Ангилал: фото-мэдээ

МАН-аас УИХ-ын сонгуулийн 61 дүгээр тойрогт нэр дэвшиж буй Монгол Улсын 26 дахь Ерөнхий сайд Сүхбаатарын Батболд Сүхбаатар дүүргийн XII хорооны залуус, эмэгтэйчүүдтэй уулзаж ярилцлаа.

Уулзалтын эхэнд нэр дэвшигч С.Батболд “Сонгууль бол цаасан дээр нэр дугуйлаад хар машинаар уншуулах төдий зүйл биш юм. Ирээдүйнхээ төлөө чухал сонголт хийх түүхэн агшин юм” гэдгийг хэлээд залуусыг сонгуульдаа идэвхтэй оролцож, хариуцлагатай сонголт хийхийг уриаллаа.

Залуустай хийсэн уулзалтын үеэр нэр дэвшигч С.Батболд гурван зүйлийг онцолж ярьсан юм.

Нэгдүгээрт боловсролын салбарыг дэмжиж, сайн боловсон хүчнийг бэлтгэх шаардлагатай байгааг нэр дэвшигч С.Батболд онцолсон. Залуусын хувьд заавал их дээд сургууль төгсөхдөө биш чадвартай боловсон хүчин болж төлөвших нь чухал гэдгийг хэлээд сурсан мэргэжилдээ эзэн болох ёстойг залууст захиж хэлсэн юм. МАН-ын мөрийн хөтөлбөрт залууст чиглэсэн олон чухал асуудлыг тусгасныг тэрээр тодотголоо. Тухайлбал, оюутнуудад зориулж “Боловсролын зээлийн сан” байгуулж, их дээд сургуульд суралцах хугацаанд оюутнуудад сургалтын төлбөрийн зээл олгож, эргээд сургуулиа төгсч ажилд орсныхоо дараа зээлээ төлж болох боломжийг мөрийн хөтөлбөртөө тусгасан байгаа юм. Мөн “Орлоготой оюутан” хөтөлбөр хэрэгжүүлж сурангаа цагийн ажил хийх боломжийг олгохоор мөрийн хөтөлбөртөө тусгасан гэдгийг С.Батболд нэр дэвшигч онцолж ярив.

Хоёрдугаарт, ажилгүйдэл, ажлын байрны асуудлыг шийдвэрлэх хэрэгтэй байгааг тэрээр онцолсон юм. Төр засаг ажлын байр нэмэгдүүлэх асуудлыг бодлогоор дэмжих хэрэгтэй. Ингэхийн тулд улсын хэмжээний томоохон төслөө дэмжиж, нарийн мэргэжлээр төгссөн залуусыг ажлын байраар хангах боломжтой болно. Мөн жижиг дунд бизнес, өөрөө өөртөө ажлын байр бий болгох иргэн, аж ахуйн нэгжийг тусгай бодлогоор дэмжиж ажилласнаар ажилгүйдлын асуудлыг шийдэх бүрэн боломж байгааг нэр дэвшигч С.Батболд хэлж байв. Ажилгүйдлийн асуудлыг шийдэхийн тулд ажлын байраа нэмэгдүүлсэн аж ахуйн нэгжийг татвараас хөнгөлж, жилийн орлого нь 1.5 тэрбумаас бага бол татварыг нэг хувь болохоор МАН-ын мөрийн хөтөлбөрт заасан байна. Мөн бичил, жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа аж ахуйн нэгж иргэнд барьцаа хөрөнгөгүйгээр зээл ойлгох боломжийг бүрдүүлэхээр тус тус тусгажээ.

Гуравдугаарт, залуучуудын орон сууц хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, ажилтай орлоготой залуусыг орон сууцаар хангах боломжийг ирэх дөрвөн жилд зөв бодлогоор дэмжиж эхлүүлнэ гэлээ.

