Ангилал: мэдээ-мэдээлэл

Монгол улсын Ерөнхий сайд С.Батболд БНХАУ-ын БХАТИХ-ын дэд дарга, хатагтай Ян Жуньчиг өнөөдөр хүлээн авч уулзлаа. Хатагтай Ян Жуньчи нь манай оронд болж байгаа Ази, номхон далайн парламентчдын 19 дүгээр чуулга уулзалтын төлөөлөгчдийн нэг юм. Уулзалтын эхэнд Ерөнхий сайд хэлэхдээ манай оронд зочлон ирсэн тэдэнд талархаж буйгаа илэрхийлээд, хоёр орны хувьд харилцаа хамтын ажиллагаа идэвхтэй хөгжиж байгаа. Харилцааны энэ түвшингээ улам бататган, хүрсэн энэ боломжоо цаашид улам тэлэх хүсэл эрмэлзэлтэй байгаагаа илэрхийллээ.

БНХАУ-тай улс төр, эдийн засаг, нийгэм, боловсрол гээд бүх л салбарт харилцааны тааламжтай нөхцөл бүрдсэн төдийгүй манай орны хувьд худалдаа, хөрөнгө оруулалтын хамгийн том түнш гэдгийг Ерөнхий сайд С.Батболд онцлоод, хоёр тал харилцааны түвшнээ шат ахиулж стратегийн түвшинд хүргэхээр ажиллаж буйгаа дуулгасан юм. Стратегийн түншлэлийн гол агуулгыг хоёр тал хэлэлцэн тохиролцож, ойрын хугацаанд энэ уулзалтыг хийх нь зүйтэй гэдэг саналыг ч энэ үеэр хэллээ.

Хоёр талын хооронд өндөр дээд хэмжээний айлчлал тогтмол явж ирсэн, өнгөрсөн онд БНХАУ-ын төрийн зөвлөлийн  ерөнхий сайд манай оронд айлчилсан бол, энэ жил Ерөнхий сайд миний бие БНХАУ-д айлчлахаар төлөвлөж байна. Энэ айлчлалаар тохирсон зүйлийг бодит болгох, томоохон төслөөр ахиц гаргах бодолтой байгаа гэдгээ Ерөнхий сайд С.Батболд энэ үеэр илэрхийлж, иргэдээ харилцан солилцуулах, тэдний харилцаа хоёр орны хувьд хамтын ажиллагаа улам хөгжих гүүр болно гэдэгт итгэлтэй байгаагаа ч тэмдэглэж байв.

Харин хатагтай Ян Жуньчигийн хувьд манай улсад анх удаа ирж байгаа гэдгээ дуулгаад, онгоцноос  буунгуут л монголчуудын дулаан, сайхан уур амьсгалыг мэдэрсэн гэдгээ онцолж байлаа. Сүүлийн жилүүдэд хоёр орны хувьд өндөр, дээд хэмжээний уулзалтууд тогтмолжиж байгаа нь ихээхэн ач холбогдолтой гэдгийг эрхэм зочин мөн  илэрхийлээд, Монгол улсын ерөнхий сайдын  БНХАУ-д хийхээр төлөвлөж буй айлчлал нь хоёр орны харилцааг шинэ шатанд гаргах, чухал ач холбогдолтой айлчлал болно гэдгийг тэмдэглэж байв.

БНХАУ нь эдийн засгийн нээлттэй бодлого явуулж ирснээр эдийн засгийн хөгжил хурдацтай хөгжсөн, одоо улс төрийн шинэчлэл хийхээр төлөвлөж буйгаа БНХАУ-ын БХАТИХ-ын дарга Ян Жуньчи онцлоод, дараагийн хөгжлийн тогтвортой бодлогоо тодорхойлсноо, олон улсын хамтын ажиллагаанд ч хувь нэмэр оруулах бодлого барьж буйгаа дуулгалаа. Мөн түүнчлэн Монголын парламентад залуу төрийн түшээд олон болсныг  хэлээд, залуу улс төрчдийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх боломжийг ч онцолж байв.

Зочин хатагтай Ерөнхийсайдаас БНХАУ-ын ямар хотуудаар очиж үзсэнийг сонирхлоо. Харин Ерөнхий сайд С.Батболд хашиж байсан албан тушаалынхаа журмаар олон хотуудад очиж байснаа хуучилж, энэ дундаас Тяньжин хотын дэвшил, ялангуяа  тус хот  руу хурдан галт тэргээр 30-хан минутад очиж байсан нь үнэхээр хөгжлийн гайхамшиг гэдгийг хэлж байв. Манай улсын хөгжил ч удахгүй ийм болно гэдэгт итгэлтэй байгаагаа Монгол улсын Засгийн газрын тэргүүн илэрхийлээд, удахгүй Улаабаатар- Бээжингийн хооронд ийм хурдны галт тэрэг тавьбал хамтын ажиллагааны гол гүүр болох бололцоотойг ч үгүйсгээгүй юм. Эрхэм зочныг зуны  дэлгэр цагт Монгол улсад дахин айлчлахыг урилаа. Хатагтай Ян Жунчинь баян чинээлэг байхын тулд зам тавих хэрэгтэй гэдэг хятад ардын үгийг иш татан ерөөл тавилаагэж Засгийн газрын хэвлэл, мэдээллийн албанаас мэдээллээ.

ОХУ-ын нийслэл Москва хотын “Домодедово” олон улсын нисэх онгоцны буудалд амиа золиослогч бөмбөг дэлбэлсний улмаас 35 хүн амь насаа алдан 130 гаруй хүн шархадсан эмгэнэлт явдал болсонд Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд ОХУ-ын Холбооны хурлын Холбооны зөвлөлийн дарга С.М.Мироновт эмгэнэл илэрхийллээ. С.М.Миронов Ази-Номхон далайн орнуудын парламентын 19 дүгээр чуулганд улсаа төлөөлөн оролцож байгаа бөгөөд эх оронд нь алан хядах ажиллагаа болсон учир яаралтай буцах болсон байна.

Ерөнхий сайд С.Батболд  хүндэт зочныг хүлээн авч уулзах үеэрээ хоёр улсын харилцаа, хамтын ажиллагаанд өндөр ач холбогдол өгч байдагт нь талархаад Хүннү гүрэн байгуулагдсаны 2220, Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын 100, Ардын хувьсгалын 90 жилийн ойд ОХУ-ын төр, засгийн төлөөлөл, 3 дугаар сард болох МАН-ын 90 жилийн ойн арга хэмжээнд “Шударга Орос” намын төлөөлөгчид оролцоно гэдэгт найдаж байгаагаа илэрхийлэв.

Мөн ОХУ-д хийсэн албан ёсны айлчлалын үеэр байгуулсан гэрээ, хэлэлцээрийн дагуу хийх ажил эхнээсээ хэрэгжиж байгааг  тэмдэглэлээ. Монгол Улс Ази-Номхон далайн орнуудын парламентын 19 дүгээр чуулганыг амжилттай зохион байгуулж байгаад ОХУ-ын Холбооны хурлын Холбооны зөвлөлийн дарга С.М.Миронов талархал илэрхийллээ.

Монгол Улсын Ерөнхий сайдын ОХУ-д хийсэн албан ёсны айлчлалын үеэр Их өрийн асуудлыг бүрмөсөн шийдсэн нь хоёр улсын цаашдын харилцаа, хамтын ажиллагаанд цоо шинэ хуудас нээснийг тэрээр тэмдэглээд хамтын ажиллагааны төсөл, хөтөлбөрүүд амжилттай хэрэгжинэ гэдэгт итгэлтэй байна гэв. 9 дүгээр сард Эрхүү хотноо болох Байгалийн эдийн засгийн форумд Монгол Улсаас оролцох төлөөлөгчдийг Ерөнхий сайд С.Батболдыг ахалж оролцохыг С.М.Миронов хүслээ гэж Засгийн газрын Хэвлэл, мэдээллийн албанаас мэдээллээ.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд Ази-Номхон далайн орнуудын парламентын 19 дүгээр чуулганд оролцож байгаа орнуудын төлөөлөгчдийн тэргүүн нарыг 2011 оны 1 дүгээр сарын 24-ний өдөр Төрийн ордонд хүлээн авч уулзахдаа Ази-Номхон далайн орнуудын парламентчид Монголд чуулж байгаа нь Монгол Улсын хувьд нэр төрийн хэрэг гэж цохон тэмдэглэв.

