batbold

Ангилал: ярилцлага

  • Life & Work

    Batbold Sukhbaatar’s life
    and work can be divided into three areas: education, business and
    politics. Each one is separate, but they’re inextricably linked. 

    Batbold
    Sukhbaatar was born in 1963, in Ulaanbaatar. He graduated from high
    school and studied at the prestigious Moscow State Institute of
    International Relations. He later attended London Business School and
    the Diplomatic Academy of the Russian Ministry for Foreign Affairs.

    His
    career began in 1986, at the Import Division of the Ministry of
    Economy. Two years later, he became an executive at Mongol Impex
    Cooperative. He then started his own family corporation, Altai
    Trading. Mr. Batbold timed his entry into commerce with the opening
    up of the economy and the embracing of modern business methods and
    practices. He was in the first wave of successful, visionary
    Mongolian entrepreneurs, running Altai from 1992 to 2000, growing it
    into one of Mongolia’s largest private groups with interests in
    retail, imports and exports, cashmere production, telecoms, tourism
    and hospitality.

    Once
    Altai was firmly established, Mr. Batbold felt it was time to give
    something back, to help Mongolia.

    He
    entered Parliament as an MP for the Mongolian People’s
    Revolutionary Party or MPRP (subsequently joining its Leadership
    Council) and became a minister in the Foreign Affairs Ministry.

    He
    then held a position in the Cabinet as Minister of Trade and
    Industry, followed by Foreign Minister from 2008, until being made
    Prime Minister in 2009.

    Mr.
    Batbold insisted that Mongolia pursue better governance and legal
    procedures, including fighting corruption. Mr. Batbold has always
    believed that democracy, human rights and development are among the
    most important values.

    Mr.
    Batbold was also keen to bring other countries’ best practices and
    standards to Mongolia. These included: cooperation between Mongolia
    and the London Stock Exchange; partnership with a Cambridge
    University consortium to introduce the Cambridge International
    Education system into Mongolia’s schools and to reform primary and
    secondary teaching; drawing on the Canadian Public Service Commission
    to reform Mongolia’s public service; and Mongolia being certified
    as fully transparent under the Extractive Industry Transparency
    Initiative, initiated by the British Government. His cabinet also
    supported the enactment of the Law on Gender Equality in 2011.

    Mr.
    Batbold hosted and held negotiations with world leaders including the
    two neighbouring countries, Russia and China, the Vice President (now
    President) Joe Biden, Chancellor Angela Merkel, and State Secretary
    Hillary Clinton, among many others.

    Under
    the coalition government led by Mr. Batbold, the Mongolian economy
    grew at an all-time high of 17.5 per cent. Poverty was reduced by
    double digits for the first time, and household incomes almost
    doubled. These are real statistics, not words. Numbers don’t lie.

    That
    success can be repeated and Mr. Batbold is confident that by
    encouraging domestic and foreign investors, high economic growth will
    be achieved by Mongolia in the near future, once the pandemic is
    over.

  • Mongolia’s transition to democracy

    It is no coincidence that Mr.
    Batbold’s path accompanied Mongolia’s own progress from a closed
    country to a democracy with an open economy. His achievements would
    not have been possible without this shift.

    Mr.
    Batbold regards it as his duty to see that stability is maintained.
    Mongolian roots may be traced back many centuries, but it is a young
    nation politically and economically. It is vital that Mongolia does
    not slip back into its old ways and that it continues to move
    forward.

    History
    shows that one must never take anything for granted, one cannot
    assume – and if one displays weakness, others are all too willing
    to step in and fill the void. Mongolia’s story in particular
    provides enough evidence of what could happen to a country that is
    sandwiched between two extremely powerful neighbors.

    Mr.
    Batbold was one of the first Mongolians to study in the West and to
    see at first-hand what benefits free market economics could bring. He
    was also one of the first in Mongolia to put that realization into
    practice as private enterprise became possible. When Mr. Batbold
    became a politician, that belief in democratic principles and the
    strength of the free market sustained him in Parliament, then as
    Prime Minister.

    Batbold
    Sukhbaatar wants to see all Mongolians afforded similar
    opportunities, to be able to make the most of their lives. Mongolia
    is a relatively poor country, but it is rich in natural resources. It
    is wealthy, too, in the determination and enterprise of its people.
    Health, education, good governance, equality, increasing incomes for
    all – these should be the country’s principle aims.

    To
    that can be added identity. It’s vital that Mongolia isn’t
    exploited and subsumed. That would not represent progress and would
    see the country become lost and ignored.

    What
    Mongolia has is an excellent foundation – but it is only a
    foundation. In the years ahead, it must be built upon

  • С.Батболд: Хариуцлагатай хэлье, миний хамаарал бүхий компаниуд хуулийн дагуу үйл ажиллагаа явуулж ирсэн. Одоо ч хуулийн дагуу ажилладаг

    Сүүлийн үед хэвлэл мэдээллээр Ерөнхий сайд асан, УИХ-ын гишүүн С.Батболдтой холбоотой гарч байгаа мэдээллийн талаар УИХ-ын гишүүн С.Батболдтой ярилцаж тодрууллаа.

    -Нийслэлийн Прокурорын газрын ерөнхий прокурорын орлогч Ц.Насанбат хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа тантай холбоотой хөрөнгийг царцаах, битүүмжлэх ажиллагаа гадаадын хэд хэдэн орны шүүхэд зэрэг явагдаж байгаа гэсэн мэдээллийг өглөө. Энэ талаарх таны байр суурийг сонсмоор байна?

    -Юуны өмнө өнгөрсөн хэдэн сарын туршид нийгэмд ойлгомжгүй байдал үүсгэж, нийтийн анхаарлын төвд байдаг сэдвээр зөвхөн С.Батболд гэдэг хүнээс гадна Монгол Улсын Засгийн газар, Ерөнхий сайдаас эхлээд олон байгууллага, хувь хүний нэр хүндэд зохион байгуулалттайгаар халдаж байсан үйл явдлын учгийг тайлж, зарим зүйлсийн өрнөлийг эхлүүлсэн ярилцлагыг Ц.Насанбат прокурор өгсөн байна.

    Нэр бүхий улстөрчид олон нийтийн сүлжээ, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр Монгол Улсын Засгийн газар, Төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын газар, “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ, “Эрдэнэс Оюутолгой” ХХК-иуд АНУ-ын Нью-Йорк мужийн шүүхэд миний эсрэг нэхэмжлэл гаргасан, дараа нь Засгийн газар тэр нэхэмжлэлээ татсан, үүнд нь Монгол Улсын Ерөнхий сайд хүртэл оролцсон гэж гүтгэж байсныг бид харсан. Дээр дурдсан төрийн өмчит компаниуд, Засгийн газар огт холбоогүй гэдэг нь нотлогдонгуут гадаадын шүүхэд хандаж, миний эсрэг гүтгэлгийн ажиллагааг гадаадын хувийн ашгийн төлөө компанитай хамтран гүйцэтгэж байгаа эзэд нь өөрсдөө арга буюу ил гарч ирлээ. Монгол Улсын Засгийн газар уг асуудалд огт оролцоогүй болох нь тодорхой боллоо л доо. Энэ нь сайн хэрэг.

    -Гэхдээ тантай холбоотой гэх маш нууцын зэрэглэлтэй материал хаа сайгүй яваад байдаг нь ямар учиртай юм бэ?

    -Анхнаасаа энэ мэт гүтгэлэг бүхий баримт сэлтийг цуглуулан төрийн болон албаны тухай нууцын тухай хуулийг санаатайгаар зөрчиж, “маш нууц”-ын зэрэглэлд хэргээр хамааруулсан юм билээ. Тэгээд уг баримт, мэдээлэлтэй миний бие, манай өмгөөлөгчийг хүртэл танилцах боломжгүй зохиомол байдлыг үүсгэсэн. Тэгсэн мөртлөө үл хөдлөх хөрөнгөтэй холбоотой баримтуудыг няцаахгүй байгаа нь хүлээн зөвшөөрч буй хэрэг гэх мэтээр прокурор нь эрээ цээргүй ярих ариун явдал уу? Өөрөөр хэлбэл “маш нууц” гэсэн тамга дарчихаад огт харуулахгүй мөртлөө энэ нөхөр өөрөө тайлбарлахгүй байгаа нь хүлээн зөвшөөрч буй гэмт хэрэг мэтээр сурталчилж байна л даа. Хуулийн талаасаа ийм байж болох уу? Ядаж прокурорын мэргэжлийн ёс зүй гэж баймаар санагдана. Ний нуугүй хэлэхэд хариуцагч гэж цоллуулаад байгаа энэ иргэний хэргийн талаар би бараг л сэтгүүлч та бүхэнтэй л адил мэдээлэлтэй байж ирсэн. Гэтэл энэ хэрэгтэй холбоотой гэх материал гадна дотнын блог, хэвлэл мэдээллээр янз бүрийн тайлбартайгаар цацагдаж, “маш нууц”-ын дардастай материалууд нь интернетээр хөврөөд байгаа. Энэ л асуудлыг зориудаар зохион байгуулж буй гэж нийгэм хардахаас өөр аргагүй байдлыг үүсгээд байсан тул миний итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч маань шүүхэд удаа дараа гомдол гаргасан. Иймээс шүүх шинжээч томилж дүгнэлт гаргуулсан боловч шинжээч баримтуудад биш зөвхөн нэхэмжлэлийн агуулгад байгаа мэдээлэлд нь дүгнэлт гаргаад байгаа юм байна. Баянзүрх дүүргийн шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлд хавсаргасан зарим баримтууд өнөөдрийн өдөр хүртэл маш нууц хэвээрээ л байна. Нэхэмжлэлээ төрийн нэрийг ашиглан нууцлаад байсан нэхэмжлэгч маань хууль зөрчсөн болох нь тодорхой болоод эхлэхээр мөн хариу арга хэмжээ авахаас өөр аргагүй байдалд орж эхэлж буй бололтой.

    -Таныг “Оюутолгой” ХХК-ийн өмчлөл менежменттэй холбоотой асуудлаар бусдад давуу байдал үүсгэж, татвар, хөрөнгө оруулалтын таатай нөхцөл бүрдүүлэн “Туркойз Хилл”-ээс хуулиар хориглосон мөнгө төлбөр авч, ашиг хонжоо хүртсэн гэсэн байсан?

    -Ц.Насанбат прокурор хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа намайг Оюутолгойд татвар, хөрөнгө оруулалтын таатай нөхцөл, давуу байдал үүсгэсэн гэж бүдэг бадаг ярьсан байна лээ. Харин гадаадын шүүхэд өгсөн материалууддаа “С.Батболд нь Оюутолгойн хүүг бууруулсан, татварыг нь бууруулсан, хариуд элдэв юм авсан” гэж цагаан дээр хараар гүтгэсэн байдаг. Үнэндээ, миний удирдсан Засгийн газар Нидерланд, Люксембүрг зэрэг улстай 2002 он бүр тэрнээс ч өмнө байгуулсан байсан давхар татварын хэлэлцээрүүдийг цуцлах асуудлыг УИХ-д өргөн барьж шийдвэрлүүлсэн. Ингэснээр манай улстай давхар татварын хэлэлцээртэй тухайн улсуудад төвтэй буюу бүртгэлтэй уг төслийн оролцогчдын татвараас чөлөөлөгдөх нөхцөл үгүй болж, Оюутолгойн төслөөс Монголын талын авах татварын хэмжээ 0-10 хувь байсныг 20 хувь болгон нэмэгдүүлсэн. Манай улсын татварын байгууллагын тавьсан татварын акттай холбоотой маргааныг “Рио Тинто” Лондонгийн Арбитрын шүүхэд үүсгээд явж байгааг хүн бүхэн мэдэж байгаа. Манай Засгийн газар олон жилийн өмнө үүссэн байсан татварын цоорхойг хаах санал гаргаж шийдүүлсэн учраас л Монгол Улс нэмж 1 тэрбум долларын татварын ихэнх хэсгийг авах эрх нь үүссэн байгаа. Хамгийн хачирхалтай нь Лондонгийн Арбитрын хэрэгт Монголын Засгийн газрыг төлөөлж байгаа хуулийн компани нь Ц.Насанбат прокурорын даалгавраар гадаадын шүүхэд яваад байгаа нөгөө Кинг энд Спалдинг компани юм байна гэдгийг Хууль зүйн сайдын УИХ-ын чуулган дээр хэлсэн үгнээс нь би ойлгосон. Тэгэхээр энэ компани нь хэн, хэзээ энэ татварын цоорхойг хаасан, яагаад Монголын Засгийн газар энэ татварыг авах эрх нь үүсээд байгааг маш сайн ойлгож байх учиртай. Гэтэл яагаад энэ татварыг Монголын талын авах ёстой мөнгө гэж үзэхгүй харин ч бүр нөгөө талд олгосон давуу тал гэж байгаа юм бол? Тэд хэний талд ажиллаад байгаа нь ойлгомжгүй байна. Монголын талд юм уу? Рио Тинтогийн талд юм уу? Эсвэл ерөөсөө давхар тоглоом, хуйвалдаан үүсгэж анх татвар авах санал дэвшүүлсэн хүнийг нь буруутгаж байгаад энэ 1 тэрбум долларын татварын актыг бүрмөсөн хүчингүй болгуулах гээд оролдоод байна уу? Энэ бол авах ёстой мөнгө, ногдуулах шаардлагатай татвар юм. Татварыг нэмэгдүүлсэн, энгийнээр хэлэхэд Монголын тал хэдэн зуун сая ам.долларын татвар нэмж авна гээд нөгөө тал нь төлөхгүй гээд маргаан үүсгэхэд хүргэсэн хүн яаж хөрөнгө оруулагч талд давуу байдал үүсгэдгийг би ойлгохгүй байгаа юм.

    -Таныг Монголын талын төлөх зээлийн хүүг өсгөж, улсад их хэмжээний хохирол учруулсан гэж гадаадын шүүхэд буруутгаад байна. Энэ талаар Та тодорхой хариулт өгөхгүй юу?

    -Миний тэргүүлсэн Засгийн газар 2011 онд Монголын талын төлөх ёстой зээлийн хүүг 9.9 хувь байсныг 6.5 болгон бууруулах өөрчлөлтийг Оюутолгойн гэрээнд оруулж, Монголын тал олон зуун сая ам.долларын хүүгийн төлбөрөөс чөлөөлөгдсөн. Монголын талын төлөх хүүг анхны гэрээгээр тохирсон байсан. Энэ нь Монголын талд дарамт болоод байгааг амтай хүн болгон л ярьж байна. 9.9 байсан хүүг 6.5 болтол бараг 30 хувиар бууруулах нь Монголын талд ашигтай гэдгийг ойлгож ядах юмгүй. Та жишээ нь 15 хувийн хүүтэй байрны ипотекийн зээлтэй байтал хэн нэгэн таны зээлийн хүүг 10 хувь болгон бууруулаад өгч ээ. Гэтэл Та “надад ашиггүй, банкинд ашигтай” юм боллоо гээд хүү бууруулж өгсөн хүнээ шүүхэд өгөх үү? Яг л ийм утгагүй гүтгэлэг явагдаад байна.

    Монголын талаас буюу Монголчуудаас авах хүүгийн төлбөрийг үлэмж хэмжээгээр бууруулж, олон зуун сая доллар төлөхгүй болгосны дээр Монголын төрд төлөх татвар нь үлэмж хэмжээнд нэмэгдсэнийг хүлээн зөвшөөрөхгүй шүүхдэж байгаа гадаадын хөрөнгө оруулагч тал тийм байдалд оруулах шийдвэр гаргасан Засгийн газрын тэргүүнд талархахгүй нь хэнд ч тодорхой. Энэ мэт ямар ч ор үндэсгүй гүтгэлгийг Нийслэлийн прокурорын орлогч Ц.Насанбат ба түүний хамтрагчдын зүгээс гаргаж байгаа нь туйлын харамсалтай.

    -Тэгэхээр нийслэлийн прокурорын орлогч Ц.Насанбат Таныг Оюутолгойн төсөлтэй холбон үндэслэлгүйгээр буруутгасан гэсэн үг үү?