Ингээд Сүхбаатар дүүргийн залуустай уулзсаны дараагаар дүүргийнхээ Нийгмийн ардчилал Монголын эмэгтэйчүүдийн холбооны гишүүдтэй уулзаж ярилцлаа. Монгол Улсын нийт хүн амын 55 орчим хувийг эмэгтэйчүүд эзэлдэг бөгөөд эмэгтэйчүүдийн дуу хоолойг сонсох чухал гэдгийг нэр дэвшигч С.Батболд онцолж хэлсэн. Тэрээр Монгол Улсын 26 дахь Ерөнхий сайдаар ажиллах хугацаанд Жендэрийн тэгш байдлын тухай хуулийг санаачилж, батлуулсан юм. Ингэснээр УИХ-ын сонгуульд улстөрийн намаас нэр дэвшигчдийн 20-оос доошгүй хувь нь эмэгтэйчүүд байх заалтыг бодлогоор дэмжиж батлуулснаа онцлов. Мөн тэрээр шийдвэр гаргах төвшин дэх эмэгтэйчүүдийн оролцоог дэмжинэ гэдгээ илэрхийлж байв. Мөн нэр дэвшигч С.Батболд намын мөрийн хөтөлбөрт эмэгтэйчүүд, эхчүүд дэмжсэн олон чухал ажил багтсан гэдгийг хэлсэн. Тухайлбал, хүүхэд төрүүлсэн эхчүүд хүүхдээ өсгөх хугацааг 1.5 жилээр тооцож, “цалинтай ээж” хөтөлбөрт хэрэгжүүлэх тусгасан байна. Мөн хүүхдээ 3 нас хүртэлх асрах хугацаанд ээжүүдийн Нийгмийн даатгал төлсөн хугацааг таслаахгүй байх нөхцөлийг бүрдүүлэх юм байна.

Нэр дэвшигч С.Батболдыг дүүргийн эмэгтэйчүүдийн төлөөлөлтэй уулзах үеэр МАН-ын гишүүн Т.Ганди нэр дэвшигчийг дэмжиж үг хэлсэн юм. Т.Ганди “МАН-ын мөрийн хөтөлбөрийг цогцоор нь хэрэгжүүлэх тулд бид хөлтэйгээ цуг ажиллах ёстой. УИХ хууль тогтоох учиртай. Хууль тогтоох байгууллагын, Монгол Улсын хөгжлийн галт тэрэгний зүтгүүрийн толгойд суусан хүний нэг С.Батболд. Энэ замаасаа гарч, амиа бодож болохгүй, өөр вагонд сууж болохгүй. Өмнө Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан, эдийн засгаа өндөр хувиар өсгөж улсынхаа бодлогыг томоор нь харж байсан хүн л бодлогыг хэрэгжүүлж чадна” гэлээ.

УИХ-ын сонгуулийн 61 дүгээр тойрогт нэр дэвшигч, Монгол Улсын 26 дахь Ерөнхий сайд Сүхбаатарын Батболд Багануур дүүрэгт ажиллаж, Багануурын уурхай, дулаан цахилгаан түгээх сүлжээ компанийн ажилчид болон Цагдаагийн албан хаагчидтай уулзан санал бодлоо хуваалцаж мөрийн хөтөлбөрөө танилцуулсан юм.

Уулзалтын эхэнд нэр дэвшигч С.Батболд нийслэл Улаанбаатар хот төдийгүй, Монгол Улсын зүүн бүсийн цахилгаан дулааны тасралтгүй эх үүсвэрээр хангаж ажиллах нэр хүндтэй ажлыг гүйцэтгэж байгаа Багануурын уурхай болон цахилгаан түгээх сүлжээ компанийн ажилчдад талархал илэрхийлэв.