Энэ чуулган нь оролцогч орнуудын парламент хоорондын харилцаа төдийгүй бүс нутгийн хөгжлийн хамтын ажиллагааг урагшлуулахад ихээхэн хувь нэмэр оруулна. Монгол Улс 2011-2013 онд Ардчилсан орнуудын хамтын нийгэмлэгийг даргалах бөгөөд чөлөөт худалдаа, хөрөнгө оруулалт, байгаль орчны салбарт илүү идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулах сонирхолтой байна. Бүс нутаг, Зүүн Ази, Зүүн хойд Азид стратегийн тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх, эдийн засгийн интеграцийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн бүс нутгийн орнуудын бодлогыг Монгол Улс тууштай дэмжиж, үр ашигтай оролцохыг зорьж байна гэж Ерөнхий сайд хэлэв.

Мөн Зүүн хойд Азийн асуудлыг хэлэлцэж байх албан ёсны механизм бий болгох тухай 2000 онд НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 55 дугаар чуулганы үеэр гаргасан Монгол Улсын саналыг дэмжихийг төлөөлөгчдийн тэргүүн нараас хүслээ. Ази-Номхон далайн орнуудын парламентын чуулган нь нийтийн ашиг сонирхол, улс төр, эдийн засгийн асуудлаар бүтээлч яриа хэлэлцээ өрнүүлэх, итгэлцэл бэхжүүлэхэд чухал хувь нэмэр оруулдагаа харуулсаныг тэрээр тэмдэглээд энэ удаагийн чуулган, чуулганаас дэвшүүлэх зарчмуудыг хэрэгжүүлэх ажилд амжилт хүсэв.   

Чуулганаар бүс нутгийн аюулгүй байдал, улс төр, эдийн засгийг асуудлыг хэлэлцдэг бөгөөд энэ удаа 17 орны 260 орчим төлөөлөгч ирсэн байна. Манай улс энэ чуулганд бүс нутгийн эдийн засаг, худалдаа, хүнсний болон эрчим хүчний аюулгүй байдал, уур амьсгалын өөрчлөлт, гамшгийн үеийн хамтын ажиллагаа гэсэн 6 тогтоолын төслийг хэлэлцүүлэх юм гэж Засгийн газрын Хэвлэл, мэдээллийн албанаас мэдээллээ.

Эрхэм хүндэт парламентчид аа,

Та бүхэнд энэ өдрийн амгаланг айлтгая.

Юуны өмнө Ази, Номхон далайн парламентчдын 19 дүгээр чуулга уулзалтад хүрэлцэн ирсэн эрхэм зочид төлөөлөгчид Та бүхэнд Монгол Улсын Засгийн газрын нэрийн өмнөөс чин сэтгэлийн мэндчилгээ дэвшүүлж, Монгол оронд тавтай зочлохыг урья.

 Ази, Номхон далайн бүс нутгийн парламентчид анх 1993 онд Токио хотноо хуран цуглаж, бүс нутгийн энх тайван, аюулгүй байдлыг сахин хамгаалж, хөгжил цэцэглэлийг хангахын төлөө хоёргүй сэтгэлээр хамтран зүтгэхээ тунхаглаж байсан тэртээгээс эдүгээг хүртэл энэхүү чуулга уулзалт дэлхийд нэр хүндтэй, нөлөө бүхий парламентчдын форум болон төлөвшжээ.

Нийгэм улс төр, эдийн засгийн хөгжлийн түвшин, соёл иргэншил, шашин шүтлэгийн хувьд өөр хоорондоо үлэмж ялгаатай олон орны парламентчдыг эгнээндээ нэгтгэсэн Ази, Номхон далайн парламентчдын чуулга уулзалт нь бүс нутагт харилцан ойлголцол, итгэлцлийг гүнзгийрүүлж, тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж ирсэнд Монгол Улсын Засгийн газрын нэрийн өмнөөс халуун баяр хүргэе. 

21 дүгээр зуун Ази, Номхон далайн бүс нутгийн эрин болно гэдэгт хэн ч эргэлзэхгүй байна. Эдүгээ энэ бүс нутагт АНУ, Хятад, Япон гээд дэлхийн хамгийн том эдийн засагтай гурван орон багтаж байна. Мөн дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийн чухал эх үүсвэр болох хөгжиж буй улс орнууд ч энэ бүс нутагт олноороо оршиж байна.

Манай бүс нутгийн улс орнууд өөр хоорондын ялгаатай, онцлогтой байдлаа сорилт бус боломж болгон хувиргаж, аливаа маргаан сөргөлдөөнөөс  зайлсхийж чадвал эдийн засгийн өсөлтийг бүх нийтээрээ хангаж, олон улсын терроризм, зохион байгуулалттай гэмт хэрэг, уур амьсгалын өөрчлөлт, хүнсний аюулгүй байдал, байгаль орчны доройтол, гоц халдварт өвчний тархалт,ядуурал гээд бүс нутгийн тулгамдсан асуудлуудыг цаг алдалгүй шийдвэрлэж, интеграцийн үр шимээс харамгүй хүртэх сайхан  ирээдүй бидний өмнө нээлттэй байна. Ийм ирээдүйг ойртуулахад эрхэм хүндэт парламентчид Та бүхний дэмжлэг туслалцаа, хүчин чармайлт нэн чухал билээ.

Монгол Улс энхийг эрхэмлэсэн, нээлттэй гадаад бодлогыг тууштай явуулж байна. Ази, Номхон далайн бүс нутгийн улс орнуудтай найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэх нь манай  гадаад бодлогын эрхэм зорилго, тулгуур багана юм. Энэ зорилтын хүрээндАзи, Номхон далайн бүс нутаг, Зүүн Ази,  болон Зүүн хойд Азид стратегийн тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх, эдийн засгийн интеграцийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн бүс нутгийн орнуудын бодлогыг  Монгол Улс тууштай дэмжиж, үйл ажиллагаанд нь үр ашигтай оролцохыг зорьж байна.

Бид АСЕАН-ы Бүсийн чуулга (АРФ), Номхон далайн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны Зөвлөл (ПЕКК), Азийн хамтын ажиллагааны яриа хэлэлцээ (ACD), Ази-Европын чуулга уулзалт (ACEM)-д гишүүнээр элсч, Зүүн Азийн хамтын нийгэмлэг байгуулахад чиглэсэн үйл явц, тухайлбал Зүүн Азийн дээд түвшний уулзалтад оролцох, мөн АПЕК-т гишүүнээр элсэхийг эрмэлзэж байна. 

Манай улсын оршин байгаа Зүүн хойд Азийн бүс нутагт энх тайван, тогтвортой байдлыг урт удаан хугацаанд хангах, Солонгосын хойгийг цөмийн зэвсгээс ангид байлгах, Умард болон Өмнөд Солонгосын харилцааг хэвийн болгох нь Зүүн хойд Ази төдийгүй Ази, Номхон далайн бүс нутгийн хөгжил, цэцэглэлийн угтвар нөхцөл юм. Энэ зорилгын үүднээс Зүүн хойд Азийн асуудлыг хэлэлцэж байх албан ёсны механизм бий болгох саналыг Монгол Улс анх 2000 онд НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 55 дугаар чуулганы үеэр дэвшүүлж байсан. Ийм механизм байгуулах шаардлага өнөө үед улам бүр нэмэгдсээр байгааг энд онцлон тэмдэглэж байна.

