад дотоод хүчин зүйлд ихээхэн өртөмтгий байна. Манай оронд сүүлийн хэдэн жил бараг жил бүр тохиох болсон ган, зуд улс орны эдийн засаг, нийгэмд багагүй хохирол учруулж байна. Байгалийн энэ гамшигт байдлаас үүссэн хохирлыг арилгахад НҮБ болон банк, санхүүгийн олон улсын байгууллага, хандивлагчдаас үзүүлсэн тусламж дэмжлэгт манай ард түмэн, малчид чин сэтгэлээсээ талархаж байна.

Монгол Улс Мянганы хөгжлийн зорилтуудаа 2015 он гэхэд хэрэгжүүлэхийг зорьж байна. Хөгжлийг тэтгэх, ядуурлыг бууруулах, хүйсийн тэгш байдал, эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах, иргэний нийгмийг төлөвшүүлэн хөгжүүлэх асуудлууд манай Засгийн газрын үйл ажиллагааны анхаарлын төвд байна. Манай улс Мянганы хөгжлийн зорилтууддаа “Хүний эрхийг баталгаажуулах, ардчилсан засаглалыг бэхжүүлэх” зорилтыг тусган ажиллаж байна.

Аливаа орны парламент бол ардчиллын гол институт бөгөөд ард түмний хүсэл сонирхол, бодол санааны илэрхийлэл билээ. Тиймээс та бүхэн дэлхийн хамтын нийгэмлэгийн өмнө нийтлэг байдлаар тулгарч байгаа, мөнхүү хамтын хүч чармайлт, хүсэл зориг шаардсан эдгээр асуудалд анхаарлаа хандуулж ярилцана гэж итгэж байна.

Эрхэм зочид оо,

Манай улсад тавтай морилохыг дахин уръя. Манай Монголын цаг улирлыг тогтоох заншлаар бол одоо “идэр гурван ес” эхлээд дундаа орж байна. Өвлийн хүйтний оргил үе. Гэвч та бүхэн ийм хүйтнийг үл тоон Монгол оронд халуун сэтгэлээ тээж иржээ. Их баярлалаа. Монголчууд өвлийн зочноо зун ирэхийг урьдаг. Би энэ ёсыг бас дагахыг хүсч байна.

Та бүхний ажилд өндөр амжилт хүсье.

/2011 оны 1 дүгээр сарын 24-ний өдөр, Төрийн ордон/

Цөмийн энергийн тухай хуулийн хэрэгжилтийн тухай

Улсын Их Хурлын дарга,

Эрхэм гишүүд ээ,

“Монгол Улсын төрөөс цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энергийн талаар баримтлах бодлого”, “Монгол Улсын Засгийн газрын 2008-2012 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр”-т тусгагдсан цацраг идэвхт ашигт малтмалыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах, цөмийн эрчим хүчийг ашиглах зорилтыг хэрэгжүүлэх талаар Засгийн газар анхаарч тодорхой ажлуудыг хийж ирлээ. Энэ бодлогын хүрээнд Монгол Улсын Засгийн газраас Цөмийн энергийн тухай хуулийн төслийг холбогдох бусад хуулийн төслийн хамт санаачлан боловсруулж Улсын Их Хурлаар 2009 оны 7 дугаар сарын 16-ны өдөр батлуулан хэрэгжүүлж байна.

Цөмийн энергийн тухай хууль батлагдсан нь манай улсын хувьд цацраг идэвхт ашигт малтмалын нөөц баялгаа гүнзгийрүүлэн судлах, түүнийг энхийн зорилгоор олборлогч, боловсруулагч, экспортлогч болох, улмаар цөмийн энергийг нийгэм, эдийн засгийн салбарт өргөн хүрээнд ашиглах, хүний эрүүл мэндэд халгүй, экологийн хувьд цэвэр,байгаль орчинд ээлтэй технологиор цөмийн эрчим хүч үйлдвэрлэхчухал алхам боллоо. Тиймээс Засгийн газраас Цөмийн энергийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхдээхуульд заасан дараахь үндсэн зарчмыг баримтлан шат дараалсан арга хэмжээ авч байна.

1. Цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энерги ашиглах үйл ажиллагаа нь Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдалд харшлахгүй байх,

2. Монгол Улсын олон улсын гэрээнд нийцсэн, зөвхөн энхийн зорилготой байх,

3. Олон улсын болон үндэсний стандартыг чанд мөрдөн хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд халгүй техник, технологи хэрэглэх,

4. Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал, эдийн засагт онцгой ач холбогдолтойг харгалзан цацраг идэвхт ашигт малтмалын ордыг хэмжээнээс нь үл хамааран стратегийн ач холбогдол бүхий ордод хамааруулах,

5. Цацраг идэвхт ашигт малтмалын судалгаа, эрэл, хайгуул болон цөмийн судалгаа, цөмийн болон цацрагийн хяналтын мэргэжилтэн бэлтгэх, давтан мэргэшүүлэх, техник технологи, лабораторийн тоног төхөөрөмжийг шинэчлэн сайжруулах, хяналтын техникийн чадавхийг бэхжүүлэх чиглэлээр орчин үеийн тэргүүний техник, технологи бүхий улс оронтой хамтран ажиллах,

6. Цацраг идэвхт ашигт малтмалын хүдрийг олборлох, боловсруулах, баяжуулах, цаашдаа цөмийн түлшний үйлдвэр байгуулах бодлогыг үе шаттайгаар хэрэгжүүлэх,

7. Нөөц нь тогтоогдсон цацраг идэвхт ашигт малтмалын ордыг ашиглахад төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг тогтоохдоо: А) улсын төсвийн хөрөнгөөр хайгуул хийж нөөцийг нь тогтоосон цацраг идэвхт ашигт малтмалын ордыг бусадтай хамтран ашиглах тохиолдолд түүнтэй хамтран байгуулах компанийн хувьцааны 51-ээс доошгүй хувийг төр үнэ төлбөргүй, шууд  эзэмших, Б) улсын төсвийн хөрөнгийн оролцоогүйгээр хайгуулын ажил хийж нөөцийг нь тогтоон, улсын нэгдсэн бүртгэлд бүртгэсэн орд газарт цацраг идэвхт ашигт малтмалын ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчкомпанийн хувьцааны 34-өөс доошгүй хувийг төр үнэ төлбөргүй, шууд эзэмших,

