Ангилал: мэдээ-мэдээлэл

ГАЗРЫН ТОСНЫ БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ НИЙЛҮҮЛЭЛТ ХЭВИЙН БАЙНА  

Энэ оны 7 дугаар сарын 18-ны өдрийн байдлаар улсын хэмжээнд дунджаар ердийн хэрэглээний 30 хоногийн газрын тосны бүтээгдэхүүний нөөцтэй, нийлүүлэлт хэвийн байгаа тухай Эрдэс баялаг, эрчим хүчний сайд Д.Зоригт Засгийн газрын хуралдаанд танилцууллаа. Үүнээс АИ-80 автобензин 34, АИ-92 автобензин 19, дизелийн түлш 34 хоногийн нөөцтэй байгаа бөгөөд замдаа ирж яваа бүтээгдэхүүний хэмжээ багтаж байгаа юм.

Танилцуулгатай холбогдуулан газрын тосны бүтээгдэхүүн нийлүүлдэг гадаадын түнш, аж ахуйн нэгжүүдтэй тогтоосон харилцаагаа тогтмол хадгалан, хэрэглээ, гадаад захиалгаа бодитой хэрэгжихээр болгож, цаашдын хамтын ажиллагаагаа бэхжүүлэхэд анхаарч ажиллахыг даалгав. Мөн намрын ургац хураалт болон ирэх өвлийн бэлтгэл хангахад шаардагдах газрын тосны бүтээгдэхүүнээр тасралтгүй хангаж, цаашид хэрэглэгчдийн хэвийн үйл ажиллагааг  алдагдахгүй байх хэмжээний нөөц бүрдүүлэх чиглэлээр эрчимтэй ажиллахыг даалгасан байна.

Түүнчлэн БНСУ-аас газрын тосны бүтээгдэхүүн импортлохтой холбогдуулан БНХАУ-ын Тяньжин, Далиан, Таньшин боомтоор дамжуулан тээвэрлэх төмөр замын тээвэрлэлтийн асуудлыг холбогдох байгууллагатай яриа, хэлцэл хийн яаралтай шийдвэрлэхийг Зам, тээвэр, барилга, хот байгуулалтын сайд болон Эрдэс баялаг, эрчим хүчний сайдад даалгажээ. ОХУ-ын “Роснефть” компани манай улсад нийлүүлэх дизелийн түлшээ энэ оны 4 дүгээр сараас их хэмжээгээр багасгасан нь манайд хүндрэл учруулсан. Иймээс тухайн үед 10 хоногийн хугацаагаар дизель түлшний тодорхой хэмжээний хязгаарлалт хийн ОХУ-ын бусад компани болон өөр эх үүсвэрүүдээс өндөр үнээр түлш авч хэрэгцээгээ хангаж байсан юм.

Газрын тосны бүтээгдэхүүний хилийн үнэ өөрчлөгдөж байсантай холбогдуулан Засгийн газар энэ он гарсаар онцгой албан татварын хувь хэмжээг 8 удаа өөрчилсөн. Тухайлбал 5 дугаар сарын 25-ны өдрийн хуралдаанаараа импортоор оруулж ирэх автобензин, дизель түлшний гаалийн онцгой албан татварыг  тэглэсэн. Мөн холбогдох яам, агентлагийн удирдлагууд урд, хойд хөрш болон бусад эх үүсвэрээс газрын тосны бүтээгдэхүүн авах, нийлүүлэлт, хангамжийг хэвийн байлгах талаар удаа дараа яриа, хэлцэл хийн тохиролцоонд хүрч байсан юм гэж Засгийн газрын Хэвлэл, мэдээллийн албанаас мэдээллээ.

НИЙГМИЙН ХАМГААЛАЛ, ХӨДӨЛМӨРИЙН САЛБАРТ ШААРДЛАГАТАЙ НЭМЭЛТ ХӨРӨНГИЙГ ШИЙДВЭРЛЭНЭ

“Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих жил”-ийн хүрээнд нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн салбарт авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний талаар Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайд Т.Ганди Засгийн газрын хуралдаанд мэдээлэв. Үүнтэй холбогдуулан жилийн ажлыг эрчимжүүлэх зорилгоор нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн салбарт нэмж шаардагдах хөрөнгийг Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн энэ оны төсвийн тодотголд тусган шийдвэрлүүлэхийг  сайд Т.Гандид даалгалаа.

Жилийн ажлын хүрээнд Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам хууль, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгохын тулд Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг УИХ-аар хэлэлцүүлж байна. Хуулийн төсөлд ажлын байр олноор нэмэгдүүлэх, жижиг, дунд үйлдвэр эрхлэгчдэд зээл олгох, шинээр бий болгох ажлын байрны тоог харгалзан татварын хөнгөлөлт үзүүлэх, алслагдсан болон эдийн засгийн сул хөгжилтэй бүс нутагт төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн зарчмаар хөрөнгө оруулах, хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг урамшуулах, ахимаг настан зэрэг зорилтот бүлгийг ажилтай болгосон бол санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх зэргийг тусгасан юм.

Төсөл батлагдсанаар төрөөс иргэдэд үзүүлэх хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих үйлчилгээний хүрээ, үр дүн, чанар нэмэгдэж, хүн амын аж ахуй эрхлэх хэв шинж болон зорилтот бүлгийн онцлогт нийцсэн ажиллагааг хэрэгжүүлэх боломж бүрдэнэ салбарын яам үзэж байна. Үүний зэрэгцээ Хөдөлмөрийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг боловсруулж байгаа бөгөөд хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлогыг салбарын бодлоготой уялдуулах, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих үйл ажиллагааны менежментийг сайжруулах чиглэлээр хийсэн ажлынхаа талаар ч Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайд Т.Ганди мэдээллээ.

Сайдын мэдээллээс үзвэл Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам “Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих жил”-ийн ажлын хүрээнд 38 мянга гаруй ажлын байр шинээр бий болгосон бөгөөд үлдэж байгаа хугацаанд улс, орон нутгийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хийгдэх уул уурхай, барилга, замын ажил идэвхжихийн хэрээр ажлын байр олноор бий болгоно гэж тооцоолж байна.   

ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ТОГТООЛД ӨӨРЧЛӨЛТ ОРУУЛАВ

“Үнэт цаас болон Засгийн газрын баталгаа гаргах тухай” Засгийн газрын 2011 оны 3 дугаар сарын 16-ны өдрийн 85 дугаар тогтоолын 1 дүгээр зүйлийг “Санхүүгийн эх үүсвэрийг нь бүрдүүлэх зорилгоор Монгол Улсын Хөгжлийн банкны 800 тэрбум төгрөгийн үнэт цаасыг 10 жил хүртэлх хугацаатай төгрөг, гадаад валют болон хаалттай хэлбэрээр арилжаалахыг Хөгжлийн банкны Төлөөлөн удирдах зөвлөлд зөвшөөрсүгэй” хэмээн өөрчиллөө.