    -Монголын талын төлөх зээлийн хүүг бууруулж, Монгол Улсад төлөх татварыг нэмэгдүүлснийг минь Монголын талд ашигтай болохыг хэн ч ойлгоно. Харин Ц.Насанбат прокурор ийм энгийн зүйлийг ойлгохоос санаатайгаар зайлсхийж, Монголын талд ашигтай шийдвэрүүд нь буруу гэж үгүйсгэж байгаа нь гайхал төрүүлж байгаа юм. Монголчуудын төлөх хүүг буцаан нэмээд, айлын талын Монголд төлөх татварыг бууруулах гээд байгаа юм уу? Нийслэлийн ерөнхий прокурорын орлогч Монголын ард түмний талд байна уу, эсвэл “Рио Тинто”-гийн талд ажиллаад байна уу гэх асуулт өөрийн эрхгүй төрж байна. Эсвэл дээр хэлээд байгаа шиг гадаадад хэн нэгэн хүн ийм гүтгэлэг зохиогоод байна уу? Монголын талын авах татварыг бууруулаад төлөх хүүг нь нэмэгдүүлэх гээд оролдоод байгаа гадаадын нөлөөнд автаад байна уу? Тэр гадаадын нөхдүүд яг хэний талд ажиллаад байгаа юм бэ? Лав л Монголын талд биш гэдэгт би итгэлтэй байна.

    Гадаадын шүүхэд өгөөд байгаа материалуудад нь ийм л ор үндэсгүй гүтгэлгүүд явж байна. Хэн ийм гүтгэлэг зохиолгоод, ямар зорилгоор “сэвээд” байгааг тодорхой болгох ёстой.

    -Манай улсад хуулийн байгууллагын төлөөллийг оролцуулсан ийм хэмжээний гүтгэлэг зохион байгуулах эрх мэдэл, нөлөөтэй хүн цөөхөн байх. Таны бодлоор энэ бүх гүтгэлгийн ажиллагааг хэн удирдан зохион байгуулж байгаа вэ?

    -Өчигдөр Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дэд дарга залуу Ерөнхийлөгчийг төлөөлөөд Нью-Иоркийн шүүх дээр ялагдчихсан материалаараа телевизийн төлбөртэй нэвтрүүлэгт намайг гүтгээд зогсож байгааг Та харсан байх. Гадаадын шүүхэд нэгэнт явахаа больчихсон гүтгэлгээ Монголд улам эрчимжүүлж байгаа энэ гүтгэлгийн захиалагч хэн болохыг олон түмэнд харуулж байна. Тэр нэвтрүүлгийг харахад хаанаас явж байгаа нь тодорхой болж байх шиг байна. Прокурорыг хэн томилдог билээ? Хэргийн эзэн одоо ил тод болчихлоо. Мөн саяхан үндэсний эв нэгдлийн илэрхийлэгч байх ёстой Ерөнхийлөгч өөрөө УИХ-ын индэр дээрээс намайг “Төрийн эргэлт хийлээ” гэж бас л гүтгэсэн. Ийм ноцтой хэрэгт намайг гүтгэчихээд хэдхэн хоногийн дараа Ерөнхийлөгч маань нөгөө эргэчихсэн байх ёстой Төрийнхөө сайд нарыг дэмжиж шинэ Засгийн газраа байгуулж уулзалт байгаа нь бүх телевизээр гарна лээ. Хэрвээ Төрийн эргэлт болчихсон юм бол Ерөнхийлөгч тэр Засгийн газрыг дэмжих үү? Ийм л ор үндэслэлгүй гүтгэлэг ямар ч хариуцлагагүйгээр амнаас нь гарч байна. Энэ асуудлаар би хуулийн байгууллагад хандсан. Дүгнэлт гаргаж өгөхийг шаардаж байгаа, нэр төрөө сэргээлгэх болно. УИХ-ын индэр дээрээс улс орон даяар бусдыг ямар ч үндэслэлгүйгээр ийм хялбархан гүтгэж чадаж байгааг Монголчууд бүгд харсан. Ингэж гүтгэж чадаж байгаа юм чинь нүднээс далд хэнийг ч  юунд ч буруутгаж чадах биз. Олон жилийн турш намайг элдвээр гүтгэдэг байсан ч энэ удаад ерөнхийлөгчийн сонгуулийн яриа гарснаас хойш илүү өргөн хүрээтэй, нарийн зохион байгуулалттай, улайрсан байдалтайгаар явагдах болсон.

    -Та болон таны хамаарал бүхий этгээдүүд гадаадын улс орнуудад олон тооны компани, хөрөнгө эзэмшдэг гэсэн байсан. Ер нь таныг олон улсад, оффшор бүсэд компанитай гэх мэдээлэлд дахин тайлбар хийгээч.

    -Миний амьдрал, бизнесийн түүхэнд Төрөөс төмөр зам, ямар нэгэн концесс, тендер хулгайлж аливаа хууль бус аргаар хөрөнгөжсөн түүх байхгүй. Хариуцлагатай хэлье. Миний хамаарал бүхий компаниуд хуулийн дагуу үйл ажиллагаа явуулж ирсэн. Одоо ч хуулийн дагуу ажилладаг. Ер нь зарим хүмүүс нэг зүйлийг мартаад байх шиг байна. Би бусдын адил 1990-ээд оноос бизнес эрхэлж эхэлсэн. 2000 онд улс төрд орохдоо Монголын хамгийн амжилттай, том компаниудын нэгийг аль хэдийнээ босгосон байсан. Одоо ч бүтээн босгосон компани маань Монголдоо тэргүүлэх компаниудын нэгд олон нийтийн нүдэнд ил тодоор явсан хэвээр байна. Бизнесийн салбарт ажиллах хугацаандаа олон амжилттай төслүүд хэрэгжүүлж, гадна дотнын олон түнштэй хамтын ажиллагаа өрнүүлсээр ирсэн. Ашиг сонирхлын тухай хууль үйлчилж эхлээгүй байхад буюу 2000-аад оны эхээс томоохон компаниуд ихэнх нь л татварын таатай орчинд буюу оффшор бүсэд компани байгуулж ажиллаж байсан. Манай компани ч бас энэ зарчмаар гадаадад компани байгуулж ажиллаж байсан. Ашиг сонирхлын тухай хууль батлагдаж түүнд нийцүүлж оффшор компаниудаа хаасан. Хууль хэрэгжиж эхэлснээс хойш оффшор бүсэд бүртгэлтэй компани, данс, байр сав байхгүй. Монголд томоохон бизнес эрхэлж байгаа хүн бүр л гадаадын ямар нэгэн түнш, танил хөрөнгө оруулагчтай байдаг. Тийм байхаас ч өөр аргагүй юм. 2006 онд хүүхэд маань Лондонд суралцаж байхад гэр бүл маань тэнд амьдрах шаардлага гарч, Лондонд байр худалдаж авсан. 2016 онд хүүхдүүд маань сургууль соёлоо төгсөөд Монголдоо буцах болж, олон жилийн өмнө бизнес эрхэлж байх хугацаандаа танил, бизнесийн түншийн харилцаатай байсан гадаадын хөрөнгө оруулагчид зарсан. Алтай холдинг компанитай одоо ч түншийн холбоотой ажилладаг. Гэтэл тэр хүнийг буруутгаад, тэр хүний өмч хөрөнгийг надад нялзааж, надад холбоотой болгох оролдлого хийж гадаадын шүүхэд манай танил бизнесмений амьдарч байгаа байр сав, бизнес, үл хөдлөх хөрөнгө рүү нь дайрч гадаадын шүүхэд нэхэмжлэл өгсөн байна лээ. Зөвхөн намайг харлуулах гэсэн бохир улс төрийн тоглолтоос болж гадаадын иргэний нэр хүнд, өмч хөрөнгийн хууль ёсны эрхэд халдаж байгаа нь туйлын бүдүүлэг, бусармаг үйлдэл л дээ. Мөн Оюутолгойн гэрээ, Эрдэнэттэй холбоотой гэх ор үндэсгүй гүтгэлэгтээ аль 2006 оны бизнесийн үйл ажиллагааг маань хамруулан санаатайгаар мэдэн будлиж байгаа нь энэ үйл ажиллагаа анхнаасаа зохион байгуулалттай, улс төрийн зорилготой гүтгэлэг гэдгийг нь харуулж байна. Өөрөөр хэлбэл, би 2005, 2006 онуудад хууль журмын дагуу компаниуд байгуулж байсан. Гэтэл энэ компаниудыг 2011 онд Оюутолгойн гэрээнд оруулсан өөрчлөлттэй холбон гүтгэнэ гэж юу гэсэн үг вэ? Өөрөөр хэлбэл 2005 онд гэрээний сураг ч гараагүй байхад 2011 онд Оюутолгойн гэрээнд өөрчлөлт оруулна гээд авлига аваад сууж байна гэж байх уу? Ийм эрүүл бус маргаан өрнөөд байна л даа.

    -Гадаадын шүүхийн процесс одоо яг ямар шатандаа явна вэ. Одоо хэрэг нууцаас гарч байгаа учир та бүхэн танилцаж байгаа гэж ойлголоо?

    -Эхлээд “маш нууц”-ын зэрэгт хамруулж намайг баахан гүтгэж доромжлоод дараа нь одоо тайлбарла гээд нууцаас зарим хэсгийг нь гаргаж байна л даа. Нэгэнт нууцаас зарим хэсгийг нь гаргасан учир сайн ч ярина. Сайн ч тайлбарлана. Эхнээсээ Нью-Йоркийн шүүхийн шийдвэр нэхэмжлэл өгсөн этгээдүүдийн эсрэг гарсан. Аль 2020 оны 12 дугаар сарын 9-ний өдөр надтай холбоотой гаргасан нэхэмжлэлээ ямар нэгэн тохиролцоо, нөхцөлгүйгээр бүрэн зогсоосон. Тэр баримт нь гүтгэлэг тараагчид намайг гүтгэхдээ орж хараад байдаг Нью-Йоркийн шүүхийн цахим хуудаст нь ил байгаа. Гэтэл ямар нэгэн тохиролцоо хийж, хэргийг татсан юм шиг бас л нэг гүтгэлэг зохиож олон түмнийг төөрөгдүүлэх зүйлийг Ц.Насанбат прокурор ярилцлагадаа хэлсэн байна лээ. Ийм ойлгомжтой зүйл дээр ийм амархан үнэн мөн нь ил болох гүтгэлгийг ингэж улайм цайм яриад байхаар цаанаа нэг зорилготой гэж харагдаж байна. Гадны бизнесмений өмч хөрөнгө, бизнестэй холбоотой шүүхийн процесс явж байгаа. Үүнтэй холбоотой асуудлыг өөрөөс нь тодруулах хэрэгтэй.

    Ер нь нэр бүхий этгээдүүд Оюутолгойн асуудалд бусдад давуу тал үүсгэсэн, Эрдэнэтэд хохиролтой гэрээ хийсэн гэх мэт ор үндэслэлгүй, бодит үнэнд нийцэхгүй нэхэмжлэлийг дотоодын шүүхэд нэхэмжлэгч, хүсэлт гаргагчгүйгээр хууль зөрчин үүсгүүлж, энэ бусармаг үйлдэлдээ гадаадын хувийн мөрдөгч, хуулийн компани, шүүхийг ашиглаж байгаа нь тодорхой боллоо. Миний зүгээс хууль шүүхийн байгууллагад хандан шалгуулж, үнэн зөвийг тогтоолгох болно.

    Хил дамнан үргэлжилж буй энэ асуудал нь анхнаасаа улс төрийн зорилготойгоор зохион байгуулж буй гүтгэлэг юм. Оюутолгойн гэрээнд оруулсан Монголын талд ашигтай өөрчлөлтийг “Рио Тинто”-д ашигтай байсан мэтээр гуйвуулж, “Эрдэнэт үйлдвэр”-тэй холбоотой ямар ч ор үндэсгүй гүтгэлэг зохиосон. Энэ гүтгэлгийг хэн нэгний холын хонзон, улстөрийн захиалгаар төмөр замын төслөөс сая сая долларын тендер авч байсан этгээдүүд гардан зохион байгуулж, үүндээ прокурорын гадаад харилцааг маш нууц гэх шалтгаар ашиглаж, Нийслэлийн прокурорыг татан оролцуулж, татвар төлөгчдийн мөнгөөр өөрийн орны иргэнээ шалгуулах даалгаврыг гадаадын хувийн мөрдөгч компанид захиалсан бохир гүжир гүтгэлгийн кино үргэлжилж байна. Гэтэл Монгол Улсын хууль тогтоомжийг санаатайгаар зөрчин оффшор бүсэд зөвхөн дүрмийн сан нь сая ам.доллараар тоологдох компани эзэмшиж байсан нь хөдөлшгүй баримтаар ил болсон улстөрчийн хэргийг нэг ч прокурор ярихгүй, хөөцөлдөхгүй байгаа нь гайхалтай байна.

    Тусгаар тогтносон Монгол Улс өөрийн хууль хяналтын болон шүүхийн байгууллагатай. Тодорхой цаг хугацааны дараа шударга ёс, бодит үнэн ялж энэхүү хар пиар, гүжир гүтгэлгийн асуудал шударга шийдэгдэнэ гэж итгэж байна. Үнэнээр явбал үхэр тэргээр туулай гүйцнэ гэж үг байдагдаа.

  • С.Батболд: Үнэнээр явбал үхэр тэргээр туулай гүйцнэ

    УИХ-ын гишүүн С.Батболдтой цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа

    -Коронавирусийн тахлыг дагаад эдийн засгийн идэвхжилтийг сэргээх асуудал хурцаар тавигдаж эхэллээ. 2008-2009 оны эдийн засгийн хямралыг давж чадсан Засгийн газрын тэргүүний хувьд өнөөгийн нөхцөл байдлыг та хэрхэн үнэлж байна вэ? 

    -Тэр үетэй харьцуулах юм бол хэд дахин илүү хүнд нөхцөл байдалтай улс орон, дэлхий ертөнц тулгарч байна. Энэ хүнд хэцүү үед Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар иргэдийнхээ эрүүл мэнд, амьжиргааг хамгаалахаас гадна нийтэд хүртээмжтэй, үр дүнтэй арга хэмжээнүүд авч хэрэгжүүлж чадаж байна. Жижиг дунд болон ер нь бизнес эрхлэгчдийн үйл ажиллагааг эрсдэл багатай хувилбараар сэргээн дэмжих шийдлүүдийг хэрэгжүүлэх асуудлыг УИХ, Засгийн газар онцгой анхаарч ажиллаж байна, цаашид ч энэ тал дээр илүү их хүч хаяж ажиллах ёстой болж байна.

    Тухайн үед Оюутолгой, Таван толгойн төслүүдийг шинээр эхлүүлэх нь өөрөө маш том хүчин зүйл болж байсан бол одоо ч мөн адил боловсруулах үйлдвэр, барилгажилт, дэд бүтцийн томоохон бусад төслийг идэвхжүүлэх нь чухал. Үүнд Засгийн газраас анхаарал хандуулж ажиллаж байгаа нь зөв. Энэ хүнд нөхцөл байдлыг хамтдаа даван туулж улам үр ашигтай, мэдлэг боловсролтой залуу боловсон хүчнээр удирдуулсан хувийн хэвшлийн ирээдүй улам хүчирхэг болно гэдэгт итгэж байна.     

    -Таван толгойн төсөл гэж та сая дурдлаа. “Эрдэнэс Тавантолгой” төрийн өмчит хувьцаат компанийн 10 жилийн ой болж байна. Тавантолгойн орд газрын талаар чухал шийдвэрүүдийг таныг гаргаж байсан талаар олон нийт төдийлөн сайн мэдэхгүй байх?

    -Тиймээ, 1998 онд бизнесийн салбарт байхдаа эзэмших эрхийг нь авч байсан Тавантолгойн ордын лицензийг төрдөө өгсөн. Дараа нь Ерөнхий сайд байхдаа 2012 онд  1072 ширхэг хувьцааг иргэн бүрт өгөх  шийдвэрийг гаргасан. Хувьцаа эзэмшиж буй иргэн бүр өнгөрсөн жил ногдол ашгаа авсан нь монголчууд эх орныхоо байгалийн баялгаас  шууд ашиг хүртсэн анхны тохиолдол болсон. Мөн манай Засгийн газрын үед 2012 оныг дуустал Монгол Улсын иргэн бүр “Эх орны хишиг” 1.5 сая төгрөг,Тавантолгойн хувьцаа, ахмадын нэг сая төгрөг, оюутны сургалтын хоёр удаагийн төлбөр нэг сая төгрөг, эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын нөхөн төлбөр, сар бүр 21 мянган төгрөг зэрэг хэлбэрээр энэ ордын үр шимийг хүртсэн.

    -Тавантолгойн ордын өнөөдрийн болон цаашдын ач холбогдлыг та хэрхэн үнэлж байна вэ?