8. Цацраг идэвхт ашигт малтмалын ордыг дагалдагч ашигт малтмалын хамт цогц байдлаар бүрэн ашиглах бодлого баримтлах,

9. Цацраг идэвхт агуулга өндөртэй нүүрс, нүүрсний үнс, фосфорит болон бусад ашигт малтмалаас дэвшилтэт техник, технологи хэрэглэн цацраг идэвхт элементийг ялгаж ашиглах,

10. Цацраг идэвхт ашигт малтмалыг хүдэр хэлбэрээр экспортлохгүй байх  бодлого баримтлах,

11. Цацраг идэвхт ашигт малтмалыг олборлох, боловсруулах, ашиглах, хадгалах, хаягдлыг аюулгүй болгох, тээвэрлэхтэй холбогдсон үйл ажиллагааг олон улсын жишигт нийцсэн мэргэжлийн хяналтан дор явуулах зэрэг болно.

Засгийн газраас цацраг идэвхт ашигт малтмалын ордыг ашиглахдаа хуулийн хүрээнд дараахь нөхцөл шаардлагыг хангасан стратегийн хөрөнгө оруулагчдыг татан оролцуулж, Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдалд нийцсэн урт хугацаанд тогтвортой ажиллах гэрээ байгуулан, хамтран ажиллах бодлого баримталж байна.

Цацраг идэвхт ашигт малтмалын хайгуул, олборлолтын талаар

Монгол орны нутаг дэвсгэрийн дийлэнх хэсэг ураны төрөлжсөн ерөнхий судалгаанд хамрагдсан. Тиймээс ураны геологийн судалгаа, эрэл-хайгуулын шатны ажилд төрөөс хөрөнгө хүч зарцуулахын зэрэгцээ энэ чиглэлийн ажилд гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг татан оролцуулах бодлогыг Засгийн газраас баримталж ирлээ. Ялангуяа дэлхийд ураны судалгаа, олборлолт, борлуулалтаар тэргүүлэгч Бүгд Найрамдах Франц Улсын “Арева”, Канадын “Камеко”, Оросын Холбооны Улсын “АРМЗ” зэрэг ураны зах зээлд томоохон байр суурь эзэлж байгаа нэр хүнд бүхий компанийг энэ ажилд татан оролцуулахыг чухалчилж байна.

Манай орны нутаг дэвсгэрт өмнө нь хийгдсэн цацраг идэвхт ашигт малтмалын геологийн судалгааны үр дүнд тулгуурлан цацрагт идэвхт ашигт малтмалын хэтийн төлөвтэй бүс нутгуудад буюу Дорнод, Сүхбаатар, Хэнтий, Дорноговь, Дундговь, Өмнөговь, Говьсүмбэр, Архангай, Говь-Алтай, Булган, Төв аймгийн нутагтцацраг идэвхт ашигт малтмалын орд, илрэлүүдийг шинээрилрүүлэх, нөөцийг олж тогтооход чиглэсэнгеологи хайгуулын ажлуудыг гүйцэтгэж байна.

Дорнод аймгийн Сэргэлэн, Баяндун сумын нутаг дахь “Гурванбулаг” ураны орд, Дундговь аймгийн Гурвансайхан сумын “Хайрхан” ураны орд, Дорноговь аймгийн Даланжаргалан, Дундговь аймгийн Баянжаргалан, Өндөршил сумын нутаг дахь “Хараат” ураны ордын нөөцийн тайлан нь батлагдаж, техник, эдийн засгийн үндэслэл нь боловсруулагдсан. Тиймээс эдгээр ураны ордын олборлолт, боловсруулалтыг 2011-2012 онд багтаан эхлүүлэхээр ажиллаж байна.

Мөн Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумын нутагт байрлах “Кожеговь” ХХК-ийн “Дулаан Уул” төслийн геологи хайгуулын ажил амжилттай хэрэгжиж байгаа бөгөөд  2011 онд багтаан Газар дор уусган баяжуулах туршилтын ажлыг гүйцэтгэж үр дүнг нь тусгасаннөөцийн тайлан, техник эдийн засгийн үндэслэлийг2011 ондоо багтааж Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлөөр оруулан батлуулах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна.

Цөмийн энергийн тухай хууль хүчин төгөлдөр болохоос өмнөолгогдсон 17 аж ахуйн нэгжийн 119тусгай зөвшөөрлийг хуульд заасан нөхцөл, журмын дагуушинэчлэн бүртгэж олгосон. Харин Цөмийн энергийн тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмынтухай хуульд заасан хугацаанд өргөдөл гаргаагүй болон Цөмийн энергийн тухай хуульболон Ашигт малтмалын тухай хуулийн зарим заалтыг зөрчсөн 20 аж ахуйн нэгжийн 41 тусгай зөвшөөрлийг хүчингүй болгож, цацраг идэвхт ашигт малтмалын хайгуулын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч 10 аж ахуйн нэгжийн 35тусгай зөвшөөрлийн хугацааг сунгах, 4аж ахуйн нэгжийн 19 талбайг хэсэгчлэн болон бүхэлд нь буцаан өгөх өргөдлийг хүлээн авч зохих журмын дагуу шийдвэрлэсэн.

Цацраг идэвхт ашигт малтмалын хайгуулын тусгай зөвшөөрөл эзэмшиж байгаа аж ахуйн нэгжүүдээс 2009 онд геологи хайгуулын ажлын жилийн эцсийн 102 тайлан, 2010 оны геологи хайгуулын ажлын 117 төлөвлөгөөг холбогдох байгууллагууд хүлээн авч хянан баталгаажуулсан. Мөн геологи хайгуулын ажлын тайлан, төлөвлөгөө хянуулсны үйлчилгээний төлбөрөөр улсын төсөвт 2010 оны эцсийн байдлаар 114,0 сая төгрөг, хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн ээлжит жилийн төлбөр 3,0 тэрбум, нийт 3,1 тэрбум төгрөгийг улсын төсөвт төвлөрүүлээд байна.