Ингэснээр Хөгжлийн банкнаас гаргах өрийн бичгийн хүүг бууруулж, банкнаас санхүүжүүлэх төсөл, хөтөлбөрийн үр ашгийг нэмэгдүүлж, эдийн засагт бодитой нөлөө үзүүлэх бололцоотой болно гэж үзсэн байна. Засгийн газрын тогтоолоор 5 жилийн хугацаатай 250 тэрбум, 10 жилийн хугацаатай 250 тэрбум, 15 жилийн хугацаатай 300 тэрбум төгрөгийн үнэт цаас гаргахыг Хөгжлийн банкинд, энэ 800 тэрбум төгрөгийн үнэт цаасны үндсэн болон хүүгийн төлбөрт Засгийн газрын нэрийн өмнөөс зээлийн баталгаа гаргахыг Сангийн сайдад зөвшөөрсөн юм.

ҮНДЭСНИЙ ИХ БАЯР НААДАМ ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ САЙТАЙ БОЛЛОО

Тулгар төр байгуулагдсаны 2220 жил, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 805 жил, Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын 100 жил, Ардын хувьсгалын 90 жилийн ойн баяр наадмыг Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хороо амжилттай зохион байгуулсан гэж Засгийн газрын хуралдаанаас сайшаав. Зохион байгуулах хорооны дарга, Монгол Улсын Шадар сайд М.Энхболд 2011 оны 7 дугаар сарын 20-ны өдөр сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийлээ.

Түүхт ой давхацсан жилийн баяр наадмын  хүрээнд  ойн баярын хурал, “1921 оны хувьсгал ба Монголын орчин үеийн түүхийн судлал” эрдэм шинжилгээний хурал хийж, “Хөгжил дэвшлийн эрин зуун” фото альбом, Их Монгол Улс байгуулсны 805, Ардын хувьсгалын 90 жилийн ойн сери марк гаргасан байна. Төв цэнгэлдэх хүрээлэнгийн суудлыг дугаартай болгосноор өмнөх жилүүдэд гарч байсан тасалбар худалдан авсан хүмүүс наадмын нээлт үзэж чадахгүй байсан, тасалбар хуурамчаар хийсэн, тасалбаргүй хүн оруулсан зэрэг асуудлыг бүрэн шийдэж чаджээ.

Үндэсний бөхийн аварга 1, арслан 1, гарьд, заан тус бүр 2, харцага 4, начин 13 шинээр төрөн гарлаа. Засуулууд бөхчүүдээ талбай голлуулан барилдуулахгүй тохиолдол цөөнгүй гарсан нь барилдаан будлиантах үндэс болж байсан учир  дараа дараагийн наадмаар үүнийг анхаарч, шинэчлэл хийх нь зүйтэй гэж үзлээ. Энэ жил анх удаа монгол морь, эрлийз морьдыг тусад нь уралдуулсан,  унаач хүүхдүүдийн аюулгүй байдлыг хангахад онцгой анхаарсны дүнд хүүхэд гэмтэж бэртээгүй байна.

Үндэсний сурын харваанд 21 аймаг, нийслэлийн 9 дүүргийн 534 харваач оролцож шинээр улсын мэргэн цолтон хоёр төрөн гарсан бол шагайн харваанд 50 багийн 400 шахам харваач цэц мэргээ сорьсон байна. Баяр наадмын үеэр наадамчдын аюулгүй байдал, тав тухыг хангах, замын хөдөлгөөнд зохицуулалт хийж, хэв журам сахиулах, урьдчилан сэргийлэхийн тулд 3460 албан хаагч ажиллажээ. Төв цэнгэлдэх хүрээлэн, Хүй 7 худагт нийтийн хоолны болон хүнсний бараа бүтээгдэхүүний 780 аж ахуйн нэгж, байгууллага худалдаа, үйлчилгээ гарган ажиллуулсан байна.

Энэ жилийн Үндэсний их баяр наадамд улс, нийслэлийн төсөв болон баяр наадмын орлогоос хэмээн нийт тэрбум 300 сая төсөвлөсний 432,3 сая төгрөгийг бүтээн байгуулалтад зарцуулжээ. Төв цэнгэлдэх хүрээлэн багтаамж муу учир 30-40 мянган хүний суудалтай орчин үеийн техник, тоног төхөөрөмжөөр тоноглосон цэнгэлдэх хүрээлэн барих газрыг сонгож, зураг төслийг боловсруулан, зардлын тооцоог гаргаж, хөрөнгийн эх үүсвэрийг хэрхэн шийдвэрлэх талаархи саналаа Засгийн газрын хуралдаанд танилцуулахаар болсоныг Шадар сайд М.Энхболд дуулгалаа.

Мөн хурдан морины уралдаан зохион байгуулах явцад гарсан зөрүүтэй ойлголтыг нэг мөр шийдэх үүднээс монгол адууны /хурдан морины/ стандарт, тодорхойлолтыг дахин шинэчлэх нь зүйтэй гэж үзсэн байна. Үндэсний их баяр наадмыг 12 телевиз Төв цэнгэлдэх хүрээлэн, Хүй 7 худаг болон сур шагайн талбайгаас улс орон даяар шууд дамжуулан хүргэлээ. Баяр наадмыг шуурхай мэдээлж, тухай бүр нь дэлхийн монголчуудад хүргэж байсан хэвлэл, мэдээллийн байгууллагууд болон Мэдээлэл, сурталчилгааны салбар хороонд Монгол Улсын Шадар сайд М.Энхболд талархал илэрхийллээ.         

БИРЖ БАЙГУУЛАХ БЭЛТГЭЛЭЭ ХАНГАНА

Хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн бирж байгуулах бэлтгэл хангах арга хэмжээний төлөвлөгөөг Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцэн баталлаа. “Хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн биржийн тухай” хууль 2012 оны 6 дугаар сарын 01-ний өдрөөс хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлнэ. Иймээс юуны түрүүнд “Хоршооны тухай, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай” зэрэг холбогдох хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөл боловсруулж, УИХ-д өргөн мэдүүлэх ёстой.

Мөн биржийн холбогдох дүрэм, журмыг батлуулах, арилжаанд оролцогчдыг /брокер, хоршоо/ бэлтгэх, сургах, мэргэшүүлэх, сумдыг шилэн кабелиар холбож цахим арилжаа явуулах нөхцөл бүрдүүлэх, арилжаалах бараа, түүхий эдийн болон агуулахын стандартад шүүлт хийх, дахин хянах, шаардлагатай стандартыг шинэчлэх, сумдад малчдын үүсгэл санаачлагаар хоршоо бий болгож чадавхижуулах, загвар хоршооны туршлагыг дэлгэрүүлэх зэрэг олон ажил хийхээр төлөвлөжээ. 