    -Тавантолгойн орд газар  өнөөдөр  Монгол Улсын эдийн засаг болон нийгмийн амин чухал төсөл болтлоо өргөжиж тэллээ. Шууд 2000 орчим ажлын байран дээр нэмээд шууд бусаар 20 мянга гаруй ажлын байр бий болгож мянга мянган Монгол гэр бүл амьдралаа авч явж байна. Цалин тэтгэврээс эхлээд бүх зүйлийг санхүүжүүлдэг улсын төсвийн орлогын томоохон хувийг дан ганцаараа бүрдүүлж байна. Энэ хүнд хэцүү үед монгол гэр бүл болгон үр хүүхдэдээ зарцуулж байгаа мөнгийг ч энэ ордоос төр засаг “хүүхдийн мөнгө” хэлбэрээр гаргаж байна.

    Шударга ёсны хамгийн бодит бөгөөд тод илрэл нь энэ орд болж байна. Тавантолгойн орд нь цаашид ч том төслүүдэд гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдыг татан бизнес идэвхжилтийг сэргээх үндсэн хэрэгсэл болох эдийн засгийн ач холбогдолтой. Гэхдээ том хөгжлийн ач холбогдол үүнээс ч өргөн байх учиртай.

    -Том хөгжил гэдгийг  тодруулбал?

    -Хамгийн гол нь Монголын ард түмнийг дундаж давхаргын амьдралын түвшин рүү хөтлөх боловсрол, эрүүл мэндийн тогтолцоог санхүүжүүлэх учиртай. Ард түмний өөрөө өөрийнхөө амьдралыг бүтээх идэвх санаачилга нь олон улсын стандартын боловсрол, хүртээмжтэй эрүүл мэндийн тогтолцооноос эхлэх учиртай. Мөн ард түмний энэ идэвх санаачилгыг дэмжсэн татварын дарамт багатай, зээл нь хүртээмжтэй, хүү нь багатай бизнесийг дэмжих тогтолцооны нэг багана нь болох учиртай юм. Үүний зэрэгцээ ардчилсан Монгол Улсад иргэн хүн айдасгүйгээр өөрийгөө илэрхийлэн илүү эрх чөлөөтэй амьдрах бие даасан тусгаар төрийн дархлааг баталгаажуулах учиртай. Товчхондоо Монгол Улсын эдийн засаг, нийгэм, улс төрийн бие даасан байдал, эрх чөлөө, шударга ёсны баталгаа болох учиртай.

    -Манай сонины  100  жилийн ойн тусгай дугаарт МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Д.Амарбаясгалан ярилцлага өгөхдөө Ерөнхийлөгчийн сонгуульд МАН-аас нэр дэвших боломжтой улстөрчдийн нэрсийг зарлахад таны нэр орсон байсан. Энэ  тухайд таны хувийн байр суурийг сонсъё?

    -МАН  100 жилийн түүхтэй, боловсон хүчний хангалттай нөөцтэй нам. Ерөнхийлөгчид нэр дэвших хэмжээний нэр хүнд бүхий олон улстөрч бий. Намайг намын дарга байсан, Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан туршлагатай, одоо ч улс төрд идэвхтэй байр суурьтай гэдэг утгаар нь намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга  нэрлэсэн байх. Намын нөхөд итгэж хариуцлага хүлээлгэж байвал би зүтгэхэд бэлэн байна.

    -Та амжилттай  яваа улстөрч, бас Монголын томоохон компанийг босгосон хүн. Өөрийн амжилтыг товч дүгнэвэл?

    -Би өнгөрсөн 20 гаруй жил улстөрийн тавцанд ажиллах хугацаандаа ардчилал, хүний эрх, хөгжил нь хамгийн чухал үнэт зүйл гэсэн зарчим баримталж ирсэн. Эв нэгдлийг хангаж, дэвшилтэт үзэл бодлыг чиг баримжаа болгон ажиллаж ирсэн. Үүний жишээ гэвэл гаднынханд зарж үрэлгүйгээр төрдөө Тавантолгойн орд газрыг ашиглах лицензийг буцаан өгч ард түмний өмч болгосон. Боловсролын салбар, хөрөнгийн зах зээлийн шинэчлэлийг эхлүүлсэн туршлага надад бий. Миний удирдаж байсан хамтарсан Засгийн газрын үед Монголын эдийн засаг түүхэнд хамгийн өндөр  буюу 17.5 хувийн өсөлт үзүүлж дээд амжилт тогтоож байлаа. Ядуурал анх удаа хоёр оронтой тоогоор  буурч, айл өрхийн орлого бараг хоёр дахин нэмэгдсэн. Энэ бол үг биш статистикийн бодит тоо баримт. Тоо  худлаа ярьдаггүй.

    МАН-ын дарга У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар ковидын цар тахал дэгдэхээс өмнө 2012-2016 оны хооронд шаланд  унасан байсан эдийн засгийн өсөлтийг хурдасгаж чадсан. Гадаад дотоодын хөрөнгө оруулагчдын анхаарлын төвд байсан өндөр өсөлтийн үеэ сэргээж эхэлсэн. Цар тахлын үе дуусч ойрын ирээдүйд ийм боломжоо хэрэгжүүлж чадна гэдэгт бүрэн итгэлтэй байна. Хувь хүний хувьд улс төрд орохоосоо өмнө нь би 1990 оноос бизнес хийсэн. Олон салбарт хүч үзэж, их ч хөдөлмөрлөсөн. Миний үүсгэн байгуулсан аж ахуйн нэгжүүд одоо 3000 гаруй ажлын байр бий болгож, улсад хэдэн арван тэрбумын татвар төлж байна. Товчхондоо  ийм байна. 

    -Сүүлийн үед таны тухай хэвлэлээр янз бүрийн мэдээлэл гарах боллоо. Намын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын мэдээлэлтэй холбоотой гэж бодож байна уу.  Жишээлбэл,  таныг Оюутолгойн гэрээг байгуулахад нөлөөлөн зээлийн хүүг бууруулсан хэмээн буруутгасан мэдээлэл гараад байна л даа?

    -Монголын улстөрчдийн талаар зохион байгуулалттай харлуулсан мэдээлэл гарах бүрт цаана нь нэг далд санаа дагалдаж байдаг нь нууц биш болсон. Жишээ нь би Ерөнхий сайдаар томилогдоод буюу 2011 онд Монголын талын төлөх ёстой зээлийн хүүг 9.9 хувь байсныг 6.5 болгон бууруулах өөрчлөлтийг гэрээнд орж, Монголын тал олон зуун сая ам.долларын төлбөрөөс чөлөөлөгдсөн. Анх энэ гэрээг байгуулснаас хойш Монголын тал ашигтайгаар өөрчлөлт оруулсан ганцхан тохиолдол энэ юм. Олны нүдэнд илт, тоо баримтаар нотлогдсон үнэнийг мушгин гуйвуулна гэдэг нь улс төрийн зорилгоор хүний санаанд оромгүй гүтгэлэг зохиож байгаагийн илрэл. Зөвхөн энэ удаад ч биш. Сүүлийн 20 жил би элдвээр хэлүүлсэн. Харин би ажлаа сайн хийх нь л чухал, “…жингийн цуваа явж л байдаг” гэдэг зарчмаар хандаж, тайлбар няцаалтыг тэр болгон хийж байгаагүй нь өрөөсгөл байжээ л гэж бодож сууна. 

    -Бас Оюутолгойн татварыг бууруулсан гэх асуудлыг ч тантай холбодог шүү дээ?

    -Ямар ч ор үндэслэлгүй гүтгэлгийн бас нэг туйл. Миний удирдсан Засгийн газар Нидерланд, Люксембүрг зэрэг улстай байгуулсан давхар татварын хэлэлцээрийг цуцлах асуудлыг УИХ-д өргөн барьж шийдвэрлүүлсэн. Ингэснээр Оюутолгойн төслөөс Монголын талын авах татварын хэмжээ 0-10 хувь байсныг 20 хувь болгон нэмэгдүүлж олон зуун сая ам.доллараар татварын орлого өссөн. Манай Засгийн газар татварыг бууруулсан биш нэмсэн гэдэгтэй маргах ямар ч аргагүй бодит үнэн юм. 

    -Тэгвэл ямар зорилгоор ийм зүйл зохиож байна гэж та хэлэх вэ?

    -Бодит баримтыг санаатайгаар гуйвуулсан мэдээ гадаадад гаргуулаад байгаа нь татвар нэмж, зээлийн хүүг бууруулсан бодлогыг нь эсэргүүцээд байгаа юм уу гэсэн хардлага төрүүлж байгаа. Улс төрийн зорилгоор гүтгэлэг зохиож байгаа нь тодорхой. Гэхдээ яг Оюутолгойтой холбоотой, хэнд ч ойлгомжтой асуудлыг гүйвуулж надад нялзаах гээд байгаа зорилгыг  би ойлгохгүй байгаа. Дотоодод иргэний шүүхэд үүсгэсэн иргэний маргаан нь “маш нууц” гэсэн тэмдэгтэй учраас тэнд бас ямар детектив зохиол бичиж гүтгэх гэж байгааг нь ч мэдэхгүй байна.

    “Ардчилал, хүний эрх, хөгжил нь хамгийн чухал”

    -Маш нууц иргэний маргаан гэж байдаг  хэрэг үү?

    -Дотоодын шүүхэд  өгсөн материалаа “маш нууц” зэрэглэлд оруулчихсан юм байна лээ. Ер нь иргэний маргааныг оролцогчдоос нь нуугаад төрийн маш нууцад хамруулаад үзье гэхээр үзүүлэхгүй  хоёр сар орчим явна гэдэг нь хуулийн ямар бүдүүлэг зөрчил вэ. Маргааны материалуудтай танилцахгүй бол өмгөөлөгчид өмгөөллөө яаж хийх вэ, тэгсэн хэрнээ түүнийгээ гаднын өмгөөлөгчид болохоор маш нууцаас гаргалгүй өгч байгаа нь ямар ноцтой ялгаварлан гадуурхалт вэ. Илт үндэслэлгүй, хуулийн маргаан үүсгэх шалгууруудыг огт хангаагүй нэхэмжлэл гаргачихаад үүнийгээ нуугаад байгаа юм уу. Би төрд олон жил зүтгэж буй хүн, эрх биш  төрийн нууцад юу  хамаарах эсэхийг ялгана шүү дээ. Энэ асуудлаар зохих хуулийн байгууллагад нь хандаж байгаа.

    -Таныг гадаадад байр, өмчтэй хөрөнгөтэй гэх мэдээлэл байсхийгээд л гарах юм?

    -Би энэ талаар саяхан хэвлэлд ярилцлага өгсөн. Надад оффшорт данс ч байхгүй, мөнгө ч байхгүй, байр ч байхгүй. Хэн нь зөв, хэн нь буруутай болохыг манай шүүх үнэн зөвөөр тогтооно гэдэгт итгэлтэй байна. Эхнээсээ үнэн ялж, Нью-Иоркийн шүүх энэ маргаанд дурдагдаад байгаа Солонгос бизнесмений өмч хөрөнгийг царцаахгүй гэсэн урьдчилсан шийдвэр гаргаж, нэхэмжлэгч гэх хуулийн компани нь гаргасан гомдлоосоо миний нэрийг татсан байна лээ.

    -Гадаадад зохион байгуулалттай таны эсрэг ажиллагаа явуулж байна гэж үзэж байна уу?

    -Би хууль шүүхийн байгууллагын үйл ажиллагаанд хүндэтгэлтэй ханддаг. Гэхдээ өнөөдөр хэн нэгэн эрх мэдэлтэн гаднын хувийн ашгийн төлөө байгууллагад иргэнээ захиалан мөрдөж, тагнаад байгаа юм биш биз гэсэн хардлага төрөөд байгаа.  1930-аад оны хэлмэгдүүлэлтийн үед гадаад хэл дээр хэргийн материал гэх гүтгэлэг ирж, түүнийг нь Монголд үг дуугүй гүйцэтгэж байсан “Лхүмбэ”-ийн хэрэг шиг юм болж байгаа юм биш үү. Миний хувьд энэ эрээ цээргүй ажиллагаандаа миний гэр бүл, үр хүүхдийг оролцуулан гүтгэн доромжилж байгаатай хэзээ ч эвлэрэхгүй ба хүний эрхийг хэрхэн зөрчиж байгаа, гүйцэтгэх ажлын хуульд нийцэж байгаа эсэхийг шалгуулах болно.

    Гаднын хувийн детектив компанийг хөлсөлсөн энэ их мөнгийг хаанаас, ямар зориулалтын хөрөнгөнөөс, хэний захиалга, даалгавраар гаргасныг хуулийн байгууллагууд шалгах ёстой. Би энэхүү гүжир гүтгэлэгтэй хатуу тэмцэх болно. “Үнэнээр явбал үхэр тэргээр туулай гүйцнэ” гэдэг ухаант ардын үг байдаг даа. Ярилцлагын төгсгөлд нийт Монголчууддаа гарч буй 2021 ондоо болон Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойгоороо цар тахлын аюулаас ангижирч, эдийн засаг нь тогтворжин өсч, ардчилал, хүний эрх, эрх зүйт төрөө дээдэлсэн хөгжил дэвшлийн шинэ зууныг амжилттай эхлүүлэхийн өлзийтэй ерөөлийг дэвшүүлж, эрүүл энх сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.

    Эх сурвалж: Монголын үнэн сонин

  • Надаар зөндөө оролдлоо. Одоо болоо юм биш үү.


    Нью-Иорк хотын шүүх дээр МУ-ын ЗГ-ын нэхэмжлэлээр тантай холбоотой маргаан үүссэн гэсэн мэдээлэл гараад байна? Та энэ асуудалд тайлбар хийнэ үү?

    Өнгөрсөн хорин жил намайг элдэвээр л гүтгэсэн. Элдэв янзын гүтгэлэгт зөндөө л өртлөө. Ирэх жилийн сонгуулийг угтаад өнөөдөр ээлжит нэг гүтгэлэгийн ажил эхэлж байгаа юм болов уу. Монголын төрийн өмчит компаниуд намайг гадны шүүхэд өгсөн мэтээр бичсэн байна лээ. Гадны нэгэн хуулийн компани “Монголын Засгийн газар надад төлөөлөх эрх өгсөн” гээд Америкийн шүүхэд хандсан юм билээ. Монголын Засгийн газар өөрийн иргэнээ гадны шүүхэд өгөх үү? Өгч байсан түүх бий юу? Улсынхаа хуулийн байгууллагаараа шалгадаг биз дээ. Би энэ асуудлаар Засгийн газарт хандаж нотолгоо авсан: энэ маргаанд дурдагдаад байгаа Эрдэнэт, Эрдэнэс Оюу толгой компани, Төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын газраас миний эсрэг ямар нэгэн гомдол гадаадын болон дотоодын байгууллагад гаргаж өгөөгүй гэсэн. Тэгэхээр Засгийн газар намайг гадна дотны шүүхэд өглөө гэдэг нь илт худал, гүжир гүтгэлэг юм.

    Уучлаарай, Шүүх дээр яг ямар асуудлаар маргаан үүсгэсэн юм бэ? Та тодорхой тайлбарлах хэрэгтэй байна шүү дээ?

    Детектив зохиол шиг зүйлээ дотоодоос явуулаад, дотоодын улс төрдөө ашиглах гэсэн гүжир гүтгэлэг л гэж харагдаж байна. Тэрэндээ гол нь Оюу толгойд татварын хөнгөлөлт өгсөн гэж намайг буруутгах гэж байгаа юм байна. Оюу Толгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээ олны нүдэн дээр ил тод, засаг, УИХ дээр протоколтой хэлэлцэгдэж байсан асуудал. Манай Засгийн газар хэзээ ч Оюутолгойн татварыг бууруулаагүй. Харин ч Оюутолгойн татварыг нэмэх асуудлыг УИХ-д оруулж шийдүүлсэн. Бас Монголын талын төлөх зээлийн хүүг бууруулах асуудлыг тухайн үед шийдэж байсан. Бүр итгэмээргүй нэг юм нь Монголын талын төлөх зээлийн хүүг бууруулсныг хүртэл Монголын талд ашиггүй нөгөө талд ашигтай байсан гээд намайг буруутгаад байгаа юм байна лээ. Тэгэхээр асуудлаа огт ойлгоогүй нэг гадны хөлсний байгууллага ашиг хонжоо олох сонирхолдоо хөтлөгдөн интернетээс хов жив ухаж байгаад детектив кино зохиогоод явуулж байна.

    Баянзүрх дүүргийн шүүх дээр уг асуудалтай холбоотой маргаан бүртгэгдсэн гэсэн мэдээлэл гарлаа. Энэ талаар ямар хариулт өгөх вэ?  