Энэ удаагийн сонгууль эдийн засаг, улстөрийн хүнд үед болж байгааг нэр дэвшигч С.Батболд хэлсэн юм. Тэрээр Монголд эдийн засгийн, засаглалын хямрал нүүрлэсэн үед сонгууль давхцаж байна гэлээ. Тэрээр цааш тайлбарлахдаа, “2008-2012 Засгийн газрын тэргүүнээр ажиллаж байх хугацаанд эдийн засаг 17.5 хувиар өсч, ард түмэн ажилтай орлоготой байсан. Энэ эрчээрээр өнгөрсөн дөрвөн жилд эдийн засаг урагшлах ёстой байсан ч харамсалтай нь уруудсан” гэв. Үүнийг нэр дэвшигч С.Батболд эдийн засгийн голлох үзүүлэлтээр жишээлж тайлбарлав. Дөрвөн жилийн өмнө эдийн засгийн өсөлт 17.5 хувь байсан бол энэ онд манай улсын эдийн засаг 0.1 хувь болж буурлаа, гаднын хөрөнгө оруулалт таван тэрбум ам.доллар байсан бол өнөөдөр тэгтэй тэнцлээ. Үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн ханш 1280 төгрөг байсан бол 2000 болж чангарлаа. Мөн эдийн засгийн хямралыг илтгэж буй ажилгүйдлийн төвшин хоёр дахин нэмэгдэж 143 мянган иргэн ажилгүй, орлогогүй байна. Өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд Засгийн газар 7.5 тэрбум ам.доллар буюу манай Засгийн газрынхаас арав дахин их зээл авсан ч цалин тэтгэврээ нэмсэнгүй, харин өр л нэмэгдлээ” гэлээ. Эдийн засаг бүхэлдээ уналтад орж, өрийн дарамтад орсон байгааг Багануурчуудад тайлбарласан юм. Энэ бүх хүндрэл нь эрх баригч намын нэгдсэн бодлого, төр засгийн, эдийн засгийн тогтвортой хөгжлийн бодлогогүйгээс болсон гэдгийг сануулав.

Эдийн засгийн энэ хүнд үед намууд сонгуульд оролцохдоо улстөрийн тогтвортой бодлого, мөрийн хөтөлбөрөөрөө “уралдаж”, улс орны өнөөгийн хүндрэлийг давах ёстойг нэр дэвшигч С.Батболд хэлсэн. Мөн С.Батболд нэр дэвшигч “тулхтай нам, туршлагатай, мэдлэгтэй хүмүүс ирэх дөрвөн жилд УИХ сонгогдож бодлогын алдааг засч, тогтвортой хөгжлийн бодлоготой болох ёстой. Ер нь Монгол Улсыг бонд бус сайн бодлого л хямралаас гаргана” гэв. МАН мөрийн хөтөлбөрт эдийн засгийн хямралаас бодлогыг тусгасан байгаа юм. Тухайлбал, мэргэжлийн Засгийн газар байгуулж ажиллана. МАН засаг барьж байх хугацаанд дэлхийн эдийн засгийн хямралаас үүдсэн хүндрэлийг амжилттай давсан туршлагатай. Нэр дэвшигч С.Батболд бодлого, мөрийн хөтөлбөр, туршлага мэдлэгийг харж зөв сонголтоо хийнэ гэдэгт итгэж байгааг сонгогчдод хэллээ.

Дараа нь С.Батболд нэр дэвшигч “2012 оны сонгуульд АН Багануур дүүргийг хот болгоно гэж ярьчихаад өнөөдөр харин мартсан байна. Хэлсэн ярьснаа мартаж Багануурын тойргийг дөрөв хуваасан. Багануурыг яагаад дөрвөн тойрогт хуваасныг та бүхэн мэдэх үү, мэдэж байгаа байх. Товчхон хэлэхэд та бүхний сонголт АН-ынханд таалагддаггүй, МАН-д саналаа өгдөг гэж та бүхний саналыг саармагжуулах гэж дөрөв хуваасан юм. Энэ бол Үндсэн хууль зөрчсөн үйлдэл. Монголын төр ард түмнээ ингэж үзэл бодлоор нь, сонгуулийн санал өгсөн байдлаар нь ялгаварлан гадуурхах ёсгүй. АН-ынхан эрх мэдлээрээ Багануурын сонгуулийн газрыг зургийг өөрчилсөн ч, Багануурынхан та бүхний үзэл бодол, сонголтыг өөрчилж хувааж чадахгүй. Харин Багануур дүүрэгт МАН-аас нэр дэвшигчдийг багаар нь дэмжиж Багануур дүүргийг хотын статустай болгож хөгжүүлцгээе” гэж сонгогчдод уриаллаа.

УИХ-ын сонгуулийн 61 дүгээр тойрогт МАН-аас нэр дэвшигч, Монгол Улсын 26 дахь Ерөнхий сайд Сүхбаатарын Батболд Сүхбаатар дүүргийн залуустай уулзаж, санал бодлоо хуваалцлаа. Монгол Улсын ирээдүй хойч үе болсон залуусын санал бодлыг сонсох нь маш чухал гэдгийг нэр дэвшигч С.Батболд уулзалтын эхэнд онцлов.