ЦЭРГИЙН АЛБАН ХААГЧИЙН ТЭТГЭВРИЙН ЗӨРҮҮГ АРИЛГАНА

2010 оны 7 дугаар сарын 08-ны өдөр батлагдсан Цэргийн албан хаагчийн тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хууль батлагдахаас өмнө цэргийн алба хаасны тэтгэвэр тогтоолгосон иргэдийн тэтгэврийг хуульд заасан хувь, хэмжээгээр шинэчлэн тогтоохыг дэмжиж Улсын Их Хуралд өргөн барихаар болов.

Хуулинд цэргийн албан хаасны тэтгэврийг тэтгэвэр тогтоолгогчийн сарын дундаж цалин хөлсний 60 хувиар тогтооно гэснийг 80 хувь, хуульд заасан хугацаанаас илүү алба хаасан жил тутамд тэтгэвэр тогтоолгосон дундаж цалин хөлснөөс 1,0 хувиар бодож нэмэгдэл олгоно гэснийг 1,5 хувиар гэж өөрчилсөн юм. Хууль батлагдахаас өмнө тэтгэвэр тогтоолгосон өндөр настнууд хуулийн үйлчлэлд хамаарах эсэх талаархи зохицуулалтыг тусгаагүйгээс цэргийн алба хаасны тэтгэвэр  тогтоолгосон иргэдийн тэтгэврийн зөрүү хэт их болжээ. Иймээс хуулинд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй гэж Засгийн газар үзсэн байна.

Төсөлд тусгаснаар хууль батлагдахаас өмнө цэргийн алба хаасны тэтгэвэр тогтоолгосон иргэдийг “Цэргийн албан хаагчийн тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хууль”-ийн үйлчлэлд хамруулан, тэдний тэтгэврийг тэтгэвэр тогтоолгосон цалин хөлсний 80 хувь, хуульд заасан хугацаанаас илүү алба хаасан жил тутамд 1,5 хувиар тооцож нэмэгдэл олгох юм. Төсөл батлагдвал цэргийн алба хаасны тэтгэвэр тогтоолгосон 12 733 иргэн нэмэгдэл авах бөгөөд үүнд жилд 8,4 тэрбум төгрөг шаардагдах тооцоо гарчээ.

ТОВЧ МЭДЭЭ

·         Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн 2011 оны 5 дугаар сарын 30-наас 6 дугаар сарын 3-ны өдрүүдэд Оросын Холбооны Улсад хийсэн албан ёсны айлчлалын дүнг хэлэлцээд Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд оруулахыг Гадаад харилцааны сайд Г.Занданшатарт даалгалаа.

·         Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболдын 2011 оны 6 дугаар сарын 13-17-нд БНХАУ-д хийсэн албан ёсны айлчлалын дүнг хэлэлцээд Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд оруулахаар болов.

·         Улсын Их Хурлын гишүүн П.Алтангэрэл, Д.Арвин, Я.Батсуурь, Н.Ганбямба нарын санаачлан боловсруулсан “Газрын тосны боловсруулах үйлдвэр байгуулах ажлыг эрчимжүүлэх тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцээд зарчмын хувьд дэмжив. Гэхдээ хуулийн төсөлд “газрын тосны бүтээгдэхүүнийг боловсруулах жижиг оврын үйлдвэрийг газар нутгийн онцлогийг харгалзан бүсчилсэн байдлаар ойрын хугацаанд барьж байгуулах” гэснийг ”газрын тос боловсруулах бага хүчин чадалтай үйлдвэрийг газар нутгийн онцлогийг харгалзан бүсчилсэн байдлаар ойрын хугацаанд барьж байгуулах” хэмээн өөрчлөх саналыг хууль санаачлагч нарт уламжлахаар боллоо. Манай улсын газрын тосны бүтээгдэхүүний хэрэглээ 2008 онд 800 гаруй мянган тонн байсан бол 2015 онд жилд 1.7 сая тонн болж нэмэгдэх учир жижиг оврын үйлдвэрүүдийг бүсчилсэн байдлаар барьж байгуулах нь зүйтэй гэж нэр бүхий гишүүд төсөл санаачилсан байна.  

·         Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Баярсайханы санаачлан боловсруулсан “Монгол Улсын албан ёсны статистикийг 2011-2015 онд хөгжүүлэх дунд хугацааны хөтөлбөрийг батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцэн дэмжив. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Р.Будын санаачлан боловсруулсан “Статистикийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль”-ийн төслийг хэлэлцээд зарчмын хувьд дэмжиж, хэд хэдэн саналыг хууль санаачлагчид уламжлахаар тогтлоо. 

·         Улсын Их Хурлын гишүүн С.Эрдэнийн санаачлан боловсруулсан “Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл”-ийг Засгийн газраас санаачлан боловсруулж, Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн “Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл”-тэй нэгтгэн хэлэлцүүлэх нь зүйтэй гэсэн саналыг хууль санаачлагчид уламжлахаар болов. 

·         “Төрийн өмчийг 2010-2012 онд хувьчлах, өөрчлөн байгуулах үндсэн чиглэл”-ийн 5.2-ийн “концессийн гэрээгээр ашиглах үндэсний хөрөнгө оруулагчийг” гэснийг “концессийн гэрээгээр ашиглахыг үндэсний хөрөнгө оруулагчийн оролцоотой” гэж өөрчлөх нь зүйтэй хэмээн үзэж Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэхээр боллоо. Тогтоолын төсөл батлагдсанаар Улаанбаатар хотод дулаан, цахилгааны 5 дахь эх үүсвэрийг шинээр барих ажил эхлэх боломжтой болж, үр дүнд нь төвийн бүсийн эрчим хүчний найдвартай хангамжтай болох юм. 5 дахь эх үүсвэрийг одоогийн Дулааны цахилгаан станц-III-ын байгаа газарт, одоо байгаа дэд бүтцийг нь ашиглан барих бүрэн боломжтой гэж үзэж байна. 

·         “Оюутолгой” компанийн Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээнд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт болон Оюутолгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээний тал болох “Рио Тинто Интернейшнл Холдингс Лимитед” компанитай байгуулсан хувьцаа худалдах, шилжүүлэхийг хязгаарласан гэрээний тухай Улсын Их Хурлын Эдийн засгийн байнгын хороонд мэдээлэл хийхийг Эрдэс баялаг, эрчим хүчний сайд Д.Зоригтод даалгалаа. Талууд 2011 оны 6 дугаар сарын 8-ны өдөр гэрээнд гарын үсэг зурж баталгаажуулсан юм.

·         Хувь нийлүүлсэн “Улаанбаатар төмөр зам” нийгэмлэгийн нийгмийн чиглэлийн байгууллагуудыг төрийн болон орон нутгийн өмчлөлд шилжүүлэх, тээврийн бус үйлдвэрлэлийн нэгжийг төмөр замын үйлчилгээнээс салгах, төмөр замын тээвэрлэлтийг суурь бүтэц, тээвэрлэлтийн хэсэг болгон тусгаарлах зэрэг асуудлыг ойрын үед ОХУ-ын талтай хэлэлцэж шийдвэрлэхийг холбогдох сайд нарт даалгав.