    Улстөрийн зорилгоор Иргэний шүүхэд маргаан үүсгэсэн юм байна. Шүүхийн байгууллагад гаднаас ирсэн ор үндэсгүй мэдээллийн дагуу нийслэлийн прокурорын орлогч маргаан үүсгэжээ гэж анх сонсоод их гайхаж хүлээж авлаа. Харин одоо энэ асуудлыг хэн захиалаад, хэн удирдаад, ямар зорилготой хийж байгаа нь ч тодорхой боллоо. Лхүмбийн хэрэг, Амар сайдын хэрэг гэгч нь гаднаас ирсэн чиглэл бэлэн шийдвэртэй байсан гэсэн. Миний хувьд ийм хээрийн шүүх маягаар үйл ажиллагаа явуулах гэж байгаатай эвлэрэхгүй тэмцэнэ. Дотоодын шүүхэд нөлөөлөх гэж гадны нэг блогчинд материал өгч бичүүлсэн юм болов уу гэж харагдаж байна.

    Сүүлийн үед гадны хэвлэлүүдэд улстөрчдийн талаар захиалгат нийтлэл бичүүлээд түүнийгээ Монголдоо орчуулан “гадны хэвлэлд ингэж бичжээ” гэж шуугиан тарьдаг арга барил газар аваад байгаа. Үүний нэг жишээ гэж хэлээд байна уу?

    Миний тухай гүтгэлэгээ гадны нэг блог дээр гаргасан байна. Сонирхолтой нь тухайн блогт нийтлэгдээд хэдэн минутын дараа монголын сошиалд оруулсан байна лээ. Энэ нь анхнаасаа зохион байгуулалттай улстөрийн дайралт явж байгаагийн илрэл юм. Үнэнийг хэлэхэд би ч энэ маргааны нарийн материалтай танилцаагүй, танилцах боломжгүй байхад гадны нэг үл таних блогчин олоод мэдсэн байгаа нь туйлын их эргэлзээ төрүүлж байгаа.

    Өөртэйгөө холбоотой шүүхийн маргаантай танилцаагүй, танилцах боломжгүй байна гэдэг нь юу гэсэн үг вэ?

    Дээр дурьдсан асуудлаараа үүсгэсэн иргэний маргаанаа дотооддоо болохоор “маш нууц” гэсэн зэрэглэлд оруулсан байгаа юм. Хэзээ иргэний маргаан манайд “маш нууц” ангилалд ордог байсан юм. Хэнээсээ юугаа нуугаад байгаа юм бэ? Маш нууц гэсэн атлаа миний олж үзэж чадахгүй байгаа тэр детектив зохиол, гүтгэлэг бүхий бичвэр нь яахаараа гадны нэг блогчинд очсон байдаг юм бэ? Дотоодын хэвлэлээр ч гараад байх шиг байна. Хэн ямар зорилгоор тараагаад байгаа юм бэ? Ер нь гадны хувийн, хөлсний, ашгийн төлөө байгууллагад мөнгө төлж иргэнээ мөрдөж тагнасан, гүтгэлэг зохиолгосон, хууль шүүхийн байгууллагад улс төрийн сонирхлоор нөлөөлсөн байж болзошгүй нь өөрөө Үндсэн хууль зөрчиж байгаа хэрэг юм. Би монгол хүний хувьд энэ асуудлыг монголынхоо хуулийн байгууллагаар шалгуулна. Монголынхоо шүүхээр зөв буруугаа шүүлгэнэ. Би чинь тусгаар Монгол Улсын иргэн биз дээ.

    Монгол Улсын түүхэнд хэдэн тэрбум доллараар нөөц нь үнэлэгдэх ордын лицензийг эзэмшиж байсан эрхээ улсдаа өгсөн өөр хүн, аж ахуйн нэгж байгаа юу

    Та хэвлэлээр гараад буй мэдээллийг худал гүтгэлэг гэлээ. Ер нь Тантай холбоотой Тавантолгойгоос эхлээд үнэн худал нь мэдэгдэхгүй элдэв мэдээлэл өмнө нь ч гарч байсан. Эдгээр мэдээллүүдээ залруулаагүй, нээлттэй биш байдаг нь таны буруу биз дээ?

    Би төрөөс төрсөн тэрбумтан биш ээ. Улс төрд орж ирэхээсээ өмнө улсад томоохон татвар төлөгч бизнесийг босгосон байсан. Одоо бол хэдэн арван тэрбумаар татвар төлдөг, 3000 шахам хүнийг шууд болон шууд бусаар ажлын байраар хангаж байгаа олон нийтийн нүдэнд ил тод, шударга бизнестэй. Надад төрөөс тендер, концесс авч төрийн эсвэл ард түмний мөнгөөр бизнес хийх, төрөөс хулгай хийх шаардлага байхгүй. Миний хувьд Таван толгойн ордын лицензийг төрдөө, ард түмэндээ буцааж өгсөн. Харин ч  надаас хэдэн зуун сая доллар, тэрбумаар нь авья гэсэн гадныхан ч байсан, үнэгүй өгчих гэсэн дотоодын улстөр бизнесийн олигархууд ч байсан. Харин би энэ ордын лицензийг эзэмших эрхээ төрдөө өгөөд дараа нь Ерөнхий сайд байхдаа 2012 онд ард түмэндээ иргэн бүртээ 1072 ширхэг хувьцаа тараах шийдвэр гаргасан. Энэ жил хувьцаа авсан иргэн бүр ногдол ашгаа авсан нь монголчууд эх орныхоо байгалийн баялагаас ашиг хувь шууд хүртсэн анхны тохиолдол болсон. Өмнө нь ч ахмадууд 1.5 сая төгрөг, оюутнууд хоёр жил дараалан сургалтын төлбөртөө 500 мянган төгрөг, иргэн бүр сар болгон хоёр жил гаруй 21 мянган төгрөг авч байсан. Үүний хөрөнгийг Таван толгой ордын нүүрсний борлуулалтаас ч бас босгосон. Улаанбаатарчуудын өмнө тулгарсан томоохон асуудал болох утааны асуудлыг ч Тавантолгойн нүүрсээр л шийдвэрлэж байна. Дэлхий нийтийг хамарсан цар тахал гарсан эмзэг үед ч Таван Толгой л улс орны эдийн засагт бодитой хувь нэмэр оруулж байгаа. Жил гаруйхны өмнө тэрбум долларын босго давсан орлоготой Монголын цорын ганц компани боллоо гээд л Эрдэнэс Таван Толгойг өргөмжилцгөөгөөд байсан. Ийм ордын лицензийг эзэмших эрхээ гадныханд биш, дотоодын томчууд олигархуудад ч биш төрдөө ард түмэндээ өгч байсан. Ийм том төслөөс би өөрөө татгалзаж байсан байж төрөөс хумслана гэж юу байхав дээ. Надаар зөндөө оролдлоо. Өчнөөн олон удаа шалгуулсан. Тэгэхдээ бүгд л намайг бизнесийн орлогоороо амьдардаг гэдгийг эрх биш мэдэж байгаа. Энэ бүгд олны нүдэн дээр ил юм даа. Одоо болоо юм биш үү дээ.

    Саяхан Таны тухай нэгэн нийтлэлд Таван толгойн ордыг гадаад дотоодын бизнес бүлэглэлүүдэд  өгөөгүй нь өөртөө олон дайсан хураасан гэж бичсэн байсан. Энэ үнэн үү?

    Ер нь шинэ Монгол Улсын түүхэнд хэдэн тэрбум доллараар нөөц нь үнэлэгдэх ордын лицензийг эзэмшиж байсан эрхээ улсдаа өгсөн өөр хүн, аж ахуйн нэгж байгаа юу гэдгийг Та бүхэн бодоод үзээрэй. Ямар учраас эх орныхоо баялагийг төрдөө ард түмэндээ өгсөн хүн нь буруудаад, гадныханд зарсан хэд нь баатар болоод байдаг юм бэ? Би энэ талаар нэг их яриад байдаггүй. Хааяа ярихаас өөр арга алга. Ийм үнэ цэнэтэй зүйлийг төрдөө буцааж өгсөн миний хувьд Оюу толгой ч байна уу, Эрдэнэт ч байна, уу өөр ямар ч төрийн байгууллагаас хулгай хийх байтугай тэд нартай бизнес хийх ч хэрэгцээ байхгүй. Хуулийн дагуу шударга хөдөлмөрлөж, амжилтад хүрчихээд хулгай хийхгүй нь ойлгомжтой шүү дээ.

    Гадны ашгийн төлөө хувийн байгууллагад Монголын татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс төлж гэрээ хийн мөрдөж тагнах ажиллагаа захиалсан явдлыг хуулийн дагуу шалгуулах нь зүй ёсны хэрэг

    Дээрх мэдээлэлд таныг гадаадын иргэдийн нэр дээр хөрөнгө мөнгө хамтран эзэмшдэг оффшортой гэж бичсэн байсан. Энэ асуудалд та ямар хариулт өгөх вэ? 

    Миний үүсгэн байгуулсан компаниуд дотоодын Голомт, Худалдаа хөгжил, Хас гээд банкуудаас 100 гаруй тэрбум төгрөгийн бизнесийн зээлтэй байгаа. Жилдээ хэдэн арван тэрбумаар зээл, зээлийн хүүгээ төлж байна. Тэд маань зээлээ цаг хугацаанд нь төлөх гэж бас л амаргүй байгаа. Тэр их мөнгө нь байсан бол уг нь ядаж энэ зээлүүдээ төлөхсөн. Надад оффшор бүсэд нэг ч төгрөг байхгүй.

    Таныг бичээд байгаа тэр блогд таныг Нью Йоркд үл хөдлөх хөрөнгөтэй гээд бичээд байна шүү дээ?

    Нью Йоркд надад үл хөдлөх хөрөнгө байхгүй ээ. Ер нь АНУ-д байгаа бүх үл хөдлөх хөрөнгө өмчлөлийн бүртгэлтэй. Тэдний холбоод байгаа хөрөнгө хэний өмч гэдгийг сэтгүүлчид та бүхэн хайгаад олох боломжтой, нээлттэй мэдээлэл шүү дээ. Надад хамаагүй юмыг надтай нялзааж байгаа нь дэндүү том гүтгэлэг юмаа. Энэ бол цэвэр дотоодын улс төр, гүжир гүтгэлэг. Надад бол тэр бичээд байгаа шиг нь 10 гаруй оронд зуу гаруй компани байхгүй ээ. Зах зээлд шилжээд 30-хан жил болж байгаа Монголд гадаад түншгүй, хамтрагчгүй нэг ч том бизнес байхгүй биз.

    Таныг Нью Йоркийн шүүх дээр яг шүүж байгаа юм уу? Үгүй юм уу? Таны нэр дурдагдсан материалууд сошиалаар яваад байна шүү дээ? Гэтэл Та хамааралгүй гээд байх юм?

    Нью Йоркийн шүүхэд миний эсрэг гаргасан нэхэмжлэлээ татсан байна. Өөрөөр хэлбэл надтай холбогдсон асуудал Нью-Йоркийн шүүхэд байхгүй болж байна гэж ойлгосон. Эндээс маш их сонирхол татаж буй зүйл болох гадны ашгийн төлөө хувийн байгууллагад Монголын татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс төлж гэрээ хийн мөрдөж тагнах ажиллагаа захиалсан явдлыг хуулийн дагуу шалгуулах нь зүй ёсны хэрэг гэж бодож байна. Энэ асуудлыг би заавал шалгуулах болно.

  • С.Батболд: Надад оффшорт 20 сая төгрөг нуух шаардлага байхгүй

    УИХ-ын гишүүн, Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан С.Батболдтой ярилцлаа.

    -Та УИХ-ын гишүүний хувьд Засгийн газарт хоёр асуулга тавьжээ. Заавал яагаад 1072 хувьцааг онцолсноос ярилцлагаа эхлэх үү?

    -Сая Засгийн газар “Эрдэнэт”-ийн 10 хувийг иргэдэд өмчлүүлэх шийдвэр гаргаж байх шиг байна. Энэ шийдвэрийнхээ үнэ цэнийг олон түмэнд бодитой мэдрүүлэхийн тулд эхлээд Тавантолгойн 1072 хувьцаагаа амилуулж, иргэддээ ноогдол ашиг хуваарилах хэрэгтэй. Манай Засгийн газар анх 1072 хувьцааг тарааснаас хойш таван жил болж, дөрөв дэх Засгийн газар бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж байна. Өмнөх засгийн газар бүгдээрээ л 1072 хувьцааг амилуулна гэдэг байсан боловч аль нь ч бодитой, иргэдэд үр дүнгээ өгсөн ажил хийж чадсангүй. Энийг би хийх хүсэлгүйдээ юм уу, эрхзүйн орчингүй учраас, иргэдээ мөнгөжүүлэх сонирхолгүйдээ хийхгүй байна гэж бодохгүй байгаа. Нэг л аргаа олохгүй, зориглож чадахгүй байгаа юм болов уу гэж хардаг. Уг нь Хөрөнгийн бирж дээр хувьцаа гаргахад бүх үйл явц цаашаа төр, засгийн ямар ч оролцоогүйгээр өөрөө явчихна. Зах зээл өөрөө зохицуулчихна гэсэн үг. Жишээ нь, хэрвээ 1072 хувьцаандаа ногдол ашиг хуваарилж байсан бол эдийн засгийн хүндрэлтэй энэ үед иргэдэд санхүүгийн хувьд хувь нэмэр болох л байлаа. Өнөөдөр Тавантолгойн ордыг газрыг эзэмшигч төрийн өмчийн Эрдэнэс-Тавантолгой компанийн 14 орчим хувь нь ард иргэд, дотоодын аж ахуйн нэгжүүдийнх. Энэ компани 2017 онд зөвхөн хагас жилийн дүнгээр бараг 300 тэрбум төгрөгийн цэвэр ашигтай ажилласан байна. 300 тэрбум төгрөгийн 14 хувь нь 42 гаруй тэрбум төгрөг. Агуулгын хувьд өөр ч гэсэн эдийн засгийн ач холбогдлыг нь авч үзвэл төрийн албан хаагч нарт 300 мянган төгрөг өгөхөд 50 тэрбумыг улсын төсвөөс зарцуулж байгаатай бараг дүйцэх хэмжээний мөнгө. Иргэд 1072 хувьцаанд ногдох ашгаа авах нь авна, Хөрөнгийн бирж дээр арилжих нь арилжина. Иргэд өөрсдөө эдийн засгийн харилцаанд, 1072 хувьцаа эдийн засгийн эргэлтэд орж эхэлнэ. Тэгэхээр хөрөнгийн бирж дээр 1072 хувьцааг арилжих ажлыг эрчимжүүлэх талаар Засгийн газар ямар арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж байгааг асууж байгаа юм.

    -Хувьцаа арилжиж эхлэх нь ногдол ашиг хүмүүсийн гарт очихоос өөр ямар давуу талтай вэ?

    Нэгд, Хөрөнгийн бирж дээр 1072 хувьцааг арилжиж эхэлснээр зарах нэг нь зарж, урт хугацаанд хувьцааны ногдол ашиг авахаар хадгалах нэг нь хадгалж таарна. Хүмүүс өөрсдөө захиран зарцуулах өмчтэй болж байна гэсэн үг. Хоёрт, уул уурхайн хөгжил иргэн тус бүрт яаж тусч, ямар ач холбогдолтой вэ гэж байнга маргалддаг. Мэдээж хэрэг улсын төсвөөр дамжин цалин, тэтгэвэр, сургууль цэцэрлэг, зам холбоо гээд шууд ашиг тус бий. Эдийн засгийн нийт өсөлтөөс ч очиж буй шууд бус том нөлөөлөл бий. Гэхдээ иргэн бүрт үр ашгийг нь шууд утгаараа хүргэх хамгийн сонгогдог дэвшилтэт арга бол хувьцаа. Хүн болгон тухайн өмчийн нэг хэсгийн эзэн нь болж, олох үед нь олж, алдах үед нь алдана гэсэн үг. Жинхэнэ утгаараа уул уурхайн баялгийн эзэн нь болж байна, олигархын биш ард түмний капитализм яг ингэж л бий болно. Гуравт, төрийн өмчийн аж ахуйн нэгжүүдийн засаглалын талаар байнга гомдол гардаг. Идлээ уулаа, хөрөнгө мөнгийг нь үрэн таран хийлээ гэж байнга бичиж ярьдаг. Үүнийг шийдэх хамгийн дэвшилтэт арга бол Хөрөнгийн биржийн дүрмийн дагуу төрийн өмчийн компаниудыг нээлттэй болгох, хувьцаа эзэмшигч иргэдийн хяналтад оруулах юм. Тайлангаа тавьдаг, аудит хийдэг, захирлуудыг нь төрөөс биш, хувьцаа эзэмшигчдийг төлөөлж буй мэргэжлийн төлөөлөн удирдах зөвлөл нь томилдог болно гэсэн үг. Манай урд, хойд хоёр хөршийн төрийн өмчийн томоохон компаниуд ийм л дэвшилтэт аргаар шинэчлэгдэж, нээлттэй зарчмаар илүү ашигтай ажиллаж, дэлхийд өрсөлдөх чадвартай болж байна.