Улс орны эдийн засгийн нөхцөл байдал хүнд, ажилгүй орлогогүй иргэдийн тоо өдөр ирэх тусам нэмэгдэж байна. Үүнд хамгийн түрүүнд өртөж байгаа нь залуус. Учир нь, өнөөдөр хөдөлмөрийн зах зээлд ажилгүй байгаа иргэдийн ихэнхи нь 18-35 насны залуус байгаа юм. Их дээд сургууль төгссөн гурван оюутан тутмын нэг нь ажилгүй байгааг статистик харуулж байгааг нэр дэвшигч С.Батболд хэлсэн.

Залуусын хувьд их дээд сургуулиа төгсөөд “одоо л нэг ээж аавдаа тусалж, ажилтай орлоготой болох нь гэж” баярладаг байсан бол өнөөдөр сургуулиа төгсөхөөсөө айж, “төгсөөд ажилд орж чадах болов уу” гэж ярьдаг болсон гэдгийг нэр дэвшигчид учирласан.

Нэр дэвшигч С.Батболд “оюутан, залуус сургалтын төлбөрөө зээлээр төлж, сургуулиа төгссөний дараа ажил эрхлэх явцдаа эргүүлэн төлөх боломж бүрдүүлэхээр МАН-ын мөрийн хөтөлбөрт тусгасан гэдгийг залууст тайлбарлалаа. Аж ахуйн нэгж, байгууллагын нийгмийн хариуцлагын хүрээнд оюутныг цагаар ажиллах боломж нэмэгдүүлж, аж ахуй нэгжийг урамшуулах замаар “Орлоготой оюутан” хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ” гэлээ. Мөн сургуулиа төгсөөд тогтвор суурьшилтай ажлын байраар хангах, үйлдвэр үйлчилгээний салбарыг хөгжүүлж, нөхөрлөл хоршоо байгуулж өөрөө өөртөө ажлын байр бий болгох нөхцөлийг дэмжиж ажиллана гэдгийг хэлсэн.

Төрийн өмчит их, дээд сургуулиудыг хувьчлахгүй бөгөөд удирдах зөвлөлийг улс төрийн нөлөөллөөс ангид байлгаж, сургалтын орчин, чанарыг дээшлүүлэх ёстой гэв. Мөн энэ нэр дэвшигч С.Батболд “Хүн мэргэжлийг биш, мэргэжил хүнийг голдог. Хүний амжилт мэргэжлийн болон хувь хүний ур чадварын зөв хослолд тулгуурлана. Тиймээс залуус эзэмшсэн мэргэжилдээ үнэнч байж, хийж буй ажилдаа улам илүү татагдаж гэмээнэ хөдөлмөрийн үр шимийг хүртэнэ” гэдгийг залууст зөвлөсөн юм. Нэр дэвшигч С.Батболд 1992-2000 он хүртэл хэрхэн бизнес хийж, хувийн компаниа хөл дээрээ босгож байсан түүхээсээ залуустай хуваалцсан юм. Тэрээр 1992 онд “Алтай Холдинг” компаниа байгуулсан бөгөөд өдгөө тус компани нь 1000 гаруй хүнийг ажлын байраар хангаж, Монголын шилдэг татвар төлөгч компанийн нэг болсон. Нэр дэвшигч С.Батболд бизнесийн санаа гаргаж ажлаа эхлүүлэх тэр мөчөөс маш олон саад бэрхшээл гардаг. Харин тэр бүхэнд шантарч суух биш, алдаа, бэрхшээл бүрээс суралцаж, илүү хурцлагдаж, эрч хүчтэй байснаараа хүн амжилтад хүрдэг. Тиймээс залууст аливаа ажлыг эхлүүлэхдээ шантрахгүй, эрч хүчтэй байхыг зөвлөлөө.

Ажлын байр шинээр бий болгох, нэмэгдүүлэхэд төр анхаарч, бодлогоор дэмжих үүрэгтэй бөгөөд энэ чиглэлд тэрээр байнга анхаарч ажиллана гэдгийг хэлж байв.