·         Монгол Улсын Хөгжлийн банк, БНСУ-ын Хөгжлийн банк хооронд байгуулах “Удирдлагын гэрээ”-ний хэлэлцээрийн явцын талаар сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Ч.Хүрэлбаатар танилцуулав. БНСУ-ын Хөгжлийн банк “Гэрээтэй холбоотой аливаа маргааныг Монгол Улсын хууль, тогтоомжийн дагуу Монголын Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын дэргэдэх Арбитраар шийдвэрлэнэ” гэсэн нөхцлийг хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд Удирдлагын гэрээ байгуулахыг Хөгжлийн банкны Төлөөлөн Удирдах зөвлөлд зөвшөөрлөө.

·         Дотоод хэргийг бүгд захиран шийтгэх яамны Тэргүүн сайд асан, Монгол төрийн нэрт зүтгэлтэн Да лам Цэрэнчимэдийн дурсгалд зориулан Богд хааны зарлигаар 1914 онд бүтээсэн гэрэлт хөшөөг улсын хамгаалалтад байх түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгалд хамааруулахаар шийдвэрлэлээ. Энэ хөшөө Увс аймгийн Хяргас сумын Цогтхайрхан уулын бэлд байдаг юм.

·         “Дэлхийн монгол туургатан, хүннү гарвалтны энхийн их наадам”-ыг энэ оны 8 дугаар сарын 24-27-ны өдрүүдэд Улаанбаатар хотноо зохион байгуулахаар боллоо. 

·         “Дипломат болон албан паспорт эзэмшигчдийг визийн шаардлагаас харилцан чөлөөлөх тухай Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Польш Улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр”-ийг батлав.

Монгол Ардын Намын дарга, Ерөнхий сайд С.Батболдын Үндэсний их баяр наадам, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 805, Ардын хувьсгалын 90 жилийн ойд зориулсан баярын хуралдтавьсан “Их түүх-Үндэсний бахархал” сэдэвт илтгэл

Монгол улсын Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга аа,

Эртний төрт их ёсны уламжлал, заншлыг өвлөж хөгжүүлсэн Монгол Улсын ард иргэд ээ,

Их ойн тэгш дүүрэн баярт уригдан ирсэн хүндэт зочид, төлөөлөгчид өө, 

Эрхэм хатагтай, ноёд оо,

Та бүхэндээ Монгол Улсын Засгийн газар, Үндэсний их баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны өмнөөс их баяр наадам, түүхт ойн халуун дотно мэндчилгээг өргөн дэвшүүлье. Жил жилийн нар хур тэгширсэн дэлгэр зуны сард Монгол хүний зүрх сэтгэлийг огшоосон Үндэсний их баяр наадам дэнж хотойлгож, дэлхийг баясгаж, цэнгэл ёслол төгөлдөр болдог уламжлалтай.

Монголын тулгар төрийн 2220, Их Монгол улс байгуулагдсаны 805, Үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний 100, Ардын хувьсгалын түүхт 90 жилийн ойнууд тохиож буй нь энэ жилийн наадмын өнгө жавхааг нэмж, утга агуулгыг баяжуулж, өргөн дэлгэр, омогшил төгөлдөр, сүрлэг сайхан болгож байна. Дахин тохиохгүй энэ их ойнуудын гэрч, оролцогч, зохион байгуулагч болж байгаа нь та бидний амьдралын мартагдашгүй баярт үйл явдлын нэг яах аргагүй мөн. Хамгийн гол нь бид эх орноороо бахархах, өнөө ба ирээдүй үедээ төрт улсынхаа бахархам түүхийг өвлүүлж үлдээх үүрэг хариуцлагын эзэн болж байна. 

Монголчууд бид Төв Азид нүүдэлчдийнанхны эзэнт улсыг байгуулж, хүн төрөлхтний түүхийн олон үйл явдалд оройлон оролцож,  Их улс, Эзэнт гүрнийг байгуулан, дэлхийн түүхийн хоёр зууныг өөрсдийн нэрээр овоглуулж чадсан билээ. Ийм хувь ерөөлтэй, бахархам үйлстэй ард түмэн хүмүүний түүхэнд төдий л олонгүй ээ. Тиймээс Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигийн дагуу Монголын тулгар төрийн 2220 жилийн ойг зарлан тэмдэглэж байна. Ази-Европын хээр талын нүүдэлчдийг нэгтгэсэн эзэнт гүрнийг байгуулсан Хүннүчүүд нь угсаа гарал, газар нутаг, төр ёсны уламжлал, өв соёл, зан үйлийн хувьд хожмын Монгол түмний өвөг дээдэс яах аргагүй мөн билээ.

Эзэн Богд Чингис хаан Бомбын шашны тэргүүн Чань Чунь бомбыг залж уулзахдаа “Манай Шаньюйгийн улсаас нааш олон зуун жил ер гараагүй хэрэг” хэмээн айлдсан байдаг. Энэ бол нэг талаас, монголчууд өөрсдийгөө Хүннү нарын удам гэдгийг, нөгөө талаас, Их Монгол Улс нь Хүннү гүрнээс хойш ер гараагүй тийм том эзэнт гүрэн гэдгийг нотлон илэрхийлсэн хэрэг биз ээ.

Хүннүгийн хаан Модун Шаньюй улсаа захирах цэгцтэй бодлого хэрэгжүүлж, засаг захиргааны шинэтгэл хийсэн нь хожим Чингис хааны байгуулсан Их Монгол улсын төрийн зохион байгуулалтын үндэс болсныг түүхчид нотолдог. “Газар бол улсын үндэс мөн, түүнийг бусдад өгч болно гэж үү” хэмээх Модунь хааны зарлигласан айлтгал нь хоёр мянганы тэртээгээс өнөөг хүртэлх монгол хүний зүрх, тархи, судсанд нь шингэсэн, Монгол төрийн бодлогын тулгуур үндэс болсон үзэл санаа хэвээр байна.

Модунь хааны үед Хятадын Хан улсын хаантай хоёр улсын хооронд анхны тэгш эрхт гэрээг байгуулж, бие биеийн улсыг хүлээн зөвшөөрсөн түүхэн баримт бий. Ийнхүү Төв Азийн түүхэнд өөрийн ул мөрөө баттай үлдээж, Монгол төр ёсны түүхэн эх суурийг тавьсан анхны төрт улсын уламжлал, соёлыг өнөөг хүртэл тасралтгүй тээж яваа үр хойч бид Их ойг ёслол төгөлдөр, төр ёсны баяр болгон тэмдэглэж, түүхээрээ бахархан баярлах бүрэн эрхтэй.