Цөмийн болон цацрагийн хяналт, цөмийн технологи нэвтрүүлэх талаар

Засгийн газраас холбогдох хууль тогтоомжийн хүрээнд цөмийн болон цацрагийн хяналт шалгалтын чиг үүргийг хэрэгжүүлж байна. Цөмийн энергийн тухайхууль хэрэгжиж эхэлснээс хойш нийт 226байгууллага,аж ахуйн нэгжид хяналт шалгалт хийн 370 зөрчил илрүүлж зөрчлийг арилгуулах арга хэмжээ авсан. Мөн76 байгууллагын 168 цацрагийн үүсгүүрт аюулгүйн үнэлгээ хийж, цацрагийн үүсгүүр ашиглах, хадгалах эрхийн 93, импортлох эрхийн 19зөвшөөрлийг шинээр олгох буюу ашиглалтын хугацаанд сунгалт хийлээ. Экспортонд гаргах хаягдал материал болон геологийн дээжүүдэд 56цацрагийн гэрчилгээолгосон байна.

Улсын хилээр цөмийн материал, цацрагийн үүсгүүр тээвэрлэхэд тавих хяналтыг сайжруулах талаар Монгол Улсын Засгийн газар, Америкийн Нэгдсэн Улсын Засгийн газрын хооронд 2007 онд байгуулсан “Цөмийн болон бусад цацраг идэвхт материалыг хилээр хууль бусаар зөөвөрлөхөөс сэргийлэх асуудлаар хамтран ажиллах тухай” харилцан ойлголцлын санамж бичгийн дагуу Буянт-Ухаа дахь Чингис хаан олон улсын нисэх буудал, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар, Алтанбулаг, Дорноговь аймгийн Замын-Үүд, Ховд аймгийн Ярант, Баян-Өлгий аймгийн Цагааннуур, Хөвсгөл аймгийн Ханх, Завхан аймгийн Арц суурь боомтод явган зорчигч шалгах 26, тээврийн хэрэгсэл шалгах 2, галт тэрэг шалгах 9 төхөөрөмж суурилуулан ажиллуулах төсөл хэрэгжүүлж байна. Энэ төсөлд 2011 оноос Шивээ хүрэн, Гашуун Сухайт, Эрээнцавын боомтыг хамруулахаар төлөвлөөд байна.

Улсын онц чухал объект Изотоп конторт цөмийн материал, цацрагийн үүсгүүрийг хадгалах, цөмийн хаягдлыг боловсруулах байгууламжийн хамгаалалтын тогтолцоог урьдчилан тооцоолох үйл ажиллагааг олон улсын стандартад нийцүүлэх, Цөмийн болон цацрагийн аюулгүй байдлыг хангах, мэдээллийн нэгдсэн сан, бүртгэлийн тогтолцоо бий болгон ажиллаж байна.  

Манай улсын эрүүл мэнд, хүнс, хөдөө аж ахуй, геологи, уул уурхай, байгаль орчин, боловсрол, шинжлэх ухаан зэрэг эдийн засаг, нийгмийн олон салбарт цөмийн технологи нэвтрүүлэх ажил хийгдэж байна. Тухайлбал, Монгол Улсын төрөөс цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энергийн талаар баримтлах бодлого, түүнийг хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, төлөвлөгөөнд тусгасны дагуу Шинжлэх Ухааны Академийн холбогдох хүрээлэнгүүд, Монгол Улсын Их Сургуулийн Цөмийн судалгааны төв, Монголын технологи дамжуулах төв, “АСУ” дисковери, Монголын инженерийн ухааны академи, “Эрчим” корпораци зэрэг байгууллагын эрдэмтэн, судлаачидтай хамтран “Цөмийн эрчим хүчний станц барих урьдчилсан судалгаа” төслийг хэрэгжүүлж эхэллээ.

Гадаад хамтын ажиллагаа, хүний нөөцийн талаар

2009-2010 онд цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энерги ашиглах салбарт ОХУ, Япон Улс, БНЭУ, БНФУ, БНХАУ-тай харилцан ойлголцлын санамж бичиг, ОХУ, БНФУ-тай хэлэлцээр байгуулж, тэдгээрийг  хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулж байна. ОХУ-тай “Дорнод уран” ХХК байгуулахаар гэрээнд гарын үсэг зурсан. Мөн хамтарсан компани байгуулах зарчмын нөхцлийг тохиролцсон хэлэлцээрийг “Росатом” корпорацитай байгуулсан. “Цөмийн эрчим хүчийг энхийн зорилгоор ашиглах салбарт хамтран ажиллах тухай” Монгол Улсын Засгийн газар, Америкийн Нэгдсэн Улсын Засгийн газар хоорондын харилцан ойлголцлын санамж бичгийг байгуулан ажиллаж байна. 

Ерөнхий сайдын урилгаар 2009, 2010 онд Олон улсын атомын энергийн агентлагийн Ерөнхий захирлуудын хоёр удаагийн айлчлалыг зохион байгууллаа. Олон улсын атомын энергийн агентлагийнЕрөнхий бага хурлын53 дугаарЧуулган Австри Улсын Вена хотод хуралдаж, хурлын найман дэд даргын нэгээр Монгол Улс сонгогдон ажилласан. Энэ бага хурлын хүрээнд 2009-2011 онд Агентлагийн Захирагчдын зөвлөлд Алс Дорнодын бүлгээс Монгол Улс сонгогдон ажиллаж байна.

Австри Улсын Вена хотод 2010 оны 9 дүгээр сарын 20-24-ний өдрүүдэд болсон Олон улсын атомын энергийн агентлагийн Ерөнхий бага хурлын 54 дүгээр ээлжит чуулганаар манай улс 2010 онд “Хавдартай тэмцэх төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэгч орон”-оор сонгогдсон нь хорт хавдартай тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх, эмчилгээний үр дүнг дээшлүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм.