Солонгосын хойгийн хурцадмал байдал сүүлийн үед харьцангуй намжиж, холбогдох талууд яриа хэлцээ эхлүүлэхийг уриалж, түүний дотор зургаан талт хэлэлцээнд оролцогч талууд уг хэлэлцээг сэргээхэд чиглэсэн хүчин чармайлтаа идэвхжүүлж байгаад баяр хүргэж байна. Эдүгээ Ази, Номхон далайн бүс нутгийн сайн сайхан ирээдүйн төлөө бүс нутагт, нэн ялангуяа Зүүн хойд Азид энх тайван, тогтвортой байдлыг баттай тогтоох явдал юу юунаас ч илүү чухал байна.

Бид бүс нутгийн энх тайван, тогтвортой байдлыг бэхжүүлэхийн тулд боломжтой бүхий л арга хэрэгслээ дайчлан уйгагүй ажиллах учиртай. Солонгосын хойгийн цөмийн хөтөлбөрийн асуудлаарх зургаан талт яриа хэлэлцээ ч чухамхүү үүнд л чиглэж ирсэн. Гэвч ойрын жилүүдэд бүс нутагт өрнөсөн үйл явцаас холбогдох талуудын байр суурь хангалттай уян хатан байсан уу гэдэг асуудал гарцаагүй урган гарч ирж байна. Шинэ нөхцөл байдал талуудыг асуудалд улам илүү нухацтай хандаж, өрөөлөөс илүү өөрсдийн үйл ажиллагаанд шүүмжлэнгүй өнцгөөс хандах шинэлэг арга барилд шилжихийг шаардаж байна.

Эрхэм хүндэт парламентчид аа,

Монгол Улс Ардчилсан орнуудын хамтын нийгэмлэгийг 2011-2013 онд даргалах үүрэг хүлээж байгааг Та бүхэнд дуулгахад таатай байна. Энэхүү нэр хүндтэй бөгөөд хариуцлагатай албыг амжилттай хэрэгжүүлэхэд дэлхийн хамтын нийгэмлэг, түүний дотор Ази, Номхон далайн бүс нутгийн орнуудтай нягт хамтран ажиллах эрмэлзэл дүүрэн байна. Монгол Улс Ардчилсан орнуудын хамтын нийгэмлэгийг даргалах хугацаандаа ардчиллын үнэт зүйлсийг улам бүр хэвшүүлэх, улмаар шинэ тулгар ардчиллыг тогтворжуулах, ардчиллын боловсролыг хөгжүүлэх, Ардчилсан орнуудын хамтын нийгэмлэгийн бүс нутгийн үйл ажиллагааг бэхжүүлэхийг зорьж ажиллана.

Манай энэ хүсэл сонирхлыг Парламентчид та бүхэн уулзалтынхаа төгсгөлийн баримт бичигт тусган, хамтран ажиллахаа илэрхийлнэ гэдэгт би итгэлтэй байна, ингэж уриалж байна. Монгол Улс, Индонези Улсын санаачлан зохион байгуулж ирсэн Ардчиллын төлөөх Балийн чуулга уулзалтын ач холбогдлыг өндрөөр үнэлж байна. Монгол бол баялаг түүхтэй, өнө эртний төрт ёсны уламжлалтай орон. Харин Монголын ардчилал шинэ тулгар гэдгийг бид мэдэж байгаа билээ. Ардчилал, зах зээлийн харилцааны замыг сонгосноос хойшхи 20 жилд  манай нийгэмд олон нааштай өөрчлөлтүүд гарсан ч томоохон сорилтууд тулгарч байна.

Төлөвлөгөөт эдийн засгаас хувийн хэвшилд тулгуурласан эдийн засагтай болж хөгжих боломж манай улсын хувьд харьцангуй богино хугацаанд бүрдэж байгаа ч мөн бэрхшээл тохиож байна. Манай улсын эдийн засаг 2010 онд 6.1 хувь өссөн дүн гарсан. Манай эдийн засаг эмзэг, гадаад дотоод хүчин зүйлд ихээхэн өртөмтгий байна. Манай оронд сүүлийн хэдэн жил бараг жил бүр тохиох болсон ган, зуд улс орны эдийн засаг, нийгэмд багагүй хохирол учруулж байна. Байгалийн энэ гамшигт байдлаас үүссэн хохирлыг арилгахад НҮБ болон банк, санхүүгийн олон улсын байгууллага, хандивлагчдаас үзүүлсэн тусламж дэмжлэгт манай ард түмэн, малчид чин сэтгэлээсээ талархаж байна.

Монгол Улс Мянганы хөгжлийн зорилтуудаа 2015 он гэхэд хэрэгжүүлэхийг зорьж байна. Хөгжлийг тэтгэх, ядуурлыг бууруулах, хүйсийн тэгш байдал, эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах, иргэний нийгмийг төлөвшүүлэн хөгжүүлэх асуудлууд манай Засгийн газрын үйл ажиллагааны анхаарлын төвд байна. Манай улс Мянганы хөгжлийн зорилтууддаа “Хүний эрхийг баталгаажуулах, ардчилсан засаглалыг бэхжүүлэх” зорилтыг тусган ажиллаж байна.

Аливаа орны парламент бол ардчиллын гол институт бөгөөд ард түмний хүсэл сонирхол, бодол санааны илэрхийлэл билээ. Тиймээс та бүхэн дэлхийн хамтын нийгэмлэгийн өмнө нийтлэг байдлаар тулгарч байгаа, мөнхүү хамтын хүч чармайлт, хүсэл зориг шаардсан эдгээр асуудалд анхаарлаа хандуулж ярилцана гэж итгэж байна.

Эрхэм зочид оо,

Манай улсад тавтай морилохыг дахин уръя. Манай Монголын цаг улирлыг тогтоох заншлаар бол одоо “идэр гурван ес” эхлээд дундаа орж байна. Өвлийн хүйтний оргил үе. Гэвч та бүхэн ийм хүйтнийг үл тоон Монгол оронд халуун сэтгэлээ тээж иржээ. Их баярлалаа. Монголчууд өвлийн зочноо зун ирэхийг урьдаг. Би энэ ёсыг бас дагахыг хүсч байна.

Та бүхний ажилд өндөр амжилт хүсье.

/2011 оны 1 дүгээр сарын 24-ний өдөр, Төрийн ордон/

News агентлаг, Ардын эрх сонин 2010 оны онцлох хүнээр Монгол Улсын 26 дахь Ерөнхий сайд, МАН-ын дарга Сүхбаатарын Батболдыг нэрлэсэн байна. Түүний удирдсан Засгийн газар Монголд уул уурхайн хоёр дахь том төслийг хэрэгжүүлэхээр Тавантолгойн ордыг эргэлтэд оруулах шийдвэрийг УИХ-аар батлуулсан. Уг ордын нийт нөөцөөс Монгол Улсын бүх иргэдийн нэр дээр хувьцаа болгон эзэмшүүлэх, дотоодын аж ахуйн нэгжүүдэд арилжаалах болон олон улсын бирж дээр нээлттэй хувьцаа гаргах замаар хөрөнгө босгох шийдвэрийг батлуулсан. Энэ хэрээрээ ч хамгийн их шүүмжлэл дагуулж, сайн муу  үг дуулж яваа хүн бол Ерөнхий сайд С.Батболд гэж тус сонины тоймч бичжээ.