Хүннү гүрнээс улбаатай монголын төр ёсны уламжлал Их Монгол Улсын түүхээр баяжиж, дэлхийн дахинаа шинэ дэг журмыг тогтоосон. Эзэн Чингэс хааны маань 805 жилийн тэртээ үүсгэн байгуулсан Их Монгол Улсын түүх нь Монголчууд бидний урам зориг, омогшил бахархал, хүсэл тэмүүллийн ид хавыг өдөөх бас нэгэн оргилуун ундрага билээ.

XIII зуунд Монголчууд дэлхийн их эзэнт гүрнийг ганцхан цэрэг зэвсгийн сүр хүчээр байгуулаагүй. Харин олон зууныг дамжсан төр ёсны төгөлдөр зохион байгуулалт, түүхэн уламжлал, шинэчлэл, эе эвийн хүч, иргэншил соёлын зөв бодлого, чөлөөт худалдаа, оюун сэтгэлгээг эрхэмлэсэн аж ахуй, эдийн засгийг эрхлэх өвөрмөц онцлог арга ухаан, ур чадвараараа бий болгосныг түүх өгүүлж байна. Дэлхий дахины хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлж, хууль цаазат нийгмийн дэг журмыг тогтоож Монголын их амар амгалант ертөнцийг байгуулж чадсан нь Их Монгол Улсын хүчирхэг байсны нэгэн гэрч билээ.

XIII зуунд Чингис хаан бүх эсгий туургатнаа нэгтгэн Их Монгол Улсаа байгуулж, монгол хүний эр зориг, тэсвэр тэвчээр, хатуужил, алсын хараа, холын бодлого, уужим ухаан, ид хавын гайхамшгийг дэлхийн хүн ардад тод томруун харуулж чадсанаараа мянган жилийн түүхэн хүн, дэлхийн шилдэг удирдагчийн нэг болж чадсан билээ.

Монголын их хаадын өргөн цар хүрээтэй бодлого, үйл ажиллагаа нь өнөөгийн их гүрнүүдийн удирдагчдын хэрэгжүүлж буй дэлхийн хөгжлийн чиг хандлага болсон даяаршлын үндсийг анхны утгаар нь эхлүүлсэн. Тиймээс хүн төрөлхтөн түүхэндээ хөгжил хийгээд даяаршлын нөлөө бүхий том гүрнийг Монголчуудаас өмнө ч, хожим нь ч байгуулаагүй өнөөг хүрчээ. Монголчуудын хүн төрөлхтний хөгжилд үзүүлсэн нөлөө хамаарал, түүхэнд эзлэх байр суурийг эдүгээ дэлхий дахин хүлээн зөвшөөрөх боллоо. 

Ийм учраас 2006 онд Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага Их Монгол улс байгуулагдсаны 800 жилийн ойг дэлхийн хэмжээний тэмдэглэлт үйл явдал хэмээн үзэж, Ерөнхий Ассамблейн 60 дугаар чуулганаар тусгайлан тогтоол гаргасан. Уг ойг тэмдэглэхэд гишүүн бүх орнууд, олон улсын байгууллагыг идэвхтэй оролцохыг уриалж, Монгол улсад өргөн дэлгэр тэмдэглэсэн билээ. Энэ бүхэн Монголчууд бидний үндэсний бахархал төдийгүй тэгш ойнуудыг хүндэтгэн тэмдэглэж байхын уг сурвалж билээ. Өнөөдөр асуудалд энэ л үүднээс хандаж, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 805 жилийн ойг дурсан тэмдэглэж байна.

Монголчууд бид түүхийнхээ урт удаан хагацааны турш дандаа мандан бадарч явсангүй. Алдаж оносон, сургамж, сэрэмж агуулсан намтар түүх бидэнд бас бий. Их улсуудыг байгуулж, дэлхийг эзэгнэж байсан монголчууд өвөр зуураа бутран сарниж, түүхэн цаг үеийн нугачаанд харь гүрний эрхшээлд хоёр зууныг өнгөрөөсөн ч  түүхээс устаж, уусаж үгүй болсонгүй. Их эзэнт улсын задралаас хойших хагас мянга гаруй жилийн хүнд бэрхийг даван туулсаар ХХ зууны эхээр түүхийн тавцнаа дахин гарч ирсэн юм. Энэ бол бидний 100 жилийн ойг нь тэмдэглэж буй үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний гол үр дүн болсон Богд хаант Монгол Улсыг сэргээн тунхагласан явдал билээ.

1911 оны үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөн нь хэл, түүх, шашин шүтлэг, материаллаг соёлын нэгдэл бүхий монгол туургатны дотор үндэсний үзлийг бадраасан, ХХ зууны Монголын түүхэнд өрнөсөн дараа дараагийн их үйл хэргийн эхлэлийг тавьсан  том үйл явдлын нэг билээ. Үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөн нь улс гэрээ сэргээн байгуулж, дэлхийн улс түмэнтэй хөл нийлүүлэн хөгжих, сэргэн мандах үйлсийн гарааг эхлүүлсэн. Сэргэн мандлын эл үйл явцнь XX зуунд Монгол улс бие даан оршиж, тусгаар тогтнол хэмээх үнэт зүйлээ нандигнан эрхэмлэж, уламжлан хадгалах, хамгаалан хөгжүүлэх үндэс суурийг баттай тавьж өгснөөрөө нэн их ач холбогдолтой юм. Энэ агуулгаар Үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний 100 жилийн ойг, ард түмнийхээ баяр бахархлын ой санамжинд тодотгон үлдээж, дурдатган сануулж байна.

Их ойн хүндэт зочид, төлөөлөгчид өө,

ХХ зуунд монголчуудын урагшлан хөгжсөн түүх нь 1921 оны ардын хувьсгалын гол үр дүн байсныг манай ард түмэн нийтээрээ хүлээн зөвшөөрдөг билээ. Монгол орон, монголын ард түмнийг дэлхийн түүхийн тавцнаа дахин гаргасан1921 оны ардын хувьсгал шинэ бөгөөд сайн цагийн эхлэл болж, ард түмнийхээсэтгэлзүрхэндардын хувьсгал нэрээр мөнхөрч,  ХХ зууны  Монголын  түүхийн онцгой үйл  явдлаар тодорсныг бид мартах ёсгүй. Ард түмнийхээ хүсэл зориг, хөлс хөдөлмөр, амь насаар баталгаажсан ардын хувьсгалын ойг жил бүр ёслол төгөлдөр тэмдэглэдгийн учир энэ ээ. Энэхүү түүхэн үйл явдлыг Монгол Ардын Намыг үндэслэн байгуулагчид санаачлан удирдаж, түүний мянга мянган гишүүд манлайлан оролцож, ард түмэн нийтээрээ дэмжин хөдөлж, амжилт ялалтанд хүргэж, алдагдсан тусгаар тогтнолоо эргүүлэн баталгаажуулсан нь үндэсний бахархал мөн.