    -Төрөөс дэндүү их мөнгө халамжинд зарцуулж байна гэж шүүмжилдэг. Энэ нэг ёсны халамж мөн юм биш үү. Төрөөс мөнгө зарцуулах уу?

    -Энэ бол халамж биш. Төрөөс, төсвөөс ямар ч мөнгө зарцуулахгүй. Компани нь ашигтай ажиллаж хувьцаа эзэмшигчдээ ногдол ашиг хуваарилах л асуудал. Цаг хугацааны хувьд нүүрсний үнэ харьцангуй гайгүй байгаа үед энэ ажлыг хийх ёстой. Нүүрсний үнэ огцом хэлбэлздэгийг сүүлийн 10 жилд бид бүгд харж анзаарч байгаа . Үнэтэй байхад нь арилжиж эхлэх юм бол хувьцааны үнэ харьцангүй өндөр байна гэсэн үг. 2010 онд ард иргэддээ 1072 хувьцааг хуваарилах шийдвэрийг гаргахдаа нийт хувьцааны үнийг 1 сая төгрөг гэж тооцоолж байсан. Цаг хугацааны хувьд 2018 ондоо багтааж нүүрсний үнэ харьцангуй өндөр байгаа дээр Хөрөнгийн бирж дээрх арилжааг эхлүүлж иргэдийн хувьцааг үнэд хүргэхийг хичээх хэрэгтэй. Одоо 1072 хувьцаа цаасан дээрх бүртгэл биш, иргэдийн халаасанд мөнгө болж очих цаг болсон гэж энэхүү ажлыг санаачилж эхлүүлсэн хүний хувьд бодож байна. Тиймээс Засгийн газрыг энэ ажлыг эрчимжүүлэхийг хүсэж асууж байгаа юм.

    -Нөгөө асуулга нь юуны тухай вэ?

    -Хоёр дахь нь асуулга гэхээсээ санал юм даа. Шинэ Улаанбаатар төслийг хэрэгжүүлэх шаардлагатай болсон гэж үзэж байгаа. Шинэ гэхээр хуучнаа хаяад явна гэсэн үг биш. Жишээ нь шинэ, хуучин Дархан гэж байдаг шиг Улаанбаатарын ойр хэсэгт дахиад шинээр нэг дагуул хот төлөвлөж хөгжүүлэх цаг нь болсон. Үүний тулд 21/100, 10/6 гэсэн хоёр хөтөлбөр дэвшүүлж хэрэгжүүлэх нь зүйтэй гэж үзэж байна. 2021 оныг дуустал 100 мянган айлыг орон сууцжуулах санаа юм. Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойгоо билгэшээж ийм том зоригтой зорилт дэвшүүлж хүрэхийн төлөө ажиллах ёстой. 10/6 нь байрны зээлийн хүүг 6, урьдчилгааг 10 хувь болгох хөтөлбөр. Манай Засгийн газрын үед орон сууцны хөнгөлөлттэй зээлийг анх 6 хувиас эхэлж байсан. Одоо зах зээл дээр 30 хувийн урьдчилгаа төлөөд 8 хувийн хүүтэй зээл авах өрхийн тоо ерөнхийдөө ханасан учир төр дараагийн боломжит хувилбарыг гаргаж иргэддээ санал болгох хэрэгтэй. Сая Засгийн газраас урьдчилгаа төлбөрийг 25 хувь, зээлийн хүүг 7 болгоно гэсэн нь маш зөв санаачилга. Гэхдээ энэ бол нийт хотын хэмжээнд хэрэгжинэ. Миний санаа бол энэ хоёр дэд хөтөлбөрийг зөвхөн Шинэ Улаанбаатар төслийн хүрээнд буюу шинэ суурьшлын бүст суурьших айл өрхүүдэд олгохоор журамлах нь зөв байх. Өөрөөр хэлбэл, айл өрхүүдийг нүүх, шинэ бүст суурьшихад нь орон сууцны онцгой хөнгөлөлт үзүүлье гэж байгаа юм.

    -Уг нь утаа буурна, хотын замын ачаалал багасна гээд ач холбогдол ихтэй юм байна. Бүтэх, хийх эхлэх магадлал хэр вэ, бас л улс төрийн шоу болчихгүй юу?

    -Нийслэлийн 200 мянган айлын тал нь орон сууцанд орвол утаа буурна. Замын ачаалал тэр хэвээр буурна гэсэн үг. Хамгийн гол нь, утаа, замын түгжрэл хоёроос илүү ноцтой гамшиг биднийг угтаж байгаа. Тэр нь усны хомсдол. Утаа хортой, үнэхээр гамшиг мөн ч, жилийн гурван сарын л асуудал. Харин усны нөөцгүй, бохир устай байвал Улаанбаатарынхан гурав ч хонож чадахгүй. Тийм учраас утаа, усны хомсдол хоёроо давхар бөгөөд төгс шийдэх арга нь шинэ суурьшлын бүс буюу Шинэ Улаанбаатар төслийг эхлүүлэх явдал. Бид асуудлаа, бэрхшээлээ ингэж гүнзгий харж, тогтвортой бодлого хэрэгжүүлж байж шийднэ. Хот маань өнөөдөр хүн амын өсөлт, дэд бүтцээ дийлэхгүй байгаа энэ үед бидэнд томоор харсан, зоригтой шийдэл хэрэгтэй. Түүнээс бус, өнөөдрийнх шиг сонгуулийн дөрвөн жилийн “нас”-тай бодлогоор явбал Улаанбаатарын утаагаа ч төгс шийдэж чадахгүй. Зөвхөн айл өрхүүдийг, томоохон захуудыг нүүлгэх нь хангалтгүй. Төрийн байгууллагууд өөрсдөө үлгэрлэж, хотоос нүүх хэрэгтэй. Хэрвээ төрийн байгууллагууд, төрийн үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллагууд нүүвэл тэндээс үйлчилгээ авдаг, асуудлаа шийдүүлдэг хувийн хэвшлийнхэн дагаад нүүнэ.

    Алтай Холдинг өдөртөө бараг 33 сая төгрөг татварт төлдөг

    -Та ярилцлага тэр болгон өгөөд байдаг хүн биш учраас энэ удаа заавал асуух ёстой хэдэн зүйл байна. Таныг хүмүүс их олон дүрээр мэдэх юм. Томоохон бизнесмэн гэж зарим нь хардаг. Заримд нь МАН-ын дарга, Монгол Улсын Ерөнхий сайд гэсэн том улстөрчийн дүрээр танигдсан. Сүүлийн үед харин Тавантолгой уул уурхайг тойрсон томоохон улстөр бизнесийн бүлэглэгийн толгойлогч гэж зарим нь харж байна. Тэгэхээр та ер нь жинхэнээсээ аль нь юм бэ гэдгийг олон нийт ч бас ойлгохгүй байх шиг байна. Энэ талаар товч ярилцъя. Болох уу?

    Болноо болно.

    -Та “Алтай холдинг” компаниа анх хэзээ байгуулсан бэ, өмнө хаана ажиллаж байсан бэ?

    -Би 1986 онд сургуулиа төгсөж ирээд тухайн үеийн Зөвлөлтийн барилгын нэгтгэлд эдийн засагчаар анх ажилласан. Хуучны хүмүүс мэднэ дээ, СОТ-3 гэдэг байсан юм. 1, болон 10-р хорооллыг ид барьж байх үед нь би ажиллаж байсан юм. Дараа нь Гадаадтай эдийн засгаар харилцах Улсын хороонд ажилласан. Тэгээд 1992 онд бусдын жишгээр хувийн хэвшилд би орж бизнес хийхээр шийдсэн. Тэгээд л Алтай трэйдинг гэдэг компаниа байгуулсан. Тэр үед Батболд гэж хүн улс төрд сураггүй, надад ч улс төрд орох тухай бодол байсангүй. Компаниа хөл дээр нь босгох гэж явсаар 2000 он хүргэсэн. Тэр үед манай “Алтай холдинг” компани аль хэдийнээ олны танил, Монгол Улсын томоохон аж ахуйн нэгж болсон байсан л даа. Тухайн үедээ хувийн хөрөнгө оруулалттай ноолуурын анхны үйлдвэрүүдийн нэгийг барьж байгуулсан, дуусаагүй зогсонги байдалд орсон байсан Чингис зочид буудлын барилгыг ихээхэн хөрөнгө оруулж бүрэн ашиглалтанд оруулж, улсын өрийг бүрэн төлж барагдуулсан, гадаад дотоод худалдаа эрхэлдэг, уул уурхайд хөрөнгө оруулалттай ийм аж ахуйн нэгж байсан. Хажуугаар нь Монголын сагсан бөмбөгийн “Алтайн бүргэд” багийг ивээн тэтгэж байсан. Чөлөөт бөхийн холбооны Ерөнхийлөгчийн ажлыг 1994 оноос 10-аад жил хийж энэ спортыг шилжилтийн хамгийн хүнд хэцүү үед нь чадахын хэрээр дэмжсээн. Ер нь бол Монгол Улсын хувийн хэвшлийн хамгийн томоохон компанийн нэг нь болсон байсан.

    -Одоо бүр томорсон уу, цар хүрээ, үйл ажиллагааны хувьд?

    -Том гэдгийг ямар шалгуураар харах вэ гэдгээс л болох байх. Манай компани болон харьяа, хөрөнгө оруулалттай компаниуд 2017 оны жишээгээр ярих юм бол улсад татвар, шимтгэл, хураамж хэлбэрээр жилдээ 17 тэрбум гаруй төгрөг төлж байна. Одоо компаниуд тэр цэцэрлэг, сургууль гэж жишээ ярьж харьцуулах дуртай болсон байна лээ. 2400 шахам багшийн цалинг бүтэн жил өгөх мөнгө л дөө. Өдөртөө бараг 47 сая төгрөг гэсэн үг. Алтай холдинг, харьяа компаниуд өөрийн үндсэн болон гэрээт ажилтан, түрээслэгч нараа оролцуулбал 3000 шахам ажлын байр бий болгоод байгаа аж ахуйн нэгж. 2000 оноос хойш компанийг мэргэжлийн менежерүүд удирдаж байгаа. Энэ хугацаанд цар хүрээ нь өргөжиж, харилцаа холбоо, мэдээллийн технологи гэх мэтийн салбарт хөрөнгө оруулсан. Алтай холдингийн хамт олны хамгийн сүүлийн амжилттай хэрэгжүүлсэн төсөл гэвэл Е-март дэлгүүр байна. Энэ бол 90 хувийн Монголын хөрөнгө оруулалттай үндэсний компани. Солонгосоос худалдааны хамгийн дэвшилтэт технологи, мэдээлэл, мэдлэг оруулж ирж олон нийтэд аль болох тааламжтай, орчин үеийн үйлчилгээг харьцангуй хямд үнээр хүргэхийг компанийн хамт олон хичээж байгаа нь харагдаж байгаа. Энэ жил Блумбэргийн хамгийн шилдэг аж ахуйн нэгжийн шагнал хүртсэн байна лээ.

    -Одоо та Алтай холдинг компанид хэдэн хувь эзэмшдэг вэ?

    -Би багахан хувь эзэмшдэг. Дийлэнхийг нь манай гэр бүлийн гишүүд эзэмшдэг.

    -Та анх 2000 онд улс төрд орсон. Зарим хүмүүс бодохдоо таныг төрөөс төрсөн тэрбумтан, улсаас мөнгө төгрөг авч баяжсан гэж бодоод байх шиг байгаа юм.

    -Миний хувьд төрийн ажилд орохоосоо өмнө Монгол Улсдаа хамгийн томоохон аж нэгжүүдийг босгосон байсан. Одоо ч манай компани багад орохгүй. Манай Алтай холдинг компани намайг улс төрд явж байгаа энэ хугацаанд төрийн нэг ч тендерт орж байгаагүй. Улсаас нэг ч төгрөгийн санхүүжилт авч байгаагүй. Өөрөөр хэлбэл, би гэрээ засчихаад улс төрд орсон гэх үү дээ. Төрийн дэмжлэгээр, төрийн мөнгөөр орон гэр, компаниа тохижуулж өөд татсан юм надад байхгүйг би хэний ч өмнө бардам хэлнэ.

    -Чингис зочид буудал биш үү?

    -Биш ээ, энэ бол аль 1994 онд болсон тендер. Тэр үед би улс төрд байтугай улс төрийн намд элсээгүй байсан үе. Тухайн үед манай компани 4 компанитай нээлттэй дуудлага худалдаанд өрсөлдөж хамгийн өндөр үнэ улсад өгснөөр Чингис зочид буудлын дутуу барилгыг өр төлбөртэй нь худалдаж аваад өдий зэрэгт хүргэсэн. Сүүлийн үеийн олон сайхан зочид буудлууд баригдахаас өмнө Чингис зочид буудал л ганцаараа Улаанбаатарт ирсэн гаднынхны өмнө Монголын нэр нүүрийг тахалдаг байлаа. Одоо ч тийм байгаа. Тэр үед хувьчилж аваад өнөөдөр балгас болгочихсон, эсвэл ор сураггүй алга болчихсон олон барилга, байгууламж бий. Дампуурч, зориулалтыг нь өөрчлөөд явсан ч газрууд маш олон байна. Хэрвээ манай компани тухайн үед зориглоогүй бол Чингис зочид буудлын барилга өнөөдөр сураггүй байгаа тэдгээр объект шиг л болох байсан байх. Манай нийгэм заримдаа бас л сонин шүү. Огт сураггүй болсон, бүтээн байгуулалт болоогүй, улсад ямарч татвар төлөхгүйгээр “алга болсон” хувьчлалуудын тухай огт ярьдаггүй. Тэгсэн хэрнээ нүдэн дээр нь бүтээн байгуулалт болоод, ажлын байр бий болгоод, улсад татвар төлөөд яваагаа л шүүмжлээд байдаг.

    Надад оффшорт нэг ч компани, нэг ч данс байхгүй

    -Сүүлийн үед оффшорын талаар их ярилцаж Таныг оффшорт олон сая доллар нуусан гээд байгаа. Та оффшорт данстай, компанитай юу?

    -Надад оффшорт нэг ч данс, нэг ч доллар, юань, иен, аль ч улсын гадаад валют байхгүй, байгаа ч үгүй. Надад нэг ч оффшорын компани байхгүй. Саяхан батлагдсан хуулийн дагуу миний гэр бүлийнхэн, ах эгч нарт ч бас байхгүй. “Алтай холдинг” компани, түүний харьяа компаниуд өнөөдөр 80 орчим тэрбум төгрөгийн зээлтэй. Голомт, Хас, Худалдаа хөгжил гээд банкнуудаас энэ их мөнгийг зээлж олон зуун ажлын байр бий болгож, шинэ төслүүдээ санхүүжүүлж байгаа. Энэ зээлэндээ жилдээ 10 гаруй тэрбум төгрөгийн хүү төлдөг. Хэрэв тийм их мөнгө оффшорт байсан бол миний хувьцаа эзэмшдэг компаниуд яах гэж энд ийм их хүүг шал дэмий төлж зээл авах вэ? Эрүүл хүний ухаанаар бодоход энд оруулж ирээд бизнестээ эргэлдүүлж, өр зээлээ төлөөд илүү их ашигтай ажиллахаа бодно биз дээ. Би улс төрд явах хугацаандаа улсаас нэг ч удаа тендер авч байгаагүй учраас хөрөнгөө нууж хааж, оффшорт аваачиж хийх шаардлага надад байхгүй. Хилийн цаана мөнгөө нуучихаад энд өндөр хүү төлөөд суух “бизнесийн ухаан” надад байхгүй ээ, дэлхийд тийм ухаан байдгийг ч мэдэхгүй.

    -Таныг Бату майнинг гэдэг оффшор компанитай гэж яригдаад байгаа.

    -2003 онд Монгол Улсад бүртгэлтэй Бату гэж компанид 18 мянга орчим долларын хөрөнгө оруулсан. Тэр компанид би 10 гаруй хувь эзэмшиж байсан. Удалгүй гаднын хөрөнгө оруулагчид нь компаниа оффшорт бүртгүүлэхэд бүх хувьцаа зэмшигчид нь хувьцаагаа хөрвүүлж оффшор компанийн хувьцаа эзэмшигчид болсон. Яг үнэндээ бол тухайн үед тэр үйл явдлыг нь сайн мэдсэн ч юм байхгүй, ойлгосон ч юм байхгүй хөрөнгө оруулагчдыг дагаад л бүртгүүлсэн байх. Угаасаа хуульд харшилсан зүйл огт байгаагүй юм чинь.Тэгээд хоёр жилийн дараа, 2005 онд тэр мөнгөөр зараад гарсан. Ийм л явдал болсныг гуйвуулж мушгиж яриад байгаа. Энэ бол бизнест байдаг хэвийн үзэгдэл. Ийм олон жишээ бий. Сүүлийн 27 жилд Монголд хөрөнгө оруулах хэдэн мянган оффшорт бүртгэлтэй компани байсан. Одоо ч гэсэн байсаар л байгаа.