Мөн “Монголчууд олон Ерөнхий сайдын нүүр үзсэн ч Засгийн газрыг тэргүүлж асан тэдгээр нөхдийн дотор С.Батболд шиг баялаг бүтээх салбар, бодит секторт ажиллаж байсан нь үгүй. Бүгд улстөрчид байв гэж дүгнээд Монголын 2,7 сая хүний хоолтой хоолгүй, ажилтай ажилгүй явах нь Ерөнхий сайд, түүний тэргүүлсэн Засгийн газраас ихээхэн шалтгаалдаг. Тиймээс ч түүний бизнесийн салбарт олсон амжилт нь улс орны эдийн засгийг сайжруулахад нөлөөгөө үзүүлнэ гэж монголчууд найдаж байна. Цаг хугацаа түүний ард биш, өмнө байна” гэж бичжээ.

90 жилийн түүхтэй МАХН нэр болоод имижээ энэ л хүний үед сольж,  хувьсгалт үзэл суртлаасаа татгалзан орчин үеийн улс төрийн нам болох зохион байгуулалтад орж эхэллээ гэсэн байна. “News” агентлаг, “Ардын эрх”  сонин хамтран 2004 оноос Оны онцлох хүнийг нэрлэж  иржээ.

Хүн амын хүнсний хангамж, аюулгүй байдлын асуудлыг шийдэхийн тулд бүх талын оролцоо, бүх талын хяналтын тогтолцоо чухал гэж Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд үзэж байна.Тэрээр хүнсний хангамж, аюулгүй байдлын талаар Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамнаас “Чингис” зочид буудалд зохион байгуулсан “Монгол хөрс, монгол хүнс” зөвлөлдөх уулзалтад оролцохдоо ингэж хэлэв.

Манай улс хүнсний хангамж, аюулгүй байдалдаа онцгой анхаарч хөдөө аж ахуйн салбарт хөрөнгө оруулалт хийх, үзүүлж байгаа дэмжлэг зохицуулалтаа нэмэх зэргээр тодорхой зорилт дэвшүүлж үр дүнд хүрч байгаагийн нэг нь “Атрын III” тариалангийн үндэсний хөтөлбөр. Хөтөлбөрийн хүрээнд 2010 онд хүнсний улаан буудайн импортын хараат байдлаас гарч, улаан буудай, төмсний хэрэгцээгээ бүрэн, хүнсний ногооны 60 орчим хувийг дотоодоос хангах боломж бүрдсэн нь үүний баталгаа юм.

Тухайлбал иргэдээ гурилаар хангах бодлого явуулсны дүнд өнгөрсөн жил 143 мянган тонн гурил үйлдвэрлэсэн нь 2008 онтой харьцуулахад 2 дахин өссөн тухай Ерөнхий сайд хэлээд энэ бол бидний хамтын хүч, хөдөлмөрийн үр дүн гэлээ. Засгийн газар “Монгол мал”, “Хүнсний баталгаат байдал”, “Монгол Улсыг үйлдвэржүүлэх” зэрэг хөтөлбөр, баримт бичиг батлуулж хэрэгжүүлж байгаа. Мөн “Хүнсний аюулгүй байдал”, “Үйлдвэржүүлэлтийг дэмжих жил” зарлан энэ хүрээнд хүнсний салбарын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж, хэвийн хэвшлийн үйл ажиллагааг өргөжүүлэх орчин нөхцлийг нь бүрдүүлсэн нь үр дүнд хүрсэн.

2008 онд хүнсний салбарынхан 186 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байсан бол 2010 онд 282 тэрбумд хүрч, бүтээгдэхүүний чанар, сав, баглаа боодол өдрөөс өдөрт сайжирч байгаа зэргийг хэлж болно. Ерөнхий сайд хэлсэн үгэндээ цаашид хүнсний хангамжид олсон ололт амжилтаа бататгах, тогтворжуулах, өргөжүүлэх шаардлага байгааг онцолж төр, засгаас баталсан хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилтийг уялдуулах, нэгдсэн бодлогоор хангахын тулд иргэд, олон нийт, орон нутгийн төрийн байгууллагууд санаачилгатай байх, гаргасан санаачилгыг нь Засгийн газар дэмжих, төрийн зарим чиг үүргийг төрийн бус байгууллагад шилжүүлж үүрэг, хариуцлагыг нь нэмэгдүүлэх зэрэг менежмент чухал байгааг тэмдэглэв.

Тэрээр өрх бүр үйлдвэрлэгч байж орлогоо нэмэгдүүлэн, амьжиргаагаа авч явах, иргэд эрүүл мэндийн боловсролоо дээшлүүлэх, эх орныхоо баталгаатай хүнсний бүтээгдэхүүнийг сонгож, зохистой хэрэглээ бий болгохыг уриаллаа. Ерөнхий сайд С.Батболд хэдхэн хоногийн өмнө мах, махан бүтээгдэхүүн болон гурил үйлдвэрлэгч аж ахуйн нэгжүүд, салбарын мэргэжлийн холбооны удирдлагуудтай уулзаж үйлдвэрлэлийн бодлого, татвар, санхүү, зээл гээд төр, засгаас үзүүлэх дэмжлэгийн талаар ярилцсан юм.

Энэ уулзалтын үеэр гарсан санал, санаачлага болон “Монгол хөрс, монгол хүнс” зөвлөлдөх уулзалтаас гарах зөвлөмжийг ажилдаа тусган эрх зүйн орчинг сайжруулах, дэд бүтэц бий болгох, хөрөнгө, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхэд анхаарна гэдгээ Ерөнхий сайд уулзалтад оролцогсдод амлалаа гэж Засгийн газрын Хэвлэл, мэдээллийн албанаас мэдээллээ. 

Хөдөлмөрч чанар, бүтээлч ажлаараа онд өнтэй орсон олон зуун малчдын дундаас шалгарч энэ жил улсын сайн малчин 43 төрсөн. Тэргүүний сайн малчдынхаа үлгэр дууриал, ажил хөдөлмөрийг сайшаан урамшуулахын зэрэгцээ орон нутагт өвөлжилт ямар байна, өвлийн бэлтгэлээ хэрхэн базаасан зэрэгтэй танилцахаар Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд өнгөрсөн бямба гаригт буюу нэгдүгээр сарын 22-нд Өвөрхангай аймийн Бүрд суманд ажиллалаа. Тэрбээр тус сумын Бага алаг гэдэг газарт өвөлжиж байгаа Бүрд сумын 1 дүгээр багийн малчин Сэрээнэндоржийн Сандагдоржийнд зочилж “Улсын сайн малчин”-ы шагналыг нь гардуулсан юм.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд өнгөрсөн жилийн Алтан төлийн эзэн, энэ жилийн Улсын сайн малчин С.Сандагдоржид шагнал гардуулахдаа,  мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийг зах зээлийн нөхцөлд өрсөлдөх чадвартай, эдийн засгийн үр ашигтай салбар болгох, хүн амыг эрүүл, аюулгүй хүнсээр, боловсруулах үйлдвэрийг чанартай түүхий эдээр хангах Монгол Улсын Засгийн газрын бодлого шийдвэрийг бүтээлчээр хэрэгжүүлж, байгаль цаг уурын эрсдэлийг гарз хохиролгүй даван туулж, нутаг орон айл саахалтынхаа малчин түмэнд үлгэр дууриал болж байгаа таны нөр их хөдөлмөр, тэвчээр хатуужил малч ухаан, хуримтлуулсан туршлагыг тань өндрөөр үнэлж байна гэж хэллээ.

Мөн малын чанар, ашиг шимийг нэмэгдүүлэх үйлдвэрлэлийнхээ үйл ажиллагааг орчин үеийн аж ахуй эрхлэх тогтолцоонд шилжүүлэн даатгалд хамруулж, данс бүртгэлтэй аж ахуйн хэлбэрт оруулж ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх, цаашдын ажил хөдөлмөртөө улам илүү амжилт гаргахыг хүсэн ерөөлөө.