Ардын нам, ардын хувьсгал, ардын засаг нь тухайн цаг үедээ Монголын бүх ард түмний туйлын зорилго, чин хүслэн, язгуур ашиг сонирхлоос үүдсэн, түүний бодит илэрхийлэл бас биелэл нь болсон түүхэн үзэгдэл, үйл явдлууд байсан. Тийм учраас улс үндэстэнд эрх чөлөө, тусгаар тогтнол, бүрэн эрхийг олгосон энэ түүхэн үйл явдлынхаа ойг манай ард түмэн жил бүр дурсан санаж, баясан тэмдэглэсээр өнөөдөр 90 дэх жилтэйгээ золголоо. Ийм урт удаан жилийн түүхтэй, ингэж нийт үндэстнээрээ бахархан тэмдэглэдэг, нийгэм, улс төрийн гайхам үйл явдал XXзууны дэлхийн улс орнуудад тэр бүр байхгүй билээ. Байсан ч тэр нь манайхаас хожуу үеийн үйл явдал байдаг. Тэгэхээр манай Монголчууд XXзуунд бас нэг бахархам түүхийг бүтээж чадсан бөгөөд XXIзуунд түүнээ нэр төртэй үргэлжлүүлж байна.

Ийнхүү Ардын хувьсгалын 90 жилийн ой бол сэргэн мандсан шинэ Монгол Улсын баялаг их түүхээ нэхэн дурсах ой юм. Аливаа хүний амьдрал сайнтай муутай, алаг хорвоогийн хоног өдөр, шөнөтэй байдаг шиг ардын хувьсгалын түүх эрээнтэй бараантай. Үүнийг өнөөдөр хүн бүхэн мэдэх болжээ. Энэ бол ерөөс аль ч түүхийн нийтлэг жам болохыг бид ухаарах болсон. Тиймээс түүхийн ололт амжилтууд нь биднийх, алдаа дутагдал нь бусдынх гэх атгаг үзлээс бид нэгэнт ангижирсан.     

Ардын засгийн хүнд жилүүдэд Засгийн газрыг тэргүүлж явсан, ард түмнийхээ эрх ашгийн төлөө тууштай зогсож, амь насаа өргөсөн төрийн сайд, бичгийн их түүхч Анандын Амар гуайн хэлсэн “Түүхийн сайн нь ч миний багш, муу нь ч миний багш“ хэмээх үгийн утгыг эдүгээ монгол хүн бүр ухааран ойлгож өнгөрсөн үеийн түүхэндээ хүндэтгэлтэй бас сургамжийн үүднээс хандах учиртай. Ардын хувьсгалын зарим жилүүдэд дөнгөж олсон эрх чөлөө, тусгаар тогтнол маань дотоодын зөрчил, гадны халдлага, харийн түрэмгийллийн аюулд өртөх ололт амжилт, ялалтын хувь заяа хутагны ирэн дээр байсан хүнд бэрх үеүүд бий. 

Энэ хүнд хатуу сорилт болгонд эх орны тусгаар тогтнол, ард түмнийхээ эрх чөлөөг ахмад үеийнхэн маань амиараа хамгаалж, ард олон эв санаагаа нэгтгэн нэгэн хүчээр нэгдмэл ар тал болж чадсанаар өнөөгийн энэ эрх чөлөөт амьдрал, ардчилсан сонголт, хүний эрх бодит биелэл болсон. Энэ бүхэн асар их үнээр олдсон юм. Үүнийг манай ард түмэн үе үеэрээ сайн мэддэг.  “Асар их үнээр олдсон аз жаргалаа хамгаалж яваарай” хэмээн ая дуугаар дамжуулан сургамжилсан ахмад үеийнхний захиас, гэрээсийн утга учир энд оршдог. Тийм ч учраас тэмцэл ялалтын энэ баяраа монголчууд бүх нийтээрээ тэмдэглэж ирсэн заншилтай. Эдүгээ цагийн Үндэсний их баяр наадмын нийгэм, түүхийн чанад утга,  гүн агуулгын нэгэн учиг энэ билээ.

Ийм л их үнэ цэнээр олсон бидний ололт амжилт юу вэ гэдгийг бүтэн хагас жарны өндөрлөгөөс баярын энэ өдөр эргэж нэг харвал:

Бүрэн эрхт, тусгаар тогтносон Монгол улс дэлхийн хамтын нийгэмлэгт байр сууриа баттай эзэлжээ. Гэхдээ энэ хүртэл хүнд хэцүү олон сорилт туулсан. 1921, 1939, 1945 онуудад харийн түрэмгийлэгчдээс газар нутгаа чөлөөлөх, гадны халдлага довтолгооноос эх орноо хамгаалах хатан зоригт, халуун эх оронч хөвгүүдийнхээ амь насны их төлөөсөөр тусгаар тогтнолоо хамгаалж чадсан юм. Халхын гол, дэлхийн IIдайны хүнд бэрх он жилүүдэд унтах нойр, идэх хоолоо хагаслаж, өдөр шөнийг умартаж, борви бохисхийх завгүй хөдөлмөрлөж тэмцсэн ахмад үеийнхний асгаруулсан хөлсөөр манай тусгаар тогтнол бэхжсэн юм.

Бас үндэс угсаагаа, эх орноо гэсэн эгэл хүн бүрийн эв санааны нэгдлийн илэрхийлэл болсон 1945 оны бүх ард түмний санал асуулгаар, аж ахуй, нийгэм соёлыг сэргээн босгох ард түмний хөдөлмөр зүтгэлээр эх орныхоо тусгаар тогтнолыг баталгаажуулсан. Энэ их хөдөлмөр тэмцлийн үр дүн, бахархам ололт бол 1961 онд Монгол Улс Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын бүрэн эрхт гишүүн болж, дэлхийн хамтын нийгэмлэгийн орнуудаар тусгаар тогтнолоо хүлээн зөвшөөрүүлсэн явдал мөн.  Түүхэн энэ үйл явдлын 50 жилийн ой өнөө жил давхар тохиож байна.

Ардын төр, ардын намын тууштай дотоод, гадаад бодлого, уян хатан дипломат харилцаа, ард түмний нөр их хүчин чармайлт, их бүтээн байгуулалт бүхий  олон жилийн цуцашгүй тэмцлээр эсрэг тэсрэг хоёр системийн эдийн засаг, үзэл суртлын эвлэршгүй тэмцлийн хайчин галын дундуур ийм үр дүнд хүрснийг өнөө ба хойч үеийнхэн бүү мартаасай.