    Энэ мэтээр бизнесийн ердийн практикийг улс төрийн зорилгоор мушгиж гуйвуулаад байж болохгүй л дээ.

    -Энэ бүхнийг их нууцлалтай олны нүднээс далд хийсэн гэж яриад байгаа.

    -Энэ бол хуулийн дагуу хийсэн, Монгол улсын бүх бүртгэлийн байгууллагад нууж хаалгүйгээр мэдэгдэж хийсэн хөрөнгө оруулалт байсан. Нууж хаах ямар ч шаардлага байгаагүй. Хэрэв нууж хаах гэсэн бол өөрийнхөө нэрээр би бүртгүүлэх үү. Өөрийнхөө нэрийн данснаас тэр 18 мянган долларыг шилжүүлж хөрөнгө оруулах уу. Ер нь тэгээд ч 18 мянган долларын хөрөнгө оруулалтыг нуух хэрэг надад байхгүй. Тухайн үеийн ханшаар 18 мянган доллар гэдэг 20 орчим сая төгрөг л байсан. Надад тэгж 20 сая төгрөг оффшорт аваачиж нуух шаардлага байхгүй.

    -Бату майнинг компани нь уул уурхайн лицензтэй байсан, тэр лицензийг та уул уурхайн асуудал хариуцсан сайд байхдаа авч өгсөн гээд байгаа.

    -Тэр үед уул уурхайн бизнес Монголд төдийлөн хүмүүсийн анхааралд өртөөгүй, өнөөдрийнх шиг олны анхаарлын төвд байгаагүй. Зүгээр л нэг бизнесийн салбар гэж ойлгогдож, олон нийт ч тэгж хүлээн авч байсан үе. Тийм ч учраас аль 1997 онд батлагдсан Ашигт малтмалын хуулиар түрүүлж өргөдлөө өгсөн компанид нь хайгуулын лицензийг нь шууд л өгдөг байсан. Одоогийнх шиг ийм сонгон шалгаруулалт гэж юм ч байгаагүй. Бату майнинг гэдэг компани яг хэдэн лицензтэй байсан, яаж авсан, тэр нь юу болсныг нь би үнэндээ нэг их сонирхож яваагүй учраас сая энэ асуудал дэгдэхээр нь л асууж мэдлээ. Тэгсэн намайг Үйлдвэр, худалдааны сайд болохоос өмнө бараг бүх лицензээ авсан юм билээ. Бодвол өргөдлөө өгөөд л авсан биз. Өөр арга угаасаа байгаагүй. Би Бату майнингийн энэ лицензүүдийн асуудалд хэзээ ч оролцож байгаагүй, мэдэж ч байгаагүй, ямар ч нөлөө үзүүлж байгаагүй. Үүнийг гэрчлэх нэг хүн бол одоогийн УИХ-ын гишүүн Лу.Болд. Тэр үед хамтарсан Засгийн газар байсан учраас Ардчилсан намынхан Ашигт малтмалын газрын даргаа авч томилсон. Тэр нь Лу.Болд байсан. Хэрэв би ямар нэгэн байдлаар лиценз өгч авалцахад оролцсон бол энэ олон сонгуулийн үеэр АН-ынхан чимээгүй өнгөрөөхгүй л дээ.

    -Таныг уул уурхайтай холбож ярьдаг сэдэв Тавантолгойгоос эхэлсэн байх. Энэ ордын лицензийг авсан компани таных байсан гэдэг.

    -2000 оноос өмнө би хувийн хэвшилд байхад Тавантолгойн ордын лицензийг эзэмшиж байсан хэдэн дотоодын бизнесмен над дээр ирээд хөрөнгө оруулаач гэсэн санал тавьсан. Тэр үед нүүрс ч их хямдхан, Хятад ч ийм их нүүрс хэрэглэдэггүй байсан үе. Дэлхийн хамгийн том уул уурхайн компани хүртэл Тавантолгойн лицензийг нь эзэмшиж байгаад ашиггүй гээд өмнө нь орхиод гарсан байдаг. Тэр лицензийг нь хэдэн монголчууд хуулийн дагуу аваад сүүлдээ лицензийн төлбөрөө дийлэхээ болиод над дээр ирсэн л дээ. Тэгээд нилээд хэдэн жил тэр лицензийн төлбөрийг нь төлж, хөрөнгө оруулагч хайж яваад эцэстээ улсад буцаасан. Ийм том орд газар үр ашгаа ард олонд өгөх ёстой юм байна. Нэг компанийн өмч байж болохгүй юм байна гээд төрд буцааж өгсөн. Нэг ч хүрз нүүрс гаргаж авалгүйгээр, гаднынханд заралгүйгээр төрдөө буцаасан. Тэгээд хувь заяаны төөргөөр ч юм уу би Ерөнхий сайд байхдаа Тавантолгойн орд газрын лицензийг эзэмшиж байгаа компанийн 1072 хувьцааг ард иргэддээ олгох шийдвэрийг УИХ-ын тогтоолыг хэрэгжүүлж гаргасан. Ерөнхий сайд байхдаа миний хийсэн хамгийн том ажлуудын нэг гэж би боддог.

    -Та Гадаад хэргийн дэд сайдаас эхлээд Ерөнхий сайд хүртэл төрийн өндөр албан тушаал хашиж ирлээ. Таныг хийсэн хамгийн чухал гурван зүйлээ нэрлээч гэвэл та алийг нь хэлэх вэ?

    -Улс орны хөгжилд томоохон хувь нэмэр болохуйц олон ажлыг хэлж болно байх. Ерөнхий сайд байхдаа томоохон орд газруудыг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулах, томоохон бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх ажлыг хийсэн. Үүний үр дүнд эдийн засгийн өсөлт 17.3 хувьтай байсан. Дэлхийд хамгийн өндөр үзүүлэлт байсан тухайн үедээ. Эдийн засгийн өсөлтийн үр ашгийг айл өрх болгонд хүргэхийг хичээсэн. Ажлын байр ихээр бий болж, анх удаа ажилгүйдлийн түвшин 9 орчим хувь хүртлээ буурсан. Ядуурал анх удаа 10 гаруй хувиар буурсан. Манай Засгийн газраас иргэн бүрт Эрдэнэс Тавантолгойн 1072 хувьцаа, Эрдэнэс Монголын хувьцаа өгсөн. Хүний хөгжлийн сангаас сар бүр 21 мянган төгрөг, ахмадууд 1.5 сая төгрөгөө авсан. Хоёр жил дараалан 500 мянган төгрөгөөр оюутнуудын сургалтын төлбөрийг төлсөн. Зах зээлийн шилжилтийн үед завсардсан байсан олон арван мянган хүмүүсийн нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нөхөж төлсөн. Төрийн албан хаагчдын цалинг 2 дахин нэмсэн. Жишээ нь анх ажилд орсон бага ангийн багшийн цалин 2008 онд 350 мянга байсан бол 2012 оны сонгуулийн өмнө 570 мянга болсон. Энэ тухайн үедээ 400 орчим доллар байсан гэсэн үг. Өнөөдрийн мөнгөөр 1 сая орчим төгрөг гэсэн үг. Энэ бүх ажлын үр дүнд айл өрхийн мөнгөн орлого хоёр дахин нэмэгдэж 1 сая орчим болсон. Энэ ажлаараа, энэ ажлыг хийсэн багаараа би бахархдаг. Зүүн төвийн дэвшилтэт бодлогын цөм болсон дундаж давхаргыг улам нэмэгдүүлэх бодлогоо бид тууштай хэрэгжүүлсэн гэж боддог. Өнөөдөр ч ийм дэвшилтэт үзэл санаатай бодлогоосоо манай нам ухарч болохгүй.

    -Эцэст нь асуухад Та Ерөнхий сайд байсан хүний хувьд У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрын ажлыг хэрхэн дүгнэж байгаа вэ. Саяхан 100 хоногийн ажлын тайлангаа тавилаа?

    –Аль ч Засгийн газарт нэг адилхан зовлон байдаг. Хийх ажил их, харин зарцуулах мөнгө нь хаанаа ч хүрэхгүйн зовлон гэж. У.Хүрэлсүхийн Засгийн газарт ч тийм зовлон байх шиг байна. Тэгэхдээ энэ Засгийн газрын эхлэлийг би эергээр харж байгаа. Ерөнхий Сайд У.Хүрэлсүхийн засгийн газрын шинээр хийсэн дэвшилтэт ажил байна. Нэлээд зоримог хэд хэдэн шийдвэр гаргалаа. Татвараа бууруулж, тэтгэврийн насны асуудлыг шийдлээ. Тэтгэвэр, цалинг нэмнэ гэсэн. 2012-16 онд хуримтлагдсан өрийг барагдуулж байна. Төв цэвэрлэх байгууламжийг шинээр барихаар боллоо, Улаанбаатарын утааг бууруулахын тулд 2019 оноос түүхий нүүрсийг хотод оруулахгүй гэж байна. Эдгээр зоримог шийдвэрүүдээ хэрэгжүүлж чадвал эндээс Монгол Улс, монголчууд л хожно. Ганц МАН, түүний Засгийн газар хожихгүй. Одоо хүүдийн мөнгийг нийт хүүхдийн 80 хувьд олгоно гэж байна. Цалинтай ээж хөтөлбөр, ахмадууд буурлууддаа насны хишиг олгож эхлэх болон бусад арга хэмжээнүүд хэрэгжиж эхэллээ. Иргэд рүүгээ чиглэсэн бодитой ажлуудыг эрчтэй хийж байгааг би зөв эхлэл гэж харж байгаа. Одоо том төслүүдээ улам эрчимтэй хөдөлгөх, иргэдээ мөнгөжүүлэх, тэдний нэр дээр цаасан дээр бүртгэлтэй байгаа 1072 хувьцааг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахад тодорхой ажил хийж хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Энэ талаар, 1072 хувьцааг мөнгөжүүлэхэд Засгийн газар юу хийх талаар би Ерөнхий сайдаас тодорхой хариулт хүлээж байгаа. Хамтарч ажиллахын тулд энэ талаар асуулга тавьсан гэж ойлгож болно. Бидэнд өнөөдөр тарааж бужигнуулсан, үймж, хэрэлдсэн маань багадаагүй ээ. Одоо бүтээж амьдардаг цаг. Амжилтад хэрэлдэж хийрхэж бус, хийж бүтээж хүрдэг гэдгийг ганц Засгийн газар биш, нийгмийн төрийн бүх шатандаа, ялангуяа иргэдээ төлөөлж байгаа улс төрчид, төрийн албаныхан сайтар ойлгож нэгдэж ажилладаг цаг.

    Эх сурвалж: Өдрийн сонин

  • С.Батболд: Энэ засаг эргэж бухах ажлаа илүү сайн хийж байна


    УИХ-ын гишүүн С.Батболдтой ярилцлаа.

    -Монголын эдийн засгийн форум өнөөдөр эхэлж байна. Та энэ арга хэмжээнд оролцох уу?

    -Саяхан урилга хүлээж авсан. Зарим зүйлүүд дээр санаа бодлоо илэрхийлнэ. Энэ форумыг манай Засгийн газрын үед анх зохион байгуулсан.

    -Чухам ямар шалтгаанаар ийм форум зохион байгуулдаг байя гэж шийдсэн юм бэ

    -Улс орны хөгжлийн бодлогыг тодорхойлоход нийгэмтэйгээ хэлэлцдэг, зөвшилцдөг суваг алга. Зөвхөн УИХ-ын гишүүд, сайд, дарга зэрэг цөөн тооны хүн улс орны хөгжлийн бодлогыг тодорхойлж байгаа нь учир дутагдалтай. Тэр дунд популизм хийж хэн чанга дуугарсан, илүү олон ярьсныг нь бодлого болгох гээд байдаг буруу хандлага байна. Эрдэмтэд, судлаачид, бизнес эрхлэгчид, эдийн засагчдынхаа оролцоог хангаж, илүү судалгаатай, шинжлэх ухааны үндэслэлтэй хандах ёстой гэж үзсэн. Манай улстай хамтран ажилладаг олон улсын банк, санхүүгийн байгууллагууд, хөрөнгө оруулагчдын төлөөлөл, иргэний нийгмийнхний оролцоог хангаж үгийг нь сонсч төрийн бодлогоо тодорхойлохдоо тусгаж, авах гээхийн ухаанаар ханддаг байх жишиг тогтооё. Тэндээсээ дараа жилийн болон дунд, цаашлаад урт хугацааны хөгжлийн бодлогын төлөвлөлтөө илүү тодорхой болгохын тулд Монголын эдийн засгийн форумыг зохион байгуулж эхэлсэн. Нэг ёсондоо Давосын дэлхийн эдийн засгийн форумын сайн талыг хуулбарлая гэж шийдсэн.

    -Тэгээд зорилгодоо хүрсэн үү. Төрийн бодлого тодорхойлохдоо сонсох ёстой хүмүүсээ сонсдог жишиг тогтож чадсан уу, өнөөдөр 

    -Эхний хурлууд нийгэмд үр өгөөжөө өгсөн гэж боддог. Бидэнд чиг баримжаа болсон. Бидний чих нээлттэй болж, олон ургалч үзэл бодлыг хүлээн авч байсан. Сүүлийн хоёр жилийн форумд илүү ахиц дэвшил, шинэ өнгө аяс байгаа байх. Тухайлбал Давост Монголын талаар хэлэлцүүлэг хийж тэрхүү Сценариог энэ удаагийн хуралд танилцуулах гэх мэт. Харин сул тал гэвэл сүүлийн хоёр удаагийн эдийн засгийн форумыг харж байхад эрх баригчдын буюу хэт нэг тал руу чиглэж байна уу гэж боддог. Нээлттэй байх, сөрөг хүчин болон санаачлагчидийн оролцоог хангах тал дээр учир дутагдалтай хандаж байна. Дээр нь иргэний нийгэм, бизнес эрхлэгчид болон бусад талуудын тэгш оролцоо хангалтгүй байна.

    -Тэднийг, тухайлбал иргэний нийгмийнхнийг та нар, танай засаг тэгж их сонсдог байсан юм уу?

    -Иргэний нийгмийн оролцоог хангахдаа ганц удаагийн хурал дээр сонсоод өнгөрөх нь учир дутагдалтай. Бидний үед төрийн бодлого тодорхойлоход иргэний нийгмийн оролцоог хангах, энэ талын эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгооч гэдэг санал гарч байсан. Тэр дагуу нь Иргэний нийгмийн талаар төрөөс баримтлах бодлогын баримт бичгийг гаргасан. Хурал уулзалт зөвлөгөөнийг тусгайлан хийж байсан. Ер нь эдийн засгийн хөгжил, томоохон сорилтыг популист  гэхээсээ илүү бодитой судалгаа, шинжилгээ, тооцоон дээр үндэслэж шийдэж байх ёстой. Бид энэ зарчмыг нэвтрүүлэх оролдлогыг байнга хийж ирсэн. Үр дүнд нь 2009 онд эдийн засаг хасах үзүүлэлттэй байсан бол 2010 оноос эхлэн бага зэрэг өндийж 2011 онд 17-18 хувьд хүрсэн.  2012 онд үүнээс ч илүү өсөлттэй гарах хүлээлт байсан. Гэвч 13 хувийн өсөлттэй гарсан. Өнгөрсөн Засгийн газрын үед авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, шийдвэрүүд эдийн засгийн өсөлтийн урт хугацааны тогтвортой өсөлтийн суурь үндсийг тавьсан гэж үзэж байсан. Бид ингэж дүгнээгүй. Дэлхийн банк, Олон улсын валютын сан, дэлхийн эдийн засгийн форум, өрсөлдөх чадварын судалгаа гаргадаг байгууллагуудаас Монгол Улсын эдийн засаг урт хугацаанд тогтвортой буюу жилдээ 15 хувиар өсөх тооцооллыг хийсэн. Тасралтгүй 20 гаруй жил эдийн засаг нь хурдацтай өсөх боломж байна гэсэн дүгнэлтийг гаргаж байсан.

    -Одоо эдийн засгийн өсөлт, хурд ямар төвшинд байна вэ.