Малчдын талаар төрөөс баримтлах төрийн бодлого хэрэгжиж эхэлсэн жил боллоо “Монгол мал”  үндэсний хөтөлбөрийг батлуулж хэрэгжүүлэх эхлэлийг тавилаа гэж өнгөрч буй бар жилийг дүгнэж байгаагаа Монгол Улсын Засгийн газрын тэргүүн энэ үеэр илэрхийллээ. Мөн энэ жил байгаль цаг агаар ивээж, өнтэй сайхан өвөл болж малчдын маань сэтгэл тэнүүн сар шинээ угтаж байна. Өнгөрсөн хатуу өвлөөс малчид маань сургамж авч, өвлийн бэлтгэлээ сайн базаажээ. Орон нутгийн удирдлага, Засгийн газраас ч мөн өвлийн бэлтгэлд нэлээд анхаарсны дүн гарч байна гэлээ.

Өвөрхангай аймагт өнгөрсөн жил хатуу, ширүүн өвөл болж зуд турхан тохиолдож олон тооны малаа алдсан хэдий ч улсын сайн малчин гурав төрсөн нь малч түмний минь уйгагүй хөдөлмөрийн илрэл гэдгийг Засгийн газрын тэргүүн улсын сайн малчныд зочилж ирсэн малчдад хэллээ. Отрын бүс нутгийг зохион байгуулах ажлыг Засгийн газар шийдэж хэрэгжүүлж эхэлсний үр дүн гарч байгааг Улсын сайн малчин С.Сандагдорж болон аймаг, сумын удирдлагууд  Засгийн газрын тэргүүнд энэ үеэр дуулгаж байлаа.

Малын тоо толгойгоор улсын хэмжээнд ямагт эхний гурван байрт шалгардаг Өвөрхангай аймаг өнгөрсөн жилийн зудад сая гаруй малаа алдаж, 2010 оны жилийн эцсийн мал тооллогын дүнгээр 2 сая гаруй толгой мал тоолуулж, малынхаа тоо толгойгоор улсын хэмжээнд наймд жагсчээ. Гэсэн ч улсын сайн малчин гурав төрсөн нь малчдад маань урам хайрласан сайхан үйл явдал болж байна гэж аймгийн Засаг дарга Д.Тогтохсүрэн ярилаа. Өвөрхангай аймагт энэ өвөл мөн л цас ихтэй, ялангуяа, Хархорин, Хужирт, Бат-Өлзий, Есөнзүйл, Өлзийт, Бүрд, Зүүн баян улаан суманд өвөлжилт хүндхэн байна. Цас ихтэйгээс зам даваа хаагдаж,  зам засч гаргахад хөрөнгө их гарч байгаа. Аймгийн зүгээс үүнд анхаарч байгаа ч хөрөнгө мөнгө шаардлагатай байгаа талаараа Засаг дарга нь Ерөнхий сайд С.Батболдод уламжилсан бөгөөд тэрбээр анхаарч үзэхээ хэлсэн юм.

Өвөрхангай аймгийн Бүрд сумын 1-р багийн малчин, хөдөө аж ахуйн салбарт ажиллаад  30 орчим жил болж буй  улсын сайн малчин С.Сандагдорж удам дамжсан малч хүн бөгөөд тэднийх  хонь голдуу 3000 гаруй толгой малтай, малаа үр төлөөр нь өсгөсөн, арав гаруй хүнийг ажлын байраар хангасан, малгүй өрхийг малжуулсан, зах зээлд нийлүүлсэн бүтээгдэхүүнийхээ тоо чанарыг өсгөсөн зэрэг амжилтаар улсын сайн малчны болзлыг хангасан байна. Тэрбээр эцэг эхээс 14-үүлээ бөгөөд тэдний ах дүү нар дундаас улсын начин гурав, аймгийн цолтой мөн гурван бөх, спортын мастер нэг төрснөөс гадна аймгийн аварга малчин нэг байгаа гэж улсын сайн малчин С.Сандагдорж ярилаа гэж  Засгийн газрын Хэвлэл мэдээллийн албанаас мэдээллээ.

Цөмийн энергийн тухай хуулийн хэрэгжилтийн тухай

Улсын Их Хурлын дарга,

Эрхэм гишүүд ээ,

“Монгол Улсын төрөөс цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энергийн талаар баримтлах бодлого”, “Монгол Улсын Засгийн газрын 2008-2012 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр”-т тусгагдсан цацраг идэвхт ашигт малтмалыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах, цөмийн эрчим хүчийг ашиглах зорилтыг хэрэгжүүлэх талаар Засгийн газар анхаарч тодорхой ажлуудыг хийж ирлээ. Энэ бодлогын хүрээнд Монгол Улсын Засгийн газраас Цөмийн энергийн тухай хуулийн төслийг холбогдох бусад хуулийн төслийн хамт санаачлан боловсруулж Улсын Их Хурлаар 2009 оны 7 дугаар сарын 16-ны өдөр батлуулан хэрэгжүүлж байна.

Цөмийн энергийн тухай хууль батлагдсан нь манай улсын хувьд цацраг идэвхт ашигт малтмалын нөөц баялгаа гүнзгийрүүлэн судлах, түүнийг энхийн зорилгоор олборлогч, боловсруулагч, экспортлогч болох, улмаар цөмийн энергийг нийгэм, эдийн засгийн салбарт өргөн хүрээнд ашиглах, хүний эрүүл мэндэд халгүй, экологийн хувьд цэвэр,байгаль орчинд ээлтэй технологиор цөмийн эрчим хүч үйлдвэрлэхчухал алхам боллоо. Тиймээс Засгийн газраас Цөмийн энергийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэхдээхуульд заасан дараахь үндсэн зарчмыг баримтлан шат дараалсан арга хэмжээ авч байна.

1. Цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энерги ашиглах үйл ажиллагаа нь Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдалд харшлахгүй байх,

2. Монгол Улсын олон улсын гэрээнд нийцсэн, зөвхөн энхийн зорилготой байх,

3. Олон улсын болон үндэсний стандартыг чанд мөрдөн хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд халгүй техник, технологи хэрэглэх,

4. Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал, эдийн засагт онцгой ач холбогдолтойг харгалзан цацраг идэвхт ашигт малтмалын ордыг хэмжээнээс нь үл хамааран стратегийн ач холбогдол бүхий ордод хамааруулах,

5. Цацраг идэвхт ашигт малтмалын судалгаа, эрэл, хайгуул болон цөмийн судалгаа, цөмийн болон цацрагийн хяналтын мэргэжилтэн бэлтгэх, давтан мэргэшүүлэх, техник технологи, лабораторийн тоног төхөөрөмжийг шинэчлэн сайжруулах, хяналтын техникийн чадавхийг бэхжүүлэх чиглэлээр орчин үеийн тэргүүний техник, технологи бүхий улс оронтой хамтран ажиллах,

6. Цацраг идэвхт ашигт малтмалын хүдрийг олборлох, боловсруулах, баяжуулах, цаашдаа цөмийн түлшний үйлдвэр байгуулах бодлогыг үе шаттайгаар хэрэгжүүлэх,

7. Нөөц нь тогтоогдсон цацраг идэвхт ашигт малтмалын ордыг ашиглахад төрийн эзэмшлийн хувь, хэмжээг тогтоохдоо: А) улсын төсвийн хөрөнгөөр хайгуул хийж нөөцийг нь тогтоосон цацраг идэвхт ашигт малтмалын ордыг бусадтай хамтран ашиглах тохиолдолд түүнтэй хамтран байгуулах компанийн хувьцааны 51-ээс доошгүй хувийг төр үнэ төлбөргүй, шууд  эзэмших, Б) улсын төсвийн хөрөнгийн оролцоогүйгээр хайгуулын ажил хийж нөөцийг нь тогтоон, улсын нэгдсэн бүртгэлд бүртгэсэн орд газарт цацраг идэвхт ашигт малтмалын ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчкомпанийн хувьцааны 34-өөс доошгүй хувийг төр үнэ төлбөргүй, шууд эзэмших,

8. Цацраг идэвхт ашигт малтмалын ордыг дагалдагч ашигт малтмалын хамт цогц байдлаар бүрэн ашиглах бодлого баримтлах,

9. Цацраг идэвхт агуулга өндөртэй нүүрс, нүүрсний үнс, фосфорит болон бусад ашигт малтмалаас дэвшилтэт техник, технологи хэрэглэн цацраг идэвхт элементийг ялгаж ашиглах,

10. Цацраг идэвхт ашигт малтмалыг хүдэр хэлбэрээр экспортлохгүй байх  бодлого баримтлах,

11. Цацраг идэвхт ашигт малтмалыг олборлох, боловсруулах, ашиглах, хадгалах, хаягдлыг аюулгүй болгох, тээвэрлэхтэй холбогдсон үйл ажиллагааг олон улсын жишигт нийцсэн мэргэжлийн хяналтан дор явуулах зэрэг болно.