Монгол Улс, Олон улсын атомын энергийн агентлаг хоорондын хамтын ажиллагааны 2009-2014 оны хөтөлбөрийн хүрээнд техникийн хамтын ажиллагааны шугамаар 2010 онд хэрэгжиж байгаа үндэсний 5 төсөл байгаа бөгөөд эдгээр төслүүд нь энэ онд дуусгавар болно. Техникийн хамтын ажиллагааны хөтөлбөрийн хүрээнд  2009-2011 онд нийт 1.8 сая ам.долларын тусламж авч байна. 

Олон улсын атомын энергийн агентлагийнАзи, Номхон далайн бүсийн гишүүн орнууд Бүсийн төслүүдийг хэрэгжүүлдэг бөгөөд 2009-2011 онд нийт 19 төсөл хэрэгжиж байгаагаас Монгол Улс 18 төсөлд оролцож байна. Монгол Улсад цөмийн эрчим хүчийг ашиглахад шаардагдах мэргэжлийн боловсон хүчний нөөцийг дотоодын их, дээд сургуулиудад болон гадаадын өндөр хөгжилтэй орнуудад бэлтгэх төлөвлөгөө боловсруулан хэрэгжүүлж эхэлсэн. Энэ дагуу Орос, Япон, Франц болон Өмнөд Солонгост оюутнууд болон мэргэжилтнүүдийг сургалтад хамруулж ирлээ.

Дотооддоо мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэх, дадлагажуулах, давтан сургах зорилгоор Монгол Улсын Их Сургуулийн сургалтын баазад түшиглэсэн “Цөмийн физик, технологи”-ийн тэнхим байгуулахаар Оросын Холбооны Улсын Дубна хотын Цөмийн шинжилгээний нэгдсэн институттэй хамтран ажиллаж байна.  

Улсын Их Хурлын дарга,

Эрхэм гишүүд ээ,

Засгийн газраас цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энерги ашиглах, Цөмийн энергийн тухай хуулийн хэрэгжилтийн талаар цаашид дараахь арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэхээр төлөвлөн ажиллаж байна:

1. Цөмийн энергийн тухай, Төрийн хяналт шалгалтын тухай, Ашигт малтмалын тухай, Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль болон холбогдох бусад хуулийн  хоорондын зөрчил, хийдэл, давхардлыг арилгах, уялдаа холбоог сайжруулан боловсронгуй болгох санал боловсруулах,

2. “Цөмийн эрчим хүчний станц барих урьдчилсан судалгаа” төслийг үргэлжлүүлэн Монгол Улсад тохиромжтой судалгааны реакторыг сонгох, эрчим хүчнийреакторыг өөрийн оронд барьж байгуулах хөтөлбөр, төлөвлөгөөг боловсруулах,

3. Цөмийн эрчим хүч экспортлох зорилгоор их чадлын цөмийн эрчим хүчний станц барьж байгуулах асуудлаар судалгааг үргэлжлүүлэх,

4. Ураны бүсчилсэн болон сэдэвчилсэн судалгааны ажлыг эхлүүлэх, уран болон бусад төрлийн цацраг идэвхт ашигт малтмалын эрэл, хайгуулын ажлыг эрчимжүүлж, нөөцийг нь нэмэгдүүлэх ажлыг шат дараатайгаар хийж гүйцэтгэх, уг салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллага болон Олон улсын атомын энергийн агентлагтай хамтран ураны нөөцөд үнэлгээ хийх төсөл, хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлэх,

5. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн баруун, баруун урд, өмнөд хэсэгт ураны хүдэржилтийг илрүүлэн үнэлгээ өгөх ажлыг зохион байгуулан ажиллах,

6. Цацраг идэвхт ашигт малтмалын нөөц нь тогтоогдоод байгаа Гурванбулаг, Дорнод, Хараат, Хайрхан ордод олборлолт, боловсруулах, баяжуулалтын ажлыг ойрын хугацаанд эхлүүлж, боловсруулах үйлдвэр барих асуудлыг зохион байгуулж шийдвэрлэх,

7. Гадаадад буй Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт явуулсан ураны геологи, хайгуулын ажлын үр дүнгийн тайлан болон үйлдвэрлэлийн туршилттай холбоотой мэдээ, материалыг авах ажлыг зохион байгуулан шийдвэрлэх,

8. Цацраг идэвхт ашигт малтмалын эрэл, хайгуулын үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын үйл ажиллагаанд Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээ хийх асуудлыг боловсронгуй болгох,Цацраг идэвхташигт малтмалыголборлох явцдаа тухайн уурхайн эдэлбэргазарторшиж байгаа бусад  ашигт малтмалыг бүрэн олборлох асуудлыг шийдвэрлэх,

9. Цөмийн болон цацрагийн хяналтын техникийн чадавхийг сайжруулах,  хяналтын хамрах хүрээг өргөжүүлэх, олон улсын шаардлагад нийцсэн цацрагтай ажиллагчийн дотоод шарлагын, радоны хяналтын, цацрагийн үүсгүүрийн радиохимийн лабораториудыг барьж байгуулах, Монгол орны нутаг дэвсгэрийг хамарсан байгаль орчны цацрагийн түвшинг тасралтгүй хянах онлайн нэгдсэн сүлжээ бий болгох,

10. Цацрагийн үүсгүүр болон бусад цацраг идэвхт материалыг улсын хилээр нэвтрүүлэх, тээвэрлэхэд тавих хяналтыг сайжруулах, хяналтын системийн найдвартай хэвийн ажиллагааг хангахтай холбоотой техникийн болон бусад нөхцөлийг бүрдүүлж, баримтлах дүрэм, журмыг боловсронгуй болгох,

11. Монгол Улсын төрөөс цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энерги ашиглах талаар баримтлах бодлогыг хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, төлөвлөгөөнд тусгагдсаны дагуу цацраг идэвхт хаягдлыг хадгалах байгууламжтай болох асуудлыг шийдвэрлэх,

12. Цацраг идэвхт ашигт малтмал эрэх, хайх, олборлох, ашиглах, устгах, булшлахтай холбоотой үйл ажиллагаанаас үүссэн болзошгүй аливааослын үед ашиглахадхүрэлцэхүйц тооны багаж, хамгаалах хэрэгсэл, цацрагийн хэмжилтийн багажаар мэргэжлийн байгууллагуудыг хангах зэрэг болно.

Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд ээ,

Засгийн газар Монгол Улсын эрчим хүчний хангамж, баланс, экспортлох боломжтой уялдуулан цөмийн эрчим хүчний гүйцэтгэх үүрэг оролцоог тооцоолж, цөмийн эрчим хүчний эх үүсвэрийг ашиглах техник, эдийн засгийн үндэслэлийг боловсруулан, барьж байгуулах ажлыг ойрын 10 жилийн дотор эхлүүлэх чиглэлийг баримталж байгааг Та бүхэн мэдэж байгаа билээ. Улс орны эдийн засгийн аюулгүй байдалтай шууд холбоотой энэхүү зорилтыг хэрэгжүүлэхэд Та бүхэн дэмжиж, хамтранажиллана гэдэгт итгэжбайна.

Цөмийн энергийн тухай хуулийн хэрэгжилт, Цөмийн энергийн тухай хуулийн дагуу авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээ, салбарын үйл ажиллагааны талаар товч мэдээлэл хийхэд ийм байна. Энэ талаарх дэлгэрэнгүй танилцуулгыг Та бүхэнд урьдчилсан тараасан тул мэдээллээ үүгээр өндөрлөе.

Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

Монгол Улсын нийт ард иргэддээ Засгийн газрын нэрийн өмнөөс болон хувиасаа Шинэ жилийн баярын мэнд дэвшүүлж, аз жаргал сайн сайхныг хүсэн ерөөе. Манай Засгийн газар ард иргэд Та бүхэнтэйгээ хамт амжилт ололт, дурсамж, сургамж дүүрэн нэгэн оноо үдэж, шинэ оноо угтах гэж байна. Шинэ зууны эхний аравныг отголон өндөрлөж буй 2010 он ирээдүйн их хөгжлийн эх суурийг тавьсан олон чухал үйл явдлаар баялаг байлаа.

Эдийн засагт ахиц гарч дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт 2010 онд тавьсан зорилтоо хангахаар байна. Хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж үйлдвэрлэл үйлчилгээ өргөжлөө. Цаг агаарын таатай биш байдлаас үүдэн мал аж ахуйдаа ихээхэн хохирол амссан ч газар тариалангийн салбарт амжилт ихтэй байлаа.

Энэ онд хураан авсан буудай, төмсөөр дотоодынхоо хэрэгцээг 100 хувь, хүнсний ногооны 53,7 хувийг хангаж чадсан. Дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг даах, олон улсын стандартад нийцсэн хөрөнгийн зах зээлийг жинхэнэ утгаар нь бий болгох эхлэлийг тавив. Шинэ төмөр зам, шинэ аж үйлдвэрийн цогцолборууд, орон сууцны хорооллууд, Тавантолгойн орд газрыг ашиглах зэрэг томоохон бүтээн байгуулалтуудыг өрнүүлэх түүхэн чухал шийдвэрүүдийг гаргав. Энэ төсөл хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлэх Хөгжлийн банк байгуулахаар боллоо.

Эдийн засгаа хөгжүүлэхийн зэрэгцээ хүний хөгжилд онцгой анхаарсан жил байлаа. Боловсролын салбарт шинэчлэлийг иж бүрнээр эхлүүлж, төрийн өмчийн их, дээд сургуулиудыг нэгтгэж, кампус хэлбэрээр хөгжүүлэх эх суурийг тавьсан. Ерөнхий боловсролын сургуулиудад Кембрижийн стандартыг анх удаа нэвтрүүллээ. Хүн амынхаа эрүүл мэндэд анхаарч хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж, суурь өөрчлөлтүүдийг хийлээ.

“Хүний хөгжил сан”-г байгуулж, өвөг дээдсээс өвлүүлсэн байгалийн баялгаас ард иргэддээ анх удаа адил тэгш хэлбэрээр хишиг хувь хүртээж эхэллээ. Ажилгүйдэл, ядуурлыг бууруулах талаар авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний үр дүнд 46.800 ажлын байрыг шинээр бий болголоо.

Засгийн газар иргэд олондоо ойр байж орон нутгийн эрх мэдлийг өргөтгөх эхлэлийг тавьсан он болов. Би энэ онд Өмнийн шаргал говь, Өргөн Сэлэнгийн хөндий, Алтай, Хангайн ай сав газар гээд Монгол орныхоо 18 аймаг, орон нутагт ажиллаж ард иргэдтэйгээ уулзсан. Асуудал бэрхшээлийг газар дээр нь шийдвэрлэсний зэрэгцээ Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлж тодорхой арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүллээ. Засгийн газар 2010 оныг “Бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил” болгон зарлаж, олон ажлыг амжуулсан. Төрийн зарим чиг үүргийг төрийн бус байгууллагаар гүйцэтгүүлэхээр шийдлээ.

Манай улсын гадаад харилцааны түүх ч хоёр талын ба олон талт харилцааг шинэ шатанд гаргасан айлчлалууд, онцлох үйл явдлаар  баяжигдлаа. Өнгөрсөн 20 жилд Монгол улс ардчилсан орон гэдэг тодотголоороо гадаадад ойлгогддог байлаа. Тэгвэл өнөө жилээс дэлхийн эдийн засаг бизнесийн харааны төвд орж ирлээ. Ийнхүү манай гадаад харилцаа эдийн засагжих замдаа эргэлт буцалтгүй орсон нь энэ жилийн онцлог байлаа. Дэлхийн хөгжилтэй улс орнуудтай хөл нийлүүлэхийн тулд Европын стандарт, Канадын технологийг нутагшуулах ажлыг бодитойгоор эхлүүлэв. Энэ мөчид бидэнтэй хамтран ажилладаг бүх улс орны Засгийн газар, ард иргэдэд шинэ жилийн баярын мэнд дэвшүүлье.