Нэр дэвшигч С.Батболдыг Сүхбаатар дүүргийн залуустай уулзах үеэр түүнийг дэмжиж Ард санхүүгийн нэгдлийн захирал Ч.Ганхуяг, Төрийн соёрхолт жүжигчин Д.Болд, Номинталст хамтлагийн ахлагч Д.Батсүх, жүжигчин Чапи нар ирсэн.

Энэ үеэр Д.Болд “ Залуус та бүхэн сонгуульдаа идэвхтэй оролцож, ирээдүйгээ бодсон зөв сонголт хийгээрэй. Миний хувьд энэ сонгуульд С.Батболд ахыг дэмжиж байгаа, маш олон жил дэмжсээр ч ирсэн. Урлаг соёл, спортын залуусыг үргэлж дэмжиж, ойлгож ярилцаж чаддаг хүн. Өнөөдөр Монголын урлаг соёлын салбар зогсонги байдалд байна. Урлагийн салбарт ч улстөрийн байдал нөлөөлж байна. Туршлагатай, мэдлэгтэй, урлагийн салбарыг ойлгож дэмждэг учраас С.Батболд ахыг би дэмжиж байна, та бүхэн ч бас дэмжээрэй” гэж уриалав.

Мөн уулзалтад ирсэн Сүхбаатар дүүргийн залуус нэр дэвшигч Сүхбаатарын Батболдыг дэмжихээ илэрхийлж байна. Ингээд иргэдийн сэтгэгдлийг сонирхлоо.

-Сүхбаатар дүүргийн 12 хорооны иргэн О.Мөнхбаатар: Залуус мөнгө төгрөг өгсөнд биш шударга өрсөлдөж, зөв бодлого ярьж байгаа хүмүүст саналаа өгөөрөй гэж уриалж байна. Миний хувьд хоёр намын мөрийн хөтөлбөртэй сайтар танилцсан. МАН-ын мөрийн хөтөлбөрийг харахад оюутан залуус руу чиглэсэн олон ажлыг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн байна. Оюутнууд сургалтын төлбөрөө зээлээр авч, сургуулиа төгсөөд ажил дээр гараад төлөхөөр зохицуулна гэж заасан нь маш зөв санагдсан. Би өнгөрсөн хавар үйлдвэрийн механик инженерийн чиглэлээр сургуулиа төгссөн ч ажил олдохгүй байна. Манайд аж үйлдвэр хөгжөөгүй, үйлдвэрүүд баригдаагүй болохоор ажлын байр олдохгүй байна. Үйлдвэрүүд олноор байгуулж, хөгжүүлснээр ажлын байр нэмэгдэж залуус орлогтой боломжтой харагдаж байгаа. Хамгийн гол төр зөв бодлогоор дэмжих хэрэгтэй байна гэлээ.

-Сүхбаатар дүүргийн иргэн О.Оюунтунгалаг: Миний хувьд энэ жил сургуулиа төгсөнө. Хамгийн эрэлттэй мэргэжил гэж цэцэрлэгийн багшаар сурч байгаа. Сургуулиа төгсөөд ажлын байранд санаа зовохгүй байгаа. Харин энэ жил сургалтын төлбөртөө санаа зовж байсан юм. Манай ах бид хоёр их дээд сургуульд сурч, эцэг эхэд маань хоёр хүний төлбөр хүнд тусч байгаа. Өнгөрсөн дөрвөн жил суралцах хугацаанд жил бүр сургалтын төлбөр нэмэгдэж, энэ хэрээр ар гэрийн амьдралд хүнд тусч байсан. Харин МАН-ын мөрийн хөтөлбөрт оюутнуудад сургалтын төлбөрийн зээл олгоно гэсэн нь маш зөв алхам гэж бодож байна гэлээ.

УИХ-ын гишүүн, Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан Сүхбаатарын Батболд МАН-ын залуучуудын төлөөлөл болох НАМЗХ-ны гишүүдтэй уулзлаа. Тэрээр “Монгол Улсын хөгжлийн гарц” сэдвээр илтгэл тавьж, улс орны хөгжил, хувь хүний хөгжил, намын хөгжлийн талаар залуучуудтай сонирхолтой яриа өрнүүлсэн юм. Түүний илтгэлээс товчлон нийтлэв.