Засгийн газраас цацраг идэвхт ашигт малтмалын ордыг ашиглахдаа хуулийн хүрээнд дараахь нөхцөл шаардлагыг хангасан стратегийн хөрөнгө оруулагчдыг татан оролцуулж, Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдалд нийцсэн урт хугацаанд тогтвортой ажиллах гэрээ байгуулан, хамтран ажиллах бодлого баримталж байна.

Цацраг идэвхт ашигт малтмалын хайгуул, олборлолтын талаар

Монгол орны нутаг дэвсгэрийн дийлэнх хэсэг ураны төрөлжсөн ерөнхий судалгаанд хамрагдсан. Тиймээс ураны геологийн судалгаа, эрэл-хайгуулын шатны ажилд төрөөс хөрөнгө хүч зарцуулахын зэрэгцээ энэ чиглэлийн ажилд гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг татан оролцуулах бодлогыг Засгийн газраас баримталж ирлээ. Ялангуяа дэлхийд ураны судалгаа, олборлолт, борлуулалтаар тэргүүлэгч Бүгд Найрамдах Франц Улсын “Арева”, Канадын “Камеко”, Оросын Холбооны Улсын “АРМЗ” зэрэг ураны зах зээлд томоохон байр суурь эзэлж байгаа нэр хүнд бүхий компанийг энэ ажилд татан оролцуулахыг чухалчилж байна.

Манай орны нутаг дэвсгэрт өмнө нь хийгдсэн цацраг идэвхт ашигт малтмалын геологийн судалгааны үр дүнд тулгуурлан цацрагт идэвхт ашигт малтмалын хэтийн төлөвтэй бүс нутгуудад буюу Дорнод, Сүхбаатар, Хэнтий, Дорноговь, Дундговь, Өмнөговь, Говьсүмбэр, Архангай, Говь-Алтай, Булган, Төв аймгийн нутагтцацраг идэвхт ашигт малтмалын орд, илрэлүүдийг шинээрилрүүлэх, нөөцийг олж тогтооход чиглэсэнгеологи хайгуулын ажлуудыг гүйцэтгэж байна.

Дорнод аймгийн Сэргэлэн, Баяндун сумын нутаг дахь “Гурванбулаг” ураны орд, Дундговь аймгийн Гурвансайхан сумын “Хайрхан” ураны орд, Дорноговь аймгийн Даланжаргалан, Дундговь аймгийн Баянжаргалан, Өндөршил сумын нутаг дахь “Хараат” ураны ордын нөөцийн тайлан нь батлагдаж, техник, эдийн засгийн үндэслэл нь боловсруулагдсан. Тиймээс эдгээр ураны ордын олборлолт, боловсруулалтыг 2011-2012 онд багтаан эхлүүлэхээр ажиллаж байна.

Мөн Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумын нутагт байрлах “Кожеговь” ХХК-ийн “Дулаан Уул” төслийн геологи хайгуулын ажил амжилттай хэрэгжиж байгаа бөгөөд  2011 онд багтаан Газар дор уусган баяжуулах туршилтын ажлыг гүйцэтгэж үр дүнг нь тусгасаннөөцийн тайлан, техник эдийн засгийн үндэслэлийг2011 ондоо багтааж Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлөөр оруулан батлуулах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна.

Цөмийн энергийн тухай хууль хүчин төгөлдөр болохоос өмнөолгогдсон 17 аж ахуйн нэгжийн 119тусгай зөвшөөрлийг хуульд заасан нөхцөл, журмын дагуушинэчлэн бүртгэж олгосон. Харин Цөмийн энергийн тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмынтухай хуульд заасан хугацаанд өргөдөл гаргаагүй болон Цөмийн энергийн тухай хуульболон Ашигт малтмалын тухай хуулийн зарим заалтыг зөрчсөн 20 аж ахуйн нэгжийн 41 тусгай зөвшөөрлийг хүчингүй болгож, цацраг идэвхт ашигт малтмалын хайгуулын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч 10 аж ахуйн нэгжийн 35тусгай зөвшөөрлийн хугацааг сунгах, 4аж ахуйн нэгжийн 19 талбайг хэсэгчлэн болон бүхэлд нь буцаан өгөх өргөдлийг хүлээн авч зохих журмын дагуу шийдвэрлэсэн.

Цацраг идэвхт ашигт малтмалын хайгуулын тусгай зөвшөөрөл эзэмшиж байгаа аж ахуйн нэгжүүдээс 2009 онд геологи хайгуулын ажлын жилийн эцсийн 102 тайлан, 2010 оны геологи хайгуулын ажлын 117 төлөвлөгөөг холбогдох байгууллагууд хүлээн авч хянан баталгаажуулсан. Мөн геологи хайгуулын ажлын тайлан, төлөвлөгөө хянуулсны үйлчилгээний төлбөрөөр улсын төсөвт 2010 оны эцсийн байдлаар 114,0 сая төгрөг, хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн ээлжит жилийн төлбөр 3,0 тэрбум, нийт 3,1 тэрбум төгрөгийг улсын төсөвт төвлөрүүлээд байна.

Цөмийн болон цацрагийн хяналт, цөмийн технологи нэвтрүүлэх талаар

Засгийн газраас холбогдох хууль тогтоомжийн хүрээнд цөмийн болон цацрагийн хяналт шалгалтын чиг үүргийг хэрэгжүүлж байна. Цөмийн энергийн тухайхууль хэрэгжиж эхэлснээс хойш нийт 226байгууллага,аж ахуйн нэгжид хяналт шалгалт хийн 370 зөрчил илрүүлж зөрчлийг арилгуулах арга хэмжээ авсан. Мөн76 байгууллагын 168 цацрагийн үүсгүүрт аюулгүйн үнэлгээ хийж, цацрагийн үүсгүүр ашиглах, хадгалах эрхийн 93, импортлох эрхийн 19зөвшөөрлийг шинээр олгох буюу ашиглалтын хугацаанд сунгалт хийлээ. Экспортонд гаргах хаягдал материал болон геологийн дээжүүдэд 56цацрагийн гэрчилгээолгосон байна.

Улсын хилээр цөмийн материал, цацрагийн үүсгүүр тээвэрлэхэд тавих хяналтыг сайжруулах талаар Монгол Улсын Засгийн газар, Америкийн Нэгдсэн Улсын Засгийн газрын хооронд 2007 онд байгуулсан “Цөмийн болон бусад цацраг идэвхт материалыг хилээр хууль бусаар зөөвөрлөхөөс сэргийлэх асуудлаар хамтран ажиллах тухай” харилцан ойлголцлын санамж бичгийн дагуу Буянт-Ухаа дахь Чингис хаан олон улсын нисэх буудал, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар, Алтанбулаг, Дорноговь аймгийн Замын-Үүд, Ховд аймгийн Ярант, Баян-Өлгий аймгийн Цагааннуур, Хөвсгөл аймгийн Ханх, Завхан аймгийн Арц суурь боомтод явган зорчигч шалгах 26, тээврийн хэрэгсэл шалгах 2, галт тэрэг шалгах 9 төхөөрөмж суурилуулан ажиллуулах төсөл хэрэгжүүлж байна. Энэ төсөлд 2011 оноос Шивээ хүрэн, Гашуун Сухайт, Эрээнцавын боомтыг хамруулахаар төлөвлөөд байна.