Ирэх 2011 онд Монголын тулгар төр байгуулагдсаны 2220, Үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний 100, Ардын хувьсгалын 90 жилийн тэгш дүүрэн ойнууд давхцан тохионо. Түүхт энэ ойнуудыг монгол хүний омогшил баяр, эх оронч сэтгэлгээ, их түүхийн бахархал болгон тэмдэглэхэд Засгийн газар анхаарч ажиллах болно.

Засгийн газар 2011 оныг “Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих жил”  болгон зарлаж байна. Шинэ мянганы хоёр дахь аравны анхдугаар ондоо хүн бүр хөдөлмөр эрхлэхийг хичээж, энэ зуунд дуурсагдах их бүтээн байгуулалтыг өрнүүлэхийн төлөө хамтдаа зүтгэхийг Засгийн газар ард иргэддээ уриалж байна.

Та бүхэн минь шинэ ондоо, шинэ шинэ амжилт ололтоор дүүрэн, аз хиймориор өөдрөг байх болтугай.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд
2010 оны 12 дугаар сар 29

МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙ САЙД С.БАТБОЛДЫН “ГЭР БҮЛИЙН ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА, ТУЛГАМДСАН АСУУДАЛ” ОНОЛ ПРАКТИКИЙН БАГА ХУРАЛД ХЭЛСЭН ҮГ
 
Онол, практикийн бага хуралд оролцож буй төлөөлөгчдөдөө энэ өдрийн мэнд хүргэе.

Та бүхэндээ Засгийн газрын болон Жендерийн Үндэсний хорооны нэрийн өмнөөс чин сэтгэлийн мэндчилгээ дэвшүүлье.  Төр улс, нийгмийн үндэс болсон монгол гэр бүлийн хөгжлийн маш чухал асуудлаар ярилцах энэ бага хурлыг төлөвлөснийхөө дагуу зохион байгуулж байна.

Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт “…Гэр бүл бат бэх байх, уламжлалт ёс заншлыг хүндлэх, байгаль дэлхийгээ хайрлан хамгаалах, хүүхэд аюулгүй орчинд эрүүл өсөж хөгжих, авъяасаа хөгжүүлэх, сурч боловсрох эрмэлзэлтэй, бүтээлч, хариуцлагатай, хувь заяандаа эзэн болж төлөвших нөхцөлийг бүрдүүлэх, Нийгмийн анхдагч нэгж болсон гэр бүлийн харилцааны үнэт зүйл, ёс зүйг төлөвшүүлэх талаар соён гэгээрүүлж, зөвлөн туслах үйлчилгээний шинэ төрлүүдийг хөгжүүлнэ…” гэж тусгагдсан. Энэ дагуу гэр бүл, хүүхэд, залуучуудын тулгамдсан асуудал, шийдвэрлэх арга замын талаар нухацтай хэлэлцэхээр Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яаманд үүрэг, чиглэл өгч, эрдэмтэн судлаачид, хувийн хэвшил, үндэсний ба олон улсын, төрийн болон төрийн бус байгууллагын төлөөлөгч та бүхэн энэ асуудлаар хуралдаж байна.

Нийгмийн анхдагч нэгж болсон гэр бүлийг бэхжүүлэх, хүн бүрийг нийгмийн идэвхтэй, эрх тэгш гишүүн болгон төлөвшүүлэхийн төлөө бодлого, эрх зүйн орчноо боловсронгуй болгоход эдүгээ дэлхий нийтээрээ ихэд анхаарах боллоо. Мөн нийгмийн баялгийн хуваарилалтыг гэр бүл бүрт тэгш, шударга, хүртээмжтэйгээр хүргэх талаар олон санал санаачилга өрнөж байна.

Манай ард түмэн “Өрх гэр-төр улс”, “Төр улс-өрх гэр” гэсэн үзэл номлолыг баримтлан, өрх гэрээ өөд татан дэвжээх нь төр засгаа төвшитгөн засахын адил гэж үзэн ахуй амьдралаа зохицуулдаг сайхан уламжлалтай. Монгол төр нь иргэн, гэр бүлээ дээдэлсэн бодлого явуулж, гэр бүл нь төрийнхөө өмнө үүрэг хариуцлага хүлээж харилцан шүтэлцээтэй явж ирсэн.

Гэр бүлийн хөгжил, хамгааллын асуудлыг төрийн бодлогын төвд байлгаж, гэр бүлийг бэхжүүлэх, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх, гэр бүлийн харилцаанд, үндэсний соёл, ёс заншлаа хадгалах, хүчирхийлэлгүй орчин бүрдүүлэх, гэр бүлд төрөөс үзүүлэх  нийгмийн үйлчилгээг өргөжүүлэх нь гэр бүлийн хөгжлийн талаар баримтлах өнөөгийн бодлогын гол зорилтуудын нэг билээ.

Засгийн газрын тэргүүний хувьд гэр бүлийн институцийг бэхжүүлэх тал дээр онцгой анхаарч ажиллахаа нэг бус удаа илэрхийлж ирсэн. Тиймээс хүний хөгжлийг хангах, гэр бүлийг дэмжих нь Засгийн газрын бодлого үйл ажиллагааны тэргүүлэх чиглэлийн нэг байх болно. Гэр бүл бүр сэтгэл хангалуун амьдрах орон байртай, ажил төрөлтэй, амьжиргаандаа хүрэлцэхүйц орлоготой, үр хүүхдүүд нь эрүүл чийрэг, сайн боловсрол, мэргэжилтэй болж өсөн дэвжих нөхцлийг бүрдүүлэх эдийн засаг, нийгмийн өсөлтийг хангахыг Засгийн газар зорьж ирлээ.