Түүнээс хойших 30 жилийн туршид олон улсын тавцанд улсынхаа тусгаар тогтнолыг баталгаажуулах гэсэн уйгагүй зүтгэлийг залгаж өрнөсөн 1990 оны ардчилсан өөрчлөлтийн үр дүнд манай улсын тусгаар тогтнол эдүгээ улам батжин бэхжиж чадлаа. Өнгөрсөн зууны 50-иад он хүртэл гадаад талдаа ганц л улстай найрамдал нөхөрлөл, хамтын ажиллагаа, сайн хөршийн харилцаатай байсан манай улс өнөөдөр дэлхийн 149 оронтой дипломат харилцаа тогтоож, тэдгээрийн ихэнхтэй нь арилжаа худалдаа хийж байна. Монгол Улс  бүс нутаг, тив дэлхийн хэмжээний олон улсын нэр хүнд бүхий 60 гаруй байгууллагын гишүүн болж, дэлхийн бодлогын идэвхтэй оролцогч боллоо.

Монгол хүн эрх чөлөөгөө олж, нийгмийн дэвшилд хүрч, шинэ зууны дэлхийн иргэн болж чадсан нь Монгол Ардын хувьсгалын бас нэг гайхам үр дүн, бахархам амжилт мөн. Монголын хүн ам 90 жилийн өмнөхөөсөө тав дахин өсөж, дундаж наслалт хоёр дахин нэмэгдэж, хүн амын эрүүл мэндэд чанарын эргэлт гарсан нь хамгийн чухал ололт юм. Энэ бол ардын засгаас хүн амаа өсгөх бодлого тууштай явуулж ирсний үр дүн. Манай ард түмэн “Хүн нэмбэл хүнс нэмэгдэнэ” гэдэг. Улс орны хөгжилд хүн амын хүчин зүйл маш чухал болохыг илэрхийлсэн энэ үгийн утга учир өнөөдөр улам ч тодорч байна. Монгол Улсаа хөгжүүлэхэд хүн хэрэгтэй байна.

Төр засгаас хүүхэд залуучууд, эхчүүд эмэгтэйчүүд, гэр бүлийг дэмжсэн урамшууллын бодлого арга хэмжээнүүд нь хүн амаа өсгөх зорилгод чиглэгдэж байгаа болно. Цаашид ч энэ бодлогыг бид эрчимжүүлнэ. Боловсролтой монгол хүн бол ардын хувьсгалын бахархам ололт, монгол улсын нэр төр мөн. Ардын Хувьсгалын эхний жилүүдээс орчин цагийн боловсролын байгууллагын суурийг тавьж, хүн ардаа үсэг бичигт сургаж эхэлсэн. Түүхэн богино хугацаанд бичиг үсэгтэн, бүр шинэ үсэгтэн, цаашлаад бүх нийтээрээ бага, дунд боловсролтой болж, Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын батламж өргөмжлөлийг хүртсэн түүхтэй. 90 жилийн өмнө хүрээ хийдээр голдуу боловсрол олгож байсан бол өнөөдөр Монгол Улсын бүх сум суурин, аймаг, хотуудад бүх нийтээрээ үнэ төлбөргүй боловсрол олох боломж бүрэлдсэн.

Монгол хүн боловсрол мэдлэгтэй, мэдээлэлтэй байсныхаа ачаар Азид шинэ ардчилалыг анх түрүүн тосон авч, эрхээ хамгаалж, эдүгээ төрдөө, баялагтаа хяналтаа тавьж чаддаг, эх орондоо эзэн байх эрх, үүргээ бүрнээ ухамсарласан иргэн болж төлөвшиж байна. Цаашид монгол хүний өрсөлдөх чадварыг улам нэмэгдүүлэх, дэлхийн стандартад нийцсэн боловсролын тогтолцоог нутагшуулахын тулд хийх ажил их байна. Энэ зорилгоор боловсролын салбарт Кембрижийн стандартыг нэвтрүүлж эхлүүллээ. Үүний үр шим өнөө маргаашдаа биш хэдэн жилийн дараагаар гарч залуу үе маань дэлхийн боловсролыг Монголдоо эзэмшдэг болно.

Монгол улсын эдийн засаг, нийгэм, соёлын хөгжлийн өнөөгийн хүрсэн түвшин бол ардын хувьсгалын жилүүдэд олсон манай ард түмний хамтын хөдөлмөрийн үр дүн мөн. Дан ганц мал аж ахуйгаас бүрэлдэж байсан эдийн засаг маань өнөөдөр өргөжин тэлж дэлхий дахины анхаарлын төвд орлоо. Орчин үеийн хот суурингууд баригдлаа. Эрдэс, түүхийн эдийн олон үйлдвэрүүд эх сууриа тавьж байна. Барилга, зам тээвэр, газар тариалан, хүнсний, мөн мэдлэгт суурилсан гээд олон үйлдвэрүүд ажиллаж, бүтээн байгуулалт өрнөж байна. Өнөөдөр нэг хүнд оногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ гурван сая орчим төгрөгт хүрлээ.

Манай улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого энэ оны эхний хагасын байдлаар 1.9 их наяд төгрөг болж, хөрөнгө оруулалт эрс нэмэгдэж байна. Сүүлийн жилүүдэд эдийн засгийн өсөлт хурдацтай ахиж, энэ оны эхний хагас жилийн байдлаар 9.7 хувьд хүрлээ. Энэ бүхнийг дагаад Монгол хүний өрсөлдөх чадвар, хүний хөгжил дээшилж байна. Өнгөрсөн 90 жилд сонгосон зам мөр, бодлого, хөтөлбөр зөв байсны үр дүнд монголчуудын аж төрөх ёс, ахуй амьдрал ийнхүү үндсээрээ өөрчлөгдөж, улс орны дүр төрх ч шинэчлэгдлээ. Өнөөдөр үсрэнгүй хөгжлийн шинэ боломжууд нээгдэж үндэс суурь нь тавигдаж байна.

Түүхийн тэртээх 1368 онд их эзэнт гүрний мөхөл эхэлж, Тогоонтөмөр хаан энэлэл харуусал тээн эх нутгаа зорин тэмцсэн үеэс хойших задрал бутрал, уруудал доройтол, мөхөл сүйрэл рүү дөтөлсөн есөн жарны хоцрогдол, хохирлыг өнгөрсөн 90 жилийн  хугацаанд амжилттай даван тууллаа. Энэ хугацаанд улс үндэстнээ аварч, улмаар нийгмийн дэвшилд хүргэж, улс шиг улсыг шинэ зуунтай золгуулж өнөөгийн ардчилсан Монголыг хөгжүүлж байгаа нь 1921 оны ардын хувьсгалын гайхам ололтын илэрхийлэл юм. Энэ бол монголын ард түмний бахархам гавъяа. Монгол Ардын Намын бодлого үйл ажиллагааны  үр дүн мөн.