Улсын онц чухал объект Изотоп конторт цөмийн материал, цацрагийн үүсгүүрийг хадгалах, цөмийн хаягдлыг боловсруулах байгууламжийн хамгаалалтын тогтолцоог урьдчилан тооцоолох үйл ажиллагааг олон улсын стандартад нийцүүлэх, Цөмийн болон цацрагийн аюулгүй байдлыг хангах, мэдээллийн нэгдсэн сан, бүртгэлийн тогтолцоо бий болгон ажиллаж байна.  

Манай улсын эрүүл мэнд, хүнс, хөдөө аж ахуй, геологи, уул уурхай, байгаль орчин, боловсрол, шинжлэх ухаан зэрэг эдийн засаг, нийгмийн олон салбарт цөмийн технологи нэвтрүүлэх ажил хийгдэж байна. Тухайлбал, Монгол Улсын төрөөс цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энергийн талаар баримтлах бодлого, түүнийг хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, төлөвлөгөөнд тусгасны дагуу Шинжлэх Ухааны Академийн холбогдох хүрээлэнгүүд, Монгол Улсын Их Сургуулийн Цөмийн судалгааны төв, Монголын технологи дамжуулах төв, “АСУ” дисковери, Монголын инженерийн ухааны академи, “Эрчим” корпораци зэрэг байгууллагын эрдэмтэн, судлаачидтай хамтран “Цөмийн эрчим хүчний станц барих урьдчилсан судалгаа” төслийг хэрэгжүүлж эхэллээ.

Гадаад хамтын ажиллагаа, хүний нөөцийн талаар

2009-2010 онд цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энерги ашиглах салбарт ОХУ, Япон Улс, БНЭУ, БНФУ, БНХАУ-тай харилцан ойлголцлын санамж бичиг, ОХУ, БНФУ-тай хэлэлцээр байгуулж, тэдгээрийг  хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулж байна. ОХУ-тай “Дорнод уран” ХХК байгуулахаар гэрээнд гарын үсэг зурсан. Мөн хамтарсан компани байгуулах зарчмын нөхцлийг тохиролцсон хэлэлцээрийг “Росатом” корпорацитай байгуулсан. “Цөмийн эрчим хүчийг энхийн зорилгоор ашиглах салбарт хамтран ажиллах тухай” Монгол Улсын Засгийн газар, Америкийн Нэгдсэн Улсын Засгийн газар хоорондын харилцан ойлголцлын санамж бичгийг байгуулан ажиллаж байна. 

Ерөнхий сайдын урилгаар 2009, 2010 онд Олон улсын атомын энергийн агентлагийн Ерөнхий захирлуудын хоёр удаагийн айлчлалыг зохион байгууллаа. Олон улсын атомын энергийн агентлагийнЕрөнхий бага хурлын53 дугаарЧуулган Австри Улсын Вена хотод хуралдаж, хурлын найман дэд даргын нэгээр Монгол Улс сонгогдон ажилласан. Энэ бага хурлын хүрээнд 2009-2011 онд Агентлагийн Захирагчдын зөвлөлд Алс Дорнодын бүлгээс Монгол Улс сонгогдон ажиллаж байна.

Австри Улсын Вена хотод 2010 оны 9 дүгээр сарын 20-24-ний өдрүүдэд болсон Олон улсын атомын энергийн агентлагийн Ерөнхий бага хурлын 54 дүгээр ээлжит чуулганаар манай улс 2010 онд “Хавдартай тэмцэх төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэгч орон”-оор сонгогдсон нь хорт хавдартай тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх, эмчилгээний үр дүнг дээшлүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм.

Монгол Улс, Олон улсын атомын энергийн агентлаг хоорондын хамтын ажиллагааны 2009-2014 оны хөтөлбөрийн хүрээнд техникийн хамтын ажиллагааны шугамаар 2010 онд хэрэгжиж байгаа үндэсний 5 төсөл байгаа бөгөөд эдгээр төслүүд нь энэ онд дуусгавар болно. Техникийн хамтын ажиллагааны хөтөлбөрийн хүрээнд  2009-2011 онд нийт 1.8 сая ам.долларын тусламж авч байна. 

Олон улсын атомын энергийн агентлагийнАзи, Номхон далайн бүсийн гишүүн орнууд Бүсийн төслүүдийг хэрэгжүүлдэг бөгөөд 2009-2011 онд нийт 19 төсөл хэрэгжиж байгаагаас Монгол Улс 18 төсөлд оролцож байна. Монгол Улсад цөмийн эрчим хүчийг ашиглахад шаардагдах мэргэжлийн боловсон хүчний нөөцийг дотоодын их, дээд сургуулиудад болон гадаадын өндөр хөгжилтэй орнуудад бэлтгэх төлөвлөгөө боловсруулан хэрэгжүүлж эхэлсэн. Энэ дагуу Орос, Япон, Франц болон Өмнөд Солонгост оюутнууд болон мэргэжилтнүүдийг сургалтад хамруулж ирлээ.

Дотооддоо мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэх, дадлагажуулах, давтан сургах зорилгоор Монгол Улсын Их Сургуулийн сургалтын баазад түшиглэсэн “Цөмийн физик, технологи”-ийн тэнхим байгуулахаар Оросын Холбооны Улсын Дубна хотын Цөмийн шинжилгээний нэгдсэн институттэй хамтран ажиллаж байна.  

Улсын Их Хурлын дарга,

Эрхэм гишүүд ээ,

Засгийн газраас цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энерги ашиглах, Цөмийн энергийн тухай хуулийн хэрэгжилтийн талаар цаашид дараахь арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэхээр төлөвлөн ажиллаж байна:

1. Цөмийн энергийн тухай, Төрийн хяналт шалгалтын тухай, Ашигт малтмалын тухай, Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль болон холбогдох бусад хуулийн  хоорондын зөрчил, хийдэл, давхардлыг арилгах, уялдаа холбоог сайжруулан боловсронгуй болгох санал боловсруулах,

2. “Цөмийн эрчим хүчний станц барих урьдчилсан судалгаа” төслийг үргэлжлүүлэн Монгол Улсад тохиромжтой судалгааны реакторыг сонгох, эрчим хүчнийреакторыг өөрийн оронд барьж байгуулах хөтөлбөр, төлөвлөгөөг боловсруулах,

3. Цөмийн эрчим хүч экспортлох зорилгоор их чадлын цөмийн эрчим хүчний станц барьж байгуулах асуудлаар судалгааг үргэлжлүүлэх,

4. Ураны бүсчилсэн болон сэдэвчилсэн судалгааны ажлыг эхлүүлэх, уран болон бусад төрлийн цацраг идэвхт ашигт малтмалын эрэл, хайгуулын ажлыг эрчимжүүлж, нөөцийг нь нэмэгдүүлэх ажлыг шат дараатайгаар хийж гүйцэтгэх, уг салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллага болон Олон улсын атомын энергийн агентлагтай хамтран ураны нөөцөд үнэлгээ хийх төсөл, хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлэх,

5. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн баруун, баруун урд, өмнөд хэсэгт ураны хүдэржилтийг илрүүлэн үнэлгээ өгөх ажлыг зохион байгуулан ажиллах,

6. Цацраг идэвхт ашигт малтмалын нөөц нь тогтоогдоод байгаа Гурванбулаг, Дорнод, Хараат, Хайрхан ордод олборлолт, боловсруулах, баяжуулалтын ажлыг ойрын хугацаанд эхлүүлж, боловсруулах үйлдвэр барих асуудлыг зохион байгуулж шийдвэрлэх,