Сүүлийн жилүүдэд манай эдийн засаг тогтмол өсч байгаа төдийгүй 2010 он бидний хувьд хямралын дараахь эдийн засгийн сэргэлтийн онцлог жил байлаа. Энэ оны эхний 11 сарын байдлаар өрхийн мөнгөн орлого 465.4 мянган төгрөг болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 87.8 мянган төгрөгөөр буюу 23.2 хувиар өсчээ. Ажилгүйдлийн түвшин ч мөн 1.9 пунктээр буурсан таатай мэдээ бий.

Цаашид манай эдийн засагт уул уурхай голлох байр суурь эзэлнэ. Засгийн газраас уул уурхайн баялагтаа түшиглэн Оюутолгой, Тавантолгойн ордыг ашиглаж эхлэх бодлого хөтөлбөрөө гаргаад ажилдаа орлоо. Орд баялаг ашигласнаас олох ашиг орлогыг авто болон төмөр зам, эрчим хүчний сүлжээг өргөтгөх, орон сууцны хороолол барьж байгуулах зэрэг томоохон бүтээн байгуулалтад зарцуулахын зэрэгцээ гэр бүлийн хөгжлийг хангах, өрхийн амьжиргааг дэмжихэд зориулах замаар дундаж орлоготой өрхийн тоог нэмэгдүүлнэ.

Улсын төсвийн орлого нэмэгдэж,  зарим боломж бий болж байгаа хэдий ч бүх зүйлийг зөвхөн төсвөөс санхүүжүүлэх боломжгүй. Нийгмийн халамжийн тухай хууль, Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хуулийг шинэчлэн боловсруулж, уг хуулийн хүрээнд үзүүлэх тусламж, үйлчилгээг нийгмийн дэмжлэг туслалцаа шаардлагатай зорилтот бүлэгт оновчтой хүргэх замаар өрх бүрийг тогтмол орлоготой, амьжиргааны эх үүсвэртэй болгоход анхаарч байна.

Гэр бүлийн эдийн засаг нь тогтвортой, сайн сайхан амьдрах боломжтой байх нь манай орчин үеийн гэр бүлийн нийтлэг зорилт болох ёстой. Үүний тулд төр, хувийн хэвшлийн оролцоог нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ гэр бүлийн үүрэг хариуцлагыг өндөржүүлэх шаардлагатай байна. Өнөөдөр гэр бүлийн гишүүдийн үүрэг хариуцлага суларч, хүний мөс чанар муудаж, гэр бүлийн үнэт зүйлс алдагдаж, задрал явагдаж байна гэсэн дүгнэлтийг эрдэмтэн судлаачид хийх боллоо. Үнэхээр ч манай гэр бүлүүд сэтгэл, итгэл, оюуны үнэт зүйлээс илүү материаллаг хүчин зүйлийг шүтэн, уламжлалт ёс заншил, амьдрах арга ухаан, ураг төрлийн нандин хэлхээ холбоо алдагдах болсны саар жишээ хэвлэл мэдээллээр цөөнгүй гарч байна.

Монгол хүн бүр гэр бүлийн үнэт зүйлсийг дээдэлж, бэхжүүлэх талаараа идэвхи санаачилга, сэтгэл зүтгэл гаргах цаг болжээ. Гэр бүл дэх эцэг эхийн харилцаа, ёс суртахуун, зөв заншил уламжлал нь тухайн гэр бүлд өсөн торниж буй хүүхдийн ирээдүйн амьдралын толь болдог. Иймд улс орны ирээдүй болсон хүүхдүүдийн маань өсч торних гэр бүлийн орчинг халуун дулаан, эвсэг зөөлөн байх нөхцлийг бүрдүүлэхэд төр, иргэний нийгэм, гэр бүл, эцэг эх, хүн бүрийн үүрэг хариуцлага маш чухал гэдгийг зориуд тэмдэглэн хэлье.

Ядуурал, архидалт, нийгмийн бухимдал, гэр бүлийн хүчирхийлэл нь сэтгэл зовоосон асуудал хэвээрээ байна. Зуд, байгалийн гамшгийн нөлөө, ажлын байрны хомсдлоос үүдэлтэй хот суурин газар руу шилжих хөдөлгөөн саарахгүй байна. Үүний улмаас түүнийг дагасан нийгмийн хүндрэл бэрхшээл  тухайлбал орон гэргүй, орлогогүй өрхийн тоо өсч, наад захын хэрэгцээг хангахгүй орчинд амьдрах гэр бүлийн тоо нэмэгдэх боллоо. Мөн эцэг эхийн үр хүүхэддээ тавих хараа хяналт суларснаас хүүхэд багачууд аливаа гэмт хэрэгт өртөх, гэр орноосоо дайжих явдал ч байсаар байна. 

Ийм хүнд нөхцөлд амьдарч байгаа олон өрхийн орон байрны асуудлыг шийдэх, “Халамжийн орон сууц” хөтөлбөрийг НҮБ, Хабитат зэрэг олон улсын байгууллагын туршлага, дэмжлэгтэйгээр хэрэгжүүлж эхлэх цаг болсон. Өсвөр үеийг хүмүүжүүлэх, гэр бүлийн боловсрол олгох, шинэ гэр бүлийг бэлтгэн бэхжүүлэх нь зөвхөн төр засгийн ажил биш юм.

Манай телевизүүдээр дамжуулж буй нийт нэвтрүүлгийн 60 гаруй хувь нь сөрөг мэдээллийг ямар нэг хэмжээгээр агуулдаг гэсэн судалгаа гарчээ. Иймд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийнхэн гэр бүлийн хөгжлийг хангах  үйл хэрэгт нэн хариуцлагатай хандах цаг болсон гэдгийг цохон тэмдэглэе.