Ардын хувьсгалын 90 жилийн түүхийн сүүлчийн 20 жил нь ардчиллаар овоглосон он жилүүд билээ. Ардын хувьсгалаар эхэлсэн нийгмийн их өөрчлөлт явсаар ардчилсан шинэ агуулгаар, шинэ хэмнэл, шинэ хэмжүүр, шинэ үнэлэмжээр нэмэн баяжиж, түүх үргэлжилж буй хэрэг юм. Ардын хувьсгал, ардчилсан өөрчлөлтийг зааглан салгашгүй нэгдмэл үйл явц бөгөөд эрх чөлөө, хөгжил дэвшлийн төлөө тэмүүлсэн монгол түмний цаг түүхийн залгамж чанар бүхий нийгмийн хөдөлгөөн мөн. Эрс тэс зөрчил, тэсрэлт бололгүй тайван замаар өрнөсөн, тив дэлхийд үлгэр дууриал болсон манай ардчилалын мөн чанар, онцлог чухам үүнд оршдог. Ардын хувьсгалын баяр ийнхүү ардчиллын агуулгаар баяжиж улам төгөлдөржиж байна.

Монголын ардчилал эдүгээ эрийн цээнд хүрч, Монгол Улс ардчилсан орнуудын хамтын нийгэмлэгийг тэргүүлэх боллоо. Өнөөдөр манай ард түмэн ардын хувьсгалын ололт амжилтаараа бахархаж, түүнийгээ хайрлан хамгаалдаг шигээ ардчилалын ололт, үнэт зүйлээрээ бахархах болсон. Гэхдээ ард түмэн ардчилсан өөрчлөлтөөс ардын хувьсгалынх шиг эдийн засаг, нийгмийн бодит үр дүнг хүсэн хүлээсээр байна. Ийм үр дүнд хүрэхийн тулд улс төрийн хамтын шийдэл, хамтын хүчин чармайлт хэрэгтэй гэдгийг бид ойлгон мэдэрч, хамтарсан Засгийн газар байгуулан ажиллаж байна.

Тийм ч учраас манай хамтарсан Засгийн газар ард түмэндээ өгөөжтэй, хүний хөгжлийн таатай нөхцлийг бүрдүүлэх, өрсөлдөх чадвартай, өндөр өсөлттэй, мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг бий болгох нь манай улсын хөгжил дэвшлийн  баталгаа, ардчиллын батлагаа, ирэх 20 жилийн хөгжлийн эх суурь болно гэсэн чиг бодлогыг тууштай хэрэгжүүлэхийн төлөө хичээж байна.  

Энэ зорилгоор ирэх жилүүдийг бид Их бүтээн байгуулалтын жилүүд болгон зарлаж байна.  Оюу толгой, Таван толгойн бүтээн байгуулалтын ажил бол үүний эхлэл юм. Стратегийн эдгээр орд газруудыг түшиглэн аж үйлдвэржилтийн шинэ эрин үеийг эхлүүлж, металлург, хими, барилгын материалын, гангийн зэрэг томоохон үйлдвэрүүдийг барьж байгуулахаар ажиллаж байна. Энэ бүхнийг дагалдан аж үйлдвэрийн төвүүд, эрчим хүчний эх үүсвэрүүдийг барьж байгуулна. Мөн эдийн засгаа дэлхийн зах зээлтэй холбосон шинэ төмөр зам, аймгийн төвүүдийг холбосон авто замын сүлжээг барьж, орон сууцны томоохон хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ.

Эдийн засгийн эдгээр суурь өөрчлөлтөөс гадна олон нийтийн оюун сэтгэлгээ, боловсрол, мэдлэгийн хүрээнд ч томоохон шинэчлэлийг хийнэ. Нийгмийн хариуцлагыг дээшлүүлж, гэр бүлийн үнэт зүйлсийг бэхжүүлж, иргэн бүрийн оролцоог шийдвэр гаргах бүхий л түвшинд хангаж, өсвөр залуу үеийнхний эх оронч сэтгэлгээг нэмэгдүүлэх, уламжлалт соёл ёс заншлаа хадгалж, шинжлэх ухааны ололтыг нэвтрүүлэх зэрэг өөрчлөлтийг бүх салбарт хийж хэрэгжүүлэх болно. Энэ бүхний үр дүнд Монгол хүний хөгжил хангагдана. Монгол улс маань хөгжинө.

Эрхэм хүндэт ард иргэд, зочид төлөөлөгчид өө,

Тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, ардын хувьсгалын бэлгэ тэмдэг болсон монгол наадам маргааш орон даяар ёслол төгөлдөр эхэлнэ. Морин хуур, уртын дуу, уухайн түрлэг, хүүхдийн гийнгоо, хүчит бөхийн дэвээ, хурдан хүлгийн уралдаан, эвэр нумын эвшээлт, шагайн харваа, язгуур урлаг, яруу найраг, спорт урлагийн тоглолт үзүүлбэр цөм найрсан зохицолдсон үндэсний их баяр цэнгүүн өнөө жил олон хоногоор үргэлжилж онцгой сайхан болно.

Өнө эртний түүхтэй Монгол наадам өнөө жил дэлхийн соёлын өвд бүртгэгдсэн сайхан мэдээг та бүхэндээ дуулгая. Энэ сайхан мэдээ, шийдвэр батламжийг бидэнд авч ирсэн манай үндэсний их баяр наадмын эрхэм хүндэт зочин ЮНЕСКО-гийн Ерөнхий захирал Ирина Бокова танд монголын ард түмний өмнөөс халуун дотно талархлыг дэвшүүлье. Азийн цээжинд нүүдэлчдийн их гүрнийг байгуулж, нийтийн тооллоос өмнө төр ёсны түүхээ эхлүүлсэн монголчууд бид тулгар төр байгуулагдсаны 2220, Их Монгол Улсын 805, Үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөний 100, Ардын хувьсгалын 90 жилийнхээ их түүхээрээ бахархаж, үндэсний их баяраа тэмдэглэж байна.

Энэ ойнууд нь монгол хүн утга учиртай амьдарч, Монгол улс өнөд мандан бадрахын үндэс болсон үндэсний ухамсар, эх оронч үзлийг бидэнд уламжлуулж,  өнгөрсөн түүхээсээ суралцах, сургамж авах, ирээдүйгээ өөдрөгөөр төлөвлөх боломжийг олгож байгаад баяртай байна. Эх орон даяараа эрийн гурван наадмаа тэмдэглэх ард иргэддээ, энэ дэлхийн өнцөг булан бүрт суугаа Монголчууддаа аз хийморио бадруулж, холыг зорьж, ихийг бүтээж, бахдал омогшилтой, бахархал дүүрэн байж, Хүннү Сүннү, Их Монгол Улс, Ардын хувьсгалынхаа түүх шастирыг эргэн дурсаж, Түмэн олноороо түвшин сайхан наадахыг хүсэн ерөөе.

Монгол төрийн сүлд хийморь Та биднийг ивээх болтугай.