7. Гадаадад буй Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт явуулсан ураны геологи, хайгуулын ажлын үр дүнгийн тайлан болон үйлдвэрлэлийн туршилттай холбоотой мэдээ, материалыг авах ажлыг зохион байгуулан шийдвэрлэх,

8. Цацраг идэвхт ашигт малтмалын эрэл, хайгуулын үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын үйл ажиллагаанд Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээ хийх асуудлыг боловсронгуй болгох,Цацраг идэвхташигт малтмалыголборлох явцдаа тухайн уурхайн эдэлбэргазарторшиж байгаа бусад  ашигт малтмалыг бүрэн олборлох асуудлыг шийдвэрлэх,

9. Цөмийн болон цацрагийн хяналтын техникийн чадавхийг сайжруулах,  хяналтын хамрах хүрээг өргөжүүлэх, олон улсын шаардлагад нийцсэн цацрагтай ажиллагчийн дотоод шарлагын, радоны хяналтын, цацрагийн үүсгүүрийн радиохимийн лабораториудыг барьж байгуулах, Монгол орны нутаг дэвсгэрийг хамарсан байгаль орчны цацрагийн түвшинг тасралтгүй хянах онлайн нэгдсэн сүлжээ бий болгох,

10. Цацрагийн үүсгүүр болон бусад цацраг идэвхт материалыг улсын хилээр нэвтрүүлэх, тээвэрлэхэд тавих хяналтыг сайжруулах, хяналтын системийн найдвартай хэвийн ажиллагааг хангахтай холбоотой техникийн болон бусад нөхцөлийг бүрдүүлж, баримтлах дүрэм, журмыг боловсронгуй болгох,

11. Монгол Улсын төрөөс цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энерги ашиглах талаар баримтлах бодлогыг хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, төлөвлөгөөнд тусгагдсаны дагуу цацраг идэвхт хаягдлыг хадгалах байгууламжтай болох асуудлыг шийдвэрлэх,

12. Цацраг идэвхт ашигт малтмал эрэх, хайх, олборлох, ашиглах, устгах, булшлахтай холбоотой үйл ажиллагаанаас үүссэн болзошгүй аливааослын үед ашиглахадхүрэлцэхүйц тооны багаж, хамгаалах хэрэгсэл, цацрагийн хэмжилтийн багажаар мэргэжлийн байгууллагуудыг хангах зэрэг болно.

Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд ээ,

Засгийн газар Монгол Улсын эрчим хүчний хангамж, баланс, экспортлох боломжтой уялдуулан цөмийн эрчим хүчний гүйцэтгэх үүрэг оролцоог тооцоолж, цөмийн эрчим хүчний эх үүсвэрийг ашиглах техник, эдийн засгийн үндэслэлийг боловсруулан, барьж байгуулах ажлыг ойрын 10 жилийн дотор эхлүүлэх чиглэлийг баримталж байгааг Та бүхэн мэдэж байгаа билээ. Улс орны эдийн засгийн аюулгүй байдалтай шууд холбоотой энэхүү зорилтыг хэрэгжүүлэхэд Та бүхэн дэмжиж, хамтранажиллана гэдэгт итгэжбайна.

Цөмийн энергийн тухай хуулийн хэрэгжилт, Цөмийн энергийн тухай хуулийн дагуу авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээ, салбарын үйл ажиллагааны талаар товч мэдээлэл хийхэд ийм байна. Энэ талаарх дэлгэрэнгүй танилцуулгыг Та бүхэнд урьдчилсан тараасан тул мэдээллээ үүгээр өндөрлөе.

Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

Хүн амын хүнсний хангамж, аюулгүй байдлын асуудлыг шийдэхийн тулд бүх талын оролцоо, бүх талын хяналтын тогтолцоо чухал гэж Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд үзэж байна.Тэрээр хүнсний хангамж, аюулгүй байдлын талаар Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамнаас “Чингис” зочид буудалд зохион байгуулсан “Монгол хөрс, монгол хүнс” зөвлөлдөх уулзалтад оролцохдоо ингэж хэлэв.

Манай улс хүнсний хангамж, аюулгүй байдалдаа онцгой анхаарч хөдөө аж ахуйн салбарт хөрөнгө оруулалт хийх, үзүүлж байгаа дэмжлэг зохицуулалтаа нэмэх зэргээр тодорхой зорилт дэвшүүлж үр дүнд хүрч байгаагийн нэг нь “Атрын III” тариалангийн үндэсний хөтөлбөр. Хөтөлбөрийн хүрээнд 2010 онд хүнсний улаан буудайн импортын хараат байдлаас гарч, улаан буудай, төмсний хэрэгцээгээ бүрэн, хүнсний ногооны 60 орчим хувийг дотоодоос хангах боломж бүрдсэн нь үүний баталгаа юм.

Тухайлбал иргэдээ гурилаар хангах бодлого явуулсны дүнд өнгөрсөн жил 143 мянган тонн гурил үйлдвэрлэсэн нь 2008 онтой харьцуулахад 2 дахин өссөн тухай Ерөнхий сайд хэлээд энэ бол бидний хамтын хүч, хөдөлмөрийн үр дүн гэлээ. Засгийн газар “Монгол мал”, “Хүнсний баталгаат байдал”, “Монгол Улсыг үйлдвэржүүлэх” зэрэг хөтөлбөр, баримт бичиг батлуулж хэрэгжүүлж байгаа. Мөн “Хүнсний аюулгүй байдал”, “Үйлдвэржүүлэлтийг дэмжих жил” зарлан энэ хүрээнд хүнсний салбарын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж, хэвийн хэвшлийн үйл ажиллагааг өргөжүүлэх орчин нөхцлийг нь бүрдүүлсэн нь үр дүнд хүрсэн.

2008 онд хүнсний салбарынхан 186 тэрбум төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байсан бол 2010 онд 282 тэрбумд хүрч, бүтээгдэхүүний чанар, сав, баглаа боодол өдрөөс өдөрт сайжирч байгаа зэргийг хэлж болно. Ерөнхий сайд хэлсэн үгэндээ цаашид хүнсний хангамжид олсон ололт амжилтаа бататгах, тогтворжуулах, өргөжүүлэх шаардлага байгааг онцолж төр, засгаас баталсан хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилтийг уялдуулах, нэгдсэн бодлогоор хангахын тулд иргэд, олон нийт, орон нутгийн төрийн байгууллагууд санаачилгатай байх, гаргасан санаачилгыг нь Засгийн газар дэмжих, төрийн зарим чиг үүргийг төрийн бус байгууллагад шилжүүлж үүрэг, хариуцлагыг нь нэмэгдүүлэх зэрэг менежмент чухал байгааг тэмдэглэв.

Тэрээр өрх бүр үйлдвэрлэгч байж орлогоо нэмэгдүүлэн, амьжиргаагаа авч явах, иргэд эрүүл мэндийн боловсролоо дээшлүүлэх, эх орныхоо баталгаатай хүнсний бүтээгдэхүүнийг сонгож, зохистой хэрэглээ бий болгохыг уриаллаа. Ерөнхий сайд С.Батболд хэдхэн хоногийн өмнө мах, махан бүтээгдэхүүн болон гурил үйлдвэрлэгч аж ахуйн нэгжүүд, салбарын мэргэжлийн холбооны удирдлагуудтай уулзаж үйлдвэрлэлийн бодлого, татвар, санхүү, зээл гээд төр, засгаас үзүүлэх дэмжлэгийн талаар ярилцсан юм.

Энэ уулзалтын үеэр гарсан санал, санаачлага болон “Монгол хөрс, монгол хүнс” зөвлөлдөх уулзалтаас гарах зөвлөмжийг ажилдаа тусган эрх зүйн орчинг сайжруулах, дэд бүтэц бий болгох, хөрөнгө, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхэд анхаарна гэдгээ Ерөнхий сайд уулзалтад оролцогсдод амлалаа