“Гэр бүл-өнөөгийн байдал, чиг хандлага” сэдэвт энэ онол практикийн хурал НҮБ-аас Монгол Улсад үзүүлэх хөгжлийн туслалцааны баримт бичигээ шинэчлэн боловсруулж байгаа үед зохион байгуулж байгаагаараа ач холбогдолтой юм. Учир нь НҮБ-аас манай улсад үзүүлэх хөгжлийн туслалцааг өнөөдрийн хурлаас дэвшүүлэх гэр бүлийн өмнө тулгамдаж буй олон асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглүүлнэ гэдэгт итгэлтэй байна.

Засгийн газрын тэргүүний хувьд би гэр бүлийн үнэт зүйлсийг бэхжүүлэх талаар дараах санал, санаачилгуудыг гаргаж, хэрэгжүүлэхэд нь анхаарч ажиллах болно.
– Гэр бүл, эмэгтэйчүүд, жендэр, хүүхэд залуучуудын асуудлаар Төрийн бодлого боловсруулах, хэрэгжилтийг уялдуулан зохицуулах бүтэц бий болгон ажиллуулна.
– Засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөрт тусгагдсан “Өрхийн амжиргааг дэмжих үндэсний хөтөлбөр”-ийг ойрын хугацаанд батлан хэрэгжүүлнэ.
– Өрхийн хөгжлийн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх талаар шинэ санаачилга гаргана. Мөн он удаан жил ханилсан, олон хүүхэд төрүүлж өсгөсөн иргэдийг урамшуулдаг, алдаршуулдаг тогтолцоо бий болгох саналтай байна. Өөрөөр хэлбэл бат тогтвортой, өнөр сайхан гэр бүл нь манай нийгмийн уламжлалт үнэт зүйл хэвээр байх учиртай. 
– Гэр бүлд чиглэсэн төрийн үйлчилгээ, дэмжлэгийн тогтолцоог шинэ шатанд гаргах цаг болсон. Гэр бүлийг дэмжих хөрөнгийг хүнд сурталд биш шууд гэр бүлд нь хүргэдэг болгомоор байна. Гэр бүлийг дэмжсэн аливаа үйлчилгээг төрийн зүгээс санхүүжүүлэх арга замыг бид нээн хэрэгжүүлнэ.
– Гэр бүлийг бэхжүүлэхэд эцэг хүний хариуцлагыг дээшлүүлэх шаардлага ч байна. Ялангуяа хүүхдийн тэтгэлэг төлөхөөс зайлсхийж буй эцгүүдэд хатуу хариуцлага тооцдог ёс суртахуун, хууль эрх зүйн механизм бий болгох ёстой. Гэр бүлийн хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг манай Засгийн газар бүх талаар дэмжинэ.
– Хүн амын орлогын албан татварыг ард иргэдийнхээ амьдралыг дээшлүүлэх, гэр бүлийг бэхжүүлэх зорилгоор өөрчлөн шинэчлэх санал байна. Тухайлбал, бага цалинтай хүмүүст хүн амын орлогын албан татварын хөнгөлөлт үзүүлэх зорилт тавьж ажиллана. Энэ бодлогоо би ядуурлыг бууруулахад зохих үр дүнтэй, иргэнд, гэр бүлд хүрсэн өгөөжтэй зүйл гэж харж байна.
– Нийгмийн хамгааллын бодлогод өөрчлөлт оруулж хувь хүн, хүн амын бүлгүүдэд бус гэр бүлд чиглэсэн, гэр бүл төвтэй байхыг эрхэмлэн хэрэгжүүлнэ. Түүнчлэн гэр бүлд дэмжлэг үзүүлэх гол шалгуур нь тухайн гэр бүл өөрөө нийгмийн амьдралд идэвхтэй оролцогч, нийгмийн өмнө хүлээсэн үүргээ хэрэгжүүлэгч байх явдал болно. Гэр бүлийн хөгжилд аж ахуйн нэгж байгууллага, хувийн хэвшлийнхний нийгмийн хариуцлагыг дээшлүүлэх, тэдний оролцоог бий болгох шинэ санал санаачилгуудыг өрнүүлэх хэрэгтэй байна. Ажлаа бодох нь зүйн хэрэг боловч ажилтан, ажилчдынхаа нийгмийн, ар гэрийн асуудлыг хэрхэвч орхигдуулах учиргүй ээ.

Эцэст нь хэлэхэд, гэр бүлийн талаарх бодлогоо баяжуулж, шинэчлэх шаардлага байгааг цохон тэмдэглэе. Зөв бодлого нь гэр бүлийн салалт, хүчирхийллээс үүдэлтэй манай нийгмийн олон асуудлыг засч залруулж гэр бүлийг бэхжүүлэн түүний хөгжлийг хангаж чадна. Тиймээс л би гэр бүлийн үнэт зүйлсийг түгээн дэлгэрүүлэхийн төлөө байна.

Ирэх жилийн хүрээнд гэр бүлийн хөгжлийн асуудлыг хариуцсан өнөөгийн бүтэц, тогтолцоо, хууль эрх зүйн орчноо боловсронгуй болгох, гэр бүлд чиглэсэн нийгмийн үйлчилгээг хөгжүүлэх чиглэлээр өргөн хүрээтэй арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна. Та бидний хамтын хүчин чармайлт энэ жилд зохих үр дүнд хүрч гэр бүлийн цоо шинэ үнэт зүйлсийг бэхжүүлэхэд хувь нэмэр болно гэдэгт итгэж байна.

“Ажилдаа урамтай явж, гэртээ баяртай ирэхийг аз жаргал хэмээнэ” гэсэн хэлц үг бий. Энэ бол иргэн бүр ажилтай, орлоготой, хамт олонтой, тав тухтай орон байртай, гэр бүлдээ сэтгэл хангалуун байхыг илэрхийлсэн үг биз ээ. Ийм орчин нөхцлийг бүрдүүлэхийн төлөө Засгийн газар анхаарч ажиллана. Онол, практикийн энэ бага хурлаар олон чухал асуудлыг хэлэлцэж айл өрх, гэр бүлийн талаар үнэтэй санал зөвлөмж гаргана гэдэгт найдаж байна.

Онол практикийн бага хуралд амжилт хүсье.

2010 оны 12 дугаар сар 23