    -Одоо өсөлтийн хурдац удааширсан байна. 17, 18 хувьтай байсан эдийн засаг өнгөрсөн онд 11 хувь боллоо. Энэ нь өөрөө өсөлтийн хурдац унаад байгааг харуулж байгаа юм. Ямар нэгэн хэмжээнд өсөлт бол  байгаа нь байгаа. Хурд нь унасан болохоос өсөлт нь унаагүй. Өсөлтийн хурд цаашид улам удаашрах бодитой эрсдэл, сорилтууд ч харагдаж байгаа.

    -Удааширсан өсөлтийн хурдыг нэмэгдүүлэхийн тулд энэ удаагийн эдийн засгийн форумаас та юу хүлээж байна вэ?

    -Энгийн зүйлээс эхлээсэй. Бодит судалгаа шинжилгээг ажил хэрэгчээр хийж түүнд үндэслэсэн шийдвэр гаргах нь зүйтэй. Төр засгийн шийдвэрүүд амьдралд ойрхон тусах, үр дүнгээ өгөх талд илүү анхаармаар байна. Юуны түрүүнд эдийн засагт ажлын байр олноор бий болгож буй салбарууддаа Засгийн газар өөрт байгаа хөшүүрэг механизм болох татвар, зээл, квот, зөвшөөрлийн систем зэргээр зөв, шударга, нээлттэй дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй байна. Ингэхгүй бол аж ахуйн нэгжүүдийн том нь том, дундахь нь дунд, бага нь багаар бүгд ажлын байраа цөөрүүлж байна. Шинээр хүн ажилд авахаа больж, орон тоо, цалинг багасгах үзэгдэл бүх төвшиндөө хавтгайрлаа. Өмнөх Засгийн газрын үед Мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвүүдийг эрчимжүүлж, тэнд бэлтгэсэн мэргэжилтэй ажилчдыг хэдэн арав, хэдэн зуугаар нь ажилд авдаг, аж ахуйн нэгжүүд захиалгаа ирүүлдэг байсан. Гэтэл өнөөдөр ажлаас цомхотгох, чөлөөлөх, ажлын байрны орон тоог цөөлөх замаар аргагүйн эрхэнд зардлаа бууруулах чиг хандлага давамгайлж байна. Энэ нь эдийн засаг, аж ахуйн нэгжүүдийн санхүүгийн чадвар ямар төвшинд байгааг харуулах бэлээхэн бөгөөд бодитой жишээ юм.  Одоогийн нөхцөл амаргүй байх шиг байна. Ойлгож байна. Гэхдээ л иргэдийн амьдрал сайнгүй, төгрөгийн ханш унасан ийм үед цалин, тэтгэвэрийг нэмж ард түмнийхээ амьдралд бага боловч санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхгүй бол “эдийн засаг хэцүү байна” гээд төмөр нүүрээ харуулаад байж болохгүй. Эдийн засгийн өсөлт гэж макро төвшинд том тоо ярих нь сайхан. Хамгийн гол нь тэр том тоо айлын хаалгаар орж өрхийн амьдралд яаж нөлөөлж байна вэ гэдгээ тооцоолох нь чухал. Хүндээ наалдах ёстой. Төрийн дэмжлэг амьдралд  бодитой, эдийн засгийн өсөлт нийгэмд шударга хуваагдаж байх ёстой. Энэ зарчмаар бид өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд цалин тэтгэвэрийг 2.5 дахин нэмж байсан. Гэтэл яриад байгаа хэмжээндээ тэтгэврийг нэмсэнгүй, цалин дээр бол  хэрэгжсэн зүйл огт алга.

    -Эдийн засаг ингэж хүндрэхэд гадна талын нөлөөлөл бий байх. Харин үүнээс илүүтэй өмнөх Засгийн газрын алдаа нь одоо хүндрэл болж гарч ирээд байгаа юм биш үү. 

    -Харин өнөөдрийн Засгийн газрын зарим сайд нар л зориуд ийм тайлбар хэлээд байгаа юм. Хамтарсан Засгийн газрын үед хүнийхээ хөгжлийг дэмжиж иргэдээ эрүүл, боловсролтой, ажилтай орлоготой болгоход анхаарч ирсэн. Тиймээс Хүний хөгжлийн сан байгуулж, тэндээсээ хоёр намын сонгуулийн амлалтыг нэгтгээд иргэддээ 21 мянган төгрөг өгдөг байсан. Гэтэл энэ маань буруу байсан, өнөөдрийн болж бүтэхгүй байгаа, эдийн засаг ингэж доройтсоны бүх буруу нь өмнөх Засгийн газраас эхтэй мэтээр эрх баригч нөхдүүд ярьж байна. Үүнтэй би санал нийлэхгүй. Хэрвээ бэлэн мөнгө амлах, янз бүрийн хөтөлбөр гаргаж байсан угшлыг нь хөөвөл Ардчилсан намаас эхтэй. Хамтарсан засгийн залуур дээр бид сууж байсан учраас бидний зөв байсан гэж өөрсдийгөө зуун хувь өмгөөлөх юм алга. Магадгүй алдаа байсныг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ ингэж эргэж буцаж хойшоо ухардаг цаг үе нь өнөөдөр биш. Хамгийн гол нь хамтарсан засагт алдаа байсан бол түүнийг нь засч залруулаад урагшаа явах цаг хугацаа хангалттай өнгөрлөө. Энэ Их хурал, энэ Засгийн газар бүрэн эрхийн хугацааныхаа 50 хувьд орлоо. Дороо хий эргэж, зарим талаараа хойшоо ухарч байгаагаа өнгөрснөөс, хамтарч хэрэгжүүлсэн бодлогын алдаанаас боллоо гээд нэг байрандаа зогсоод байх нь буруу. Нэг намынх нь алдааг нөгөө нь засахад бүрэн эрхийн хугацаагаа бүтнээрээ нь зарцуулах гэж бид сонгууль хийгээгүй. Улсаараа урагшаа явах гэж сонгууль хийдэг, Засгийн газрыг сольдог. Гэтэл урагшилсан юмгүй, өөрсдийнх нь бодлогын алдаанаас болж байдал хүндрэхээр л өнгөрсөн засгийн муу муухайг баллуурдаж, цэвэрлэж байна гэж ярих нь яавч шударга ёс, зарчимд нийцэхгүй.  Бодит үнэнд ч нийцэхгүй. Хийх хүн аргаа олдог, хийхгүй хүн шалтаг олдог гэж манай ард түмэн хэлдэг дээ. Тэрэн шиг өмнөх засгаас боллоо гэх арга ядсан тайлбараа одоо орхиж, урагшаа харж, өмнөх ажлаа хиймээр байна.

    -Улстөр юм биш үү?

    -Улстөр, улстөр. Тэгэхдээ хэчнээн улстөрийн асуудал ч болохоо байхаар л хойшоо харж хамтарч хэрэгжүүлсэн бодлогуудаа үгүйсгэж, өөрсдөө зүгээр суух нь  хүний хувьд ч  жудаггүй хэрэг. Тэр нь болоогүй дандаа хамтдаа шийдвэр шүү дээ. Тэр үед Тэргүүн Шадар сайд, Сангийн сайд, танхимын зарим сайд нь АН-аас байж Оюутолгой, Тавантолгойн ажлын хэсгийг өөрсдөө ахалж байсныг хэн ч өнөөдөр үгүйсгэхгүй. Түүх өөрөө гэрчилнэ. Харин ингэж эргэж бухахын оронд хамтдаа суурийг нь тавьсан эдийн засгийн өсөлтийн хурд маань удааширлаа гэвэл өөр хэрэг. Гэтэл сөрөг хүчин та нар дуугүй бай, болохгүй байгаа бүхний буруу нь та нараас боллоо, чимээгүй буланд зогсч бай гэсэн аятай, нэг хэсэг намын бүлэггүй, одоо ч байнгын хороодод шударга төлөөлөлгүй байгаа нь улстөрийн соёл, парламентын сонгодог утгадаа ч таархгүй.

    -Гэхдээ эдийн засаг хүндрэхэд гадны талын бодит шалтгаан байгааг та хүлээн зөвшөөрнө биз дээ?

    -Зөвшөөрнөө, тийм бодитой  шалтгаан байна. Дэлхийн зах зээл дээр уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ ханш харьцангуй буурлаа. Эдийн засагт зохих хэмжээний өсөлтүүд буурсан үзүүлэлтүүд ч байна. Нөгөөтэйгүүр, одоо эргээд сэргэж эхэлсэн зөв хандлага ажиглагдаж байгаа. Америк, Европын эдийн засаг сэргэж эхэллээ. Энэ нь ганцхан энэ Засгийн үед тохиолдож байгаа хүндрэл биш шүү дээ. 2008, 2009 онд эдийн засгийн хямрал болж л байсан. Тэр үеийн хямрал амаргүй л байсан. Одоо бол тэр үеийнхээс хүнд гэмээр сорилтууд гадна талаасаа алга.

    -Хэрвээ гадна талаасаа тийм сүртэй тааламжгүй нөлөөлөл нь бага л юм бол таныхаар Засгийн газар юун дээр алдаа гаргаад байна вэ

    -Төрийн бодлогын залгамж чанарыг хадгалж, дутуу хийсэн зүйлийг нь гүйцээж, зөрүүтэй байсныг нь засч залруулж, зөвийг нь улам баталгаажуулж явах ёстой. Энэ засагт энэ талын ажил хэрэгч хандлага дутагдаж байна. Алдаа байгаа бол түүнийг засна гэдэг нь гадагшаа ярихаасаа бодитой ажил хэрэг болгох явдал.  Жишээ нь, би Оюутолгойн гэрээг сайн болсон хэзээ ч  хэлж байгаагүй. Харин гэрээг хийсэн нь зөв гэдэг зарчмын байр суурьтай байдаг. Оюутолгойн гэрээг үе шаттайгаар яриа хэлэлцээр, харилцан ойлголцлын замаар сайжруулах ёстой гэж үздэг. Жишээ нь манай засгийн үед бид хөрөнгө оруулагчидтай шинээр яриа хэлэлцээ хийж зээлийн хүүг бууруулах, гурав дахь этгээдэд  Оюутолгойн хувь хэмжээг зарахгүй байх, Монголын эзэмших 34 хувь буурахгүй байх, гуравдагч орны төрийн өмчийн компани худалдан авахгүй байх зэрэг олон өөрчлөлтийг гэрээнд нэмэлтээр оруулж сайжруулсан. Цаашид Монгол Улсын хувь хэмжээг нэмэгдүүлэхийг заавал 30 жил гэж  хүлээхгүйгээр анхны хөрөнгө оруулалтын нөхөж ирсэн үеэс эхлэн шууд өөрийн эзэмших хувиа нэмэгдүүлэх талаар УИХ-ын гишүүд, иргэний нийгмээс тавьсан асуудалд нээлттэй хандаж байсан. Өнөөдөр харин нөгөө нуухыг нь  авах гээд юу гэдэг билээ гэж санаа зовох юм.

    -Өнөөдөр тийм байдал руу орчихож уу?

    -Арай ч тийм байдалд орохгүй байх аа. Харин төрийн бодлогын залгамж чанар алдагдсан учраас Оюутолгой төслийн, эдийн засгийн хурдацыг удаашруулах үйл ажиллагаа өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд явагдлаа. Энэ нь эдийн засагт сөргөөр нөлөөллөө. Жишээ нь 2013 оны эхний улиралд орж ирсэн валютын орлогыг өмнөх оны мөн үетэй нь харьцуулахад 60 гаруй хувиар буурсан байсан. Үүнд нь анализ хийхэд, 2011, 2012 онд Монгол Улсад орж ирсэн валютын урсгал доторхи Оюутолгойтой холбоотой орж ирсэн валют 20 хувийг нь эзэлж байсан. Тэр үед асар их хэмжээний валют орж ирж, хөрөнгө оруулалтын орчин таатай, илүү нээлттэй байсан. Гэтэл одоо орж ирж байгаа валютын урсгалын 60 хувь нь Оюутолгойх байна. Өнгөрсөн жилийн сүүлийн улирлаар ярьж байна л даа. Энэ улиралын шинэ тоо баримт надад алга. Гадаад валютын урсгал 50-60 хувиар багасчихаад байхад тэр дотор нь Оюутолгойн эзлэх хувь хэмжээ томорсон байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл манай улсын хөрөнгө оруулалт ганц хоёрхон төслөөс хамааралтай, өрөөсгөл болж байна. Өмнө нь эдийн засаг хөрөнгө оруулалт улс, хувийн олон төсөл хөтөлбөрөөс хамаарч байсан. Гэтэл одоо бараг ганцхан төслөөс хамаарч валютын ханшийн өсөлт, инфляц, үнийн өсөлт, экспорт, импортын бэрхшээлийг үүсгэж байгаа. Энэ бол буруу хандлага. Бидэнд эдийн засгийн олон тулгуур, олон эх үүсвэр хэрэгтэй. Тэгэхгүй улсаараа нэг төслөөс хараат явж яавч болохгүй. Энэ талаар эрх баригчид эрхбиш бодож боловсруулж байгаа байх.

    -Уул уурхайн сайд Оюутолгойд Монголын талын эзэмших 34 хувийг баталгаажуулсан гэж ярьсан. Гэтэл та манай Засгийн газрын үед баталгаатай болгосон гэлээ. Аль нь үнэн юм бэ

    -Би сайдын хийсэн ажлын тайланг хараагүй. Бидний үед хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ, яриа хэлэлцээрт оруулсан асуудлаа нээлттэй ил тодоор гаргаж тавьдаг байсан. Тэр үед л 34 хувь буурахгүй байх ёстой, гаднын гурав дахь этгээдэд зарагдахгүй байх, манай хувиас гадна нөгөө талд хувьцааг гурав дахь этгээд зарах юм бол Монгол Улсын Засгийн газраас зөвшөөрөл авч зарах тухай олон зүйлийг баталгаажуулсан. Үүнийг хамтаараа гардаж хийсэн, хамтарч засагт байсан, УИХ-д хамтдаа сууж байсан олон хүн мэдэж байгаа. Ер нь ингэж талцаж хэрэлдмээргүй байгаа юм. Эдийн засаг амаргүй байгаа энэ үед эрх баригчид нь урагшаа зүтгэж, сөрөг хүчин сайн бөгөөд зөв ажилд нь ташуур болж явмаар байгаа юм.

    -Оюутолгойгоос гадна хамтарсан Засгийн газрын үед “Чалько”-той хийсэн гэрээгээр зээлсэн 350 сая ам.долларын нүүрсийг  2013 онд багтаан төлж дуусах ёстой байсан уу, одоо ч дуусаагүй байх шиг байна?

    -2013 ондоо багтааж барагдуулах гэрээтэй. Тийм боломж ч байсан. Энэ гэрээг Засгийн газар байгууллаагүй. Улсын үйлдвэрийн аж ахуйн нэгж нь хууль дүрмийнхээ хүрээнд, дэлхийн зах зээлийн үнэ тариф, томъёололын хүрээ хэмжээнд  байгуулсан. Засгийн газар болохоор УИХ-ын шийдвэрийн дагуу уул уурхайгаас орж ирсэн орлогоор Хүний хөгжил сангийн эх үүсвэрийг л бүрдүүлсэн. Маш сайн гэрээ байсан гэж бид хэлээгүй. Засч сайжруулах юм байсныг үгүйсгэхгүй. Гэтэл сонгуулийн дараа   тойруулж улстөр, эдийн засгийн яриа нэлээд явагдсан. Харамсалтай нь, төлбөрөө төлж дуусах хугацаа удааширч цаг нэлээд алдлаа. Тэр үед 70 долларын гэрээ хийгдэж байсан бол одоо тонн тутамд 30-40 доллар болж байгаа л гэж ярьж байна.

    -Өөр томоохон төслүүд бий. Тавантолгой, ДЦС-V, төмөр зам, эдгээр төсөл таныг Ерөнхий сайд байхад л яригдаж байсан. Одоо ч ярьсаар байна. Ер нь урагшаа ахиж, дэвшсэн зүйл байна уу?

    -Тоймтой зүйл хэлж чадахгүй нь. Юу нэмж хийсэн бэ гэдэгт Шинэчлэлийн Засгийн газрын нөхдүүд хариу хэлэх байх. Хэрвээ хийсэн зүйл, бодитой ахиц дэвшил байгаа бол түүний нь ард түмэн ч  харж мэдэрч байгаа байх.

    -Уг нь энэ Засгийн газар өмнөх танхимуудаас  харьцангуй их мөнгөтэй гэх юм билээ. Гэтэл мөнгөтэй байхад яагаад эдийн засаг хүндрээд, ажлын байр хомсдоод, цалин тэтгэвэрийн нэмэгдэлд эх үүсвэр олдохгүй байна вэ?

    -Манай Засгийн газрыг өр үлдээсэн гэж ярьдаг. Гэтэл ганцхан жишээ хэлэхэд 2012 оны хавар бонд гаргаж 580 сая ам.долларыг тэр чигээр нь энэ Засгийн газарт хүлээлгэн өгсөн. Үүнээс гадна энэ Засгийн газар  Чингис, Самурай, бонд гаргасан, Монголбанкнаас “Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр” нэрээр гурван их наяд төгрөгийг гаргасан, Засгийн газар өөрөө нэг их наяд төгрөгийн үнэт цаасыг дотоодын зах зээл дээр гаргасан. Үүнээс гадна хөрш орнуудтай своп гэрээ хийсэн. Ингээд яривал бэлэн мөнгө, мөнгөний эх үүсвэр хангалттай байлаа. Бондын мөнгө төсвөөс гадуур зарцуулагдаж байгаа нь хууль эрх зүйн орчинд нийцэхгүй байгаа. Монголбанкнаас үнэ тогтворжуулахаар гаргасан гурван их наяд төгрөг ч төсвийн хүрээнд яригдах ёстой. Үүнийг Дэлхийн банк, Олон улсын валютын сангийнхан хэлж залруулга хийх ёстойг сануулж байгаа. Төсвийн бүрэлдэхүүн байх ёстой гэж. Үүнийг гарцаагүй анхаарч, засч залруулах ёстой. Эдгээр эх үүсвэрүүдийн зарцуулалт ил тод гэхээс илүү өөрсдийн талын компаниуд, бодлогыг илүү дэмжих хөтөлбөр болж байна гэсэн шүүмжлэл нэлээд гарч байгаа шүү дээ. Үүнийг ч мөн анхаарах хэрэгтэй. Гэтэл улс орны хэмжээнд шууд хөрөнгө оруулалт буурч байна. Дүгнэж хэлэхэд шууд хөрөнгө оруулалтаа татах бодлого дутаж ирсэн нь эндээс харагдаж байгаа юм. Манайхан хөрөнгө оруулалт гэхээр зөвхөн гаднынхан гэж хараад байна. Дотоодын хөрөнгө оруулагчид гэж бий. Барилга, хөдөө аж ахуй, жижиг дунд үйлдвэр, бүх салбарт нийт хөрөнгө оруулагчдад идэвхжил, дэмжлэг хэрэгтэй байна. Хаврын ид ажил эхлэх хөтөлбөрт оруулах хэрэгтэй байна шүү дээ. Зам барилга, төмөр зам, эрчим хүч, аж үйлдвэрийн төслөө яаравчилж хувийн хэвшлийн оролцоог нээлттэй шударгаар нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. Ер нь хөрөнгө оруулагчдад төр засгийн бодлого ойлгомжтой, тогтвортой, өрсөлдөх чадвартай, урт хугацааны найдвартай түнш байж чадна гэсэн итгэл хэрэгтэй. Зөв бодлого, зөв, шударга үйл ажиллагаагаар энэ итгэлийг бий болгоно. Алдах асуудал бол төр засгийн ганц нэг буруу шийдвэрүүд л болно. Үүнийг байнга  анхаарч байх ёстой.

    -Сөрөг хүчний гол үүрэг бол шүүмжлэхээсээ эрх баригчдын алдаа засах хэлж өгөх. Тэр үүргээ танай нам яагаад биелүүлэхгүй байна вэ?

    -Манай намд дутуу хийж, сөрөг хүчний үүргээ хангалттай сайн биелүүлж чадахгүй байгаа дутагдал бий бий. Бүрэн хийх, бодитой сөрөг хүчин байх боломжийг маань хууль эрхзүйн хүрээнд хязгаарлаж байгаа хүчин зүйл ч бас байна. Манай намаас сонгогдсон УИХ-ын гишүүд бүлэггүй нэг жил шахам явлаа. Дээр нь одоо болтол Байнгын хороодод тэгш, шударга хуваарилалтаар орж чадахгүй байна. УИХ-ын гишүүдийн 1/3 нь манай намын гишүүд байдаг. Гэтэл байнгын хороон дээр очихоор 1/5, 1/10-ийг эзэлдэг. 20 гишүүнтэй байнгын  хороонд хоёр гишүүн суух жишээтэй. Бусад нь байнгын хороонд байхгүй. Эсвэл нэг байнгын хороотой. Үлдсэнийг нь өргөдөл гомдлын байнгын хороо гэж байгуулж тэндээ  бүгдийг нь оруулчихсан. Тэгээд, та нар аль ч байнгын хороонд үгээ хэлж болно ш дээ гэдэг. Гэхдээ бид шийдвэр гаргахад таслах эрхээ эдэлж оролцмоор байдаг. Эрх зүйн орчноор хязгаарласан ийм дарамт бидэнд байна. Гэхдээ сөрөг хүчний байр сууриа илэрхийлээгүй биш илэрхийлээд явж байгаа. Хангалтгүй, дайчин биш сул байна гэсэн шүүмжлэл бий. Популизм сайн хийж чадахгүй, сураагүй  тал бас байна. Ер нь хэвлэл мэдээлэлийн орчинд бидэнд боломж бас хязгаарлагдмал байгаа. Жишээ нь УИХ дээр тодорхой, ээдрээтэй асуудлуудаар манай гишүүдийн байр суурь МҮОНРТ-ээр тун бага гардаг. Ер нь бид илүү судалгаатай, бодит байдал дээр үндэслж дуугарч байх нь төрийн бодлогийг зөв байлгахад илүү ач холбогдолтой гэж үздэг.

  • C.Батболдын хөрөг зураг Төрийн ордонд тавигдлаа

    Үе үеийн Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан эрхмүүдийн хөрөг зургийг Төрийн ордны хоёр давхрын хананд байрлуулдаг уламжлалтай билээ. Өнөөдөр буюу Тулгар төрийн 2223, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 808 жил, Ардын хувьсгалын 93 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадмын өмнөх өдөр Ерөнхий сайдуудын хөрөг зураг бүл нэмлээ. Энэ удаа Монгол Улсын 26 дахь  Ерөнхий сайд С.Батболдын  хөрөг зургийг байрлуулсан юм. 

    2009-2012 онд Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан түүний зургийг Монголын урчуудын эвлэлийн шагналт, зураач Б.Насанцэнгэл зуржээ.  Хөрөг зургаараа  алдаршсан зураач Б.Насанцэнгэл үе үеийн төр засгийн удирдлагуудын хөрөг зургийг зурдаг туршлагатай уран бүтээлч юм. 

  • Эдийн засгийг эрчимжүүлэх 50 хоногийг ингэж дүгнэв

    УИХ-ын чуулганы баасан гаригийн үдээс хойшхи хуралдаанаар Монгол Улсын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг эдийн засгийг эрчимжүүлэх арга хэмжээний хүрээнд хийгдэж байгаа ажлын явцын талаар мэдээлэл хийсэн юм. Энэ үеэр УИХ дахь МАН-ын бүлэг өнгөрсөн 42 хоногт эдийн засгийг эрчимжүүлэх чиглэлээр бодитой ажил хийсэнгүй. Та бүхний хийсэн ажлын тайлан “уулзалт хийв, зөвшилцөв, хэвлэлийн бага хурал хийв, илтгэл тавив, хуралдав, хэлэлцүүлэг зохион байгуулав, хуулийн төсөл өргөн барив” гэсэн хэдэн үгээр л хэмжигдэж байна. Өөрөөр хэлбэл, эдийн засгийг эрчимжүүлэхээр тусгагдсан төлөвлөгөөт ажлуудаа үр дүнтэй хийж чадсангүй” гэж дүгнэсэн юм.

    УИХ-ын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн дагуу Ерөнхий сайдаас зөвхөн сөрөг хүчний гишүүд асууж, санал хэлэх эрхтэй байдаг.  УИХ дахь МАН-ын бүлгийн гишүүдийн асуултыг хариултыг хүргэе.

    УИХ-ын гишүүн Сү.Батболд:

    -Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжил бол бид бүгдийн санаа зовоож буй асуудал.  Сөрөг хүчин бүх асуудал дээр эсрэг байр суурь баримталдаг гэж шүүмжилдэг ч бид болж байгаа зөв  бодлогыг дэмжиж, хэлэх зүйлээ хийж, оролцох зүйлдээ оролцоод л явж байгаа. Энэ утгаараа өнөөдөр Засгийн газраас зохион байгуулсан монголын бизнесийн дээд хэмжээний уулзалтад оролцож, санал бодлоо солилцлоо. Гадны олон төлөөлөгчид хүрэлцэн ирсэн байна лээ. Тэд ярихдаа өмнө нь хөрөнгө оруулалтын орчин ойлгомжтой, их өргөн хүрээтэй байсан гэж дүгнэж байна. Гэтэл сая Ерөнхий сайд мэдээлэлдээ өмнөх хөрөнгө оруулалт зөвхөн Оюутолгой дээр суурилж байсан гэж хэллээ. Төсвийн хэлэлцүүлгийн үеэр Монголбанкны хийсэн мэдээллээр 2011, 2012 онд гадаадаас  орж ирсэн нийт валютын урсгалын 20-30 хувийг Оюутолгойн хөрөнгө оруулалт эзэлж, 2013 онд Оюутолгойтой холбоотой валютын урсгал хэдийгээр багассан ч гэсэн нийт валютын урсгалын 60 хувийг эзэлж байна гэж мэдээлсэн. Валютын урсгал ямар байгаад ямар болсон, тэр дотроо Оюутолгойн оруулж буй урсгал ямар хэмжээнд хүрснийг харж болох юм. Энэ тоон үзүүлэлтүүдийг болгоомжтой авч үзэхгүй бол зөрүү ойлголттой, тоо баримтаар зөрсөн маргааны сэдэв болох вий дээ. Мөн бодлогын залгамж чанар дээр шууд хөрөнгө оруулалт нөлөөлж байгааг ч хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй л дээ.

    Бодлогын залгамж чанараа хадгалсан, өмнөх хийж байсан зүйлд алдаа байсан бол засч залруулсан дунд хугацааны хөгжлийн төлөвлөлт их чухал юм. Бид ч бас засгийн эрхэнд байхдаа ийм санал санаачилгыг гаргаж байлаа. Хөгжлийн бодлогыг сонгуулиас сонгуульд биш дунд хугацааны, урт хугацааны хөгжлийн төлөвлөлт хийе гэдэг энэ саналыг Ерөнхий сайд та юу гэж бодож байна вэ. 100 хоногийн дотор хөрөнгө оруулалтыг шууд нэмэгдүүлээд явах боломж маш хомс, тэгээд ч зээл аваад асуудлыг шийдээд явах нь сөрөг олон зүйлийг дагуулна. Хувьчлалыг Хөрөнгийн биржээр дамжуулан хийх бодлогыг бид барьж байсан, энэ бодлого хэрэгжих боломж байгаа юу, түүнчлэн цалин тэтгэвэр, тэтгэмжийг нэмэх тухай ямар бодлого барьж байна вэ.  Эдийн засаг унаж байгаа ч өсөлт байгаа гэж Эдийн засгийн хөгжлийн сайд мэдэгдэж байгаа. Энэ өсөлт яагаад хүн дээрээ очих, цалин хөлс тэтгэвэр тэтгэмж, халамжийн зохистой бодлого дээрээ очихгүй байна вэ, эсвэл иргэдийн шүүмжлээд байгаа томоохон компаниудад энэ өсөлт наалдаад байна уу, энэ талаар тодорхой хариултыг өгөөч гэсэн юм.

  • Сү.Батболд: Гадныхан өмнө нь хөрөнгө оруулалтын орчин их ойлгомжтой байсан гэж дүгнэж байна

    УИХ-ын өнгөрсөн баасан гаригийн хуралдаанаар Монгол Улсын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг “Эзэн-100” хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн талаар мэдээлэл хийсэн билээ. Энэ үеэр гишүүд асуулт асууж, хариулт авсан юм. Асуулт асуусан гишүүдээс УИХ-ын гишүүн Сү.Батболдын үгийг хүргэж байна. 

    Сү.Батболд: 

    –    Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжил бол бид  бүгдийн санааг зовоож буй асуудал.  Сөрөг хүчин бүх асуудал дээр эсрэг байр суурь баримталдаг гэж шүүмжилдэг ч бид болж байгаа зөв бодлогыг дэмжиж, хэлэх зүйлээ хийж, оролцох зүйлдээ оролцоод л явж байгаа. Энэ утгаараа өнөөдөр Засгийн газраас зохион байгуулсан монголын бизнесийн дээд хэмжээний уулзалтад оролцож, санал бодлоо солилцлоо. Гадны олон төлөөлөгчид хүрэлцэн ирсэн байна лээ. Тэд ярихдаа өмнө нь хөрөнгө оруулалтын орчин ойлгомжтой, их өргөн хүрээтэй байсан гэж дүгнэж байна. Гэтэл сая Ерөнхий сайд мэдээлэлдээ өмнөх хөрөнгө оруулалт зөвхөн Оюутолгой дээр суурилж байсан гэж хэллээ. Төсвийн хэлэлцүүлгийн үеэр Монголбанкны хийсэн мэдээллээр 2011,2012 онд гадаадаас орж ирсэн нийт валютын урсгалын 20-30 хувийг Оюутолгойн хөрөнгө оруулалт эзэлж, 2013 онд Оюутолгойтой холбоотой валютын урсгал хэдийгээр багассанч гэсэн нийт валютын урсгалын 60 хувийг эзэлж байна гэж мэдээлсэн. Валютын урсгал ямар байгаад ямар болсон, тэр дотроо Оюутолгойн оруулж буй урсгал ямар хэмжээнд хүрснийг харж болох юм. Энэ тоон үзүүлэлтүүдийг болгоомжтой авч үзэхгүй бол зөрүү ойлголттой, тоо баримтаар зөрсөн маргааны сэдэв болох вий дээ. Мөн бодлогын залгамж чанар дээр шууд хөрөнгө оруулалт нөлөөлж байгааг ч хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй л дээ. 

    Бодлогын залгамж чанараа хадгалсан ,өмнөх хийж байсан зүйлд алдаа байсан бол засч залруулсан дунд хугацааны хөгжлийн төлөвлөлт их чухал юм. Бид ч бас засгийн эрхэнд байхдаа ийм санал санаачилгыг гаргаж байлаа. Хөгжлийн бодлогыг сонгуулиас сонгуульд биш дунд хугацааны, урт хугацааны хөгжлийн төлөвлөлт хийе гэдэг энэ саналыг Ерөнхий сайд та юу гэж бодож байна вэ. 100 хоногийн дотор хөрөнгө оруулалтыг шууд нэмэгдүүлээд явах боломж маш хомс, тэгээд ч зээл аваад асуудлыг шийдээд явах нь сөрөг олон зүйлийг дагуулна. Хувьчлалыг Хөрөнгийн биржээр дамжуулан хийх бодлогыг бид барьж байсан, энэ бодлого хэрэгжих боломж байгаа юу, түүнчлэн цалин тэтгэвэр, тэтгэмжийг нэмэх тухай ямар бодлого барьж байна вэ.  Эдийн засаг унаж байгаа ч өсөлт  байгаа гэж Эдийн засгийн хөгжлийн сайд мэдээлж байгаа.  Энэ өсөлт яагаад хүн дээрээ очих, цалин хөлс ,тэтгэвэр тэтгэмж, халамжийн зохистой бодлого дээрээ очихгүй байна вэ, эсвэл иргэдийн шүүмжлээд байгаа томоохон компаниудад энэ өсөлт наалдаад байнауу, энэ талаар тодорхой хариултыг өгөөч гэсэн юм.

    Харин Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг хариулахдаа “Хөгжлийн төлөвлөлтийн хуулийг Засгийн газар дээр ярьсан. Тийм баримт бичиг хэрэггүй, харин хөгжлийн бодлогыг төлөвлөдөг, цэгцэлдэг болох хэрэгтэй гэж үзээд хуулийн төсөл өргөн барихаар шийдвэрлэсэн. Зээл аваад хөгжихгүй гэдэг таны саналтай санал нэг байна. Хөрөнгө оруулалтыг зугуухан, нэг нь том байлаа гэхэд нөгөөх нь тасралтгүй дагаж явдаг гэх мэтээр олон арга ухаан баймаар юм шиг байгаа юм. Хөрөнгийн биржийн хувьд компаниудыг нэг өдөр пад гээд хувьчлахгүй, тодорхой хэмжээгээр Хөрөнгийн биржээрээ явуулах нь зөв гэдэг бодлого барьж байгаа” гэсэн юм.