“Замын зураг”-гүйгээр зорьсон газртаа хурдан очиж чадахгүй

Монгол Улсын хөгжлийн төсөөлөл, хэтийн төлөв, аль нам сонгуульд ялснаас үл хамаараад заавал баримтлах хөгжлийн нэгдсэн бодлого байхгүйгээс болоод өнөөдөр бид улсаараа харанхуйд тэмтчиж яваа юм шиг болжээ. Очих газар буюу хөгжлийн чигийг заасан “замын зураг” бидэнд алга. Өөрөөр хэлбэл, бид газрын зураггүй, чиг заах луужингүйгээр ойд төөрч яваатай бараг л адилаар урсгалаараа тэмтчиж явна. Харин эрх барьсан нам нь нөгөө намаа үгүйсгэдэг зарчим ноёрхлоо. Түүнээсээ болоод заримдаа овоо явж байсан ажлаа ор тас үгүйсгэх, бүр орвонгоор нь эргүүлээд хаячих юм. Төр, засгийн бодлогын залгамж чанар тэр бүр хадгалагдахгүй байна. Өмнөх Засгийн газрынхаа хүрсэн цэгээс цааш явахгүй, хүргэсэн амжилтыг үргэлжлүүлж чадахгүй байна.

Ойд хоёулаа ч явсан, олуулаа ч явсан хэн нэг нь ахалж урд явж зам заадаг даа. Тэр хүнийг эрх баригч намтай зүйрлэбэл, бид “зам заадаг хүн”-ээ солих бүртээ “өмнөх зам заагч”-ийнхаа хүргэсэн газраас цааш явахгүй, буцаж байрнаасаа хөдлөх, заримдаа бүр өөр зүгт явах гэж зүтгэх юм. Энэ нь түрүүний ярьдаг, хэн ахалж зам заахаас үл хамааран баримтлах нэгдсэн “газрын зураг”-гүйгээс болж байна.

Би ойрын жишээ авъя. 2008-2012 онд улс орны эдийн засаг ямар байсныг та бүхэн санаж байгаа. 2008-2009 онд эдийн засаг хямралтай байлаа. Санхүүгийн салбарын хүндрэл нь хямрал болон давалгаалах төлөв ажиглагдаж, банкинд мөнгөө хадгалуулсан иргэд санаа зовниж байв. Дэлхийн болон Азийн хямралын цикль, цохилтод манайх автаж байсан үе. Манай экспортын гол нэрийн бүтээгдэхүүн болох зэс, төмрийн үнэ дэлхийн зах зээл дээр уначихсан, ер нь маш хэцүү байлаа. Нөхцөл байдал хэдийгээр биднээс бараг хамаарахгүйгээр хүндэрч байсан ч, төр төмөр нүүрээ харуулах ёсгүй, хямралыг зах зээлийн урсгалд нь даатгаад орхиж болохгүй, харин ч эрх баригч нам, Засгийн газар “зам заагч”-ийн үүргээ илүү ухамсарлах ёстой гэж бид үзсэн.

Тийм учраас ард түмэндээ хандаж банкны хямралд санаа зовох хэрэггүй, арилжааны аль нэгэн банк дампуурахад хүрвэл та бүгдийн мөнгөн хадгаламжийг төр хариуцах шийдвэрийг манай Засгийн газар гаргасан. Ингэснээр иргэдийнхээ ч, хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг алдаагүй. Улмаар улс оронд банкаар дамжсан санхүүгийн тогтвортой байдлыг бий болгож чадсан. Үр дүн ч гарсан. Олон жил гацсаар ирсэн Оюутолгой төслийг эхлүүлж эдийн засгийн нааштай өсөлтүүд гарсныг хүмүүс мэдэж байгаа. Тэр үед Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөсөө эхлээд эдийн засагчид, гадны судлаачид хүртэл Монгол Улс эдийн засгийнхаа эрчимтэй хөгжлийн гараан дээр очлоо гэж дүгнэж байсан. Бүр тодруулбал, Монгол Улсын эдийн засагт эргэлдэж байгаа гурван төгрөг тутмын нэг нь Оюутолгой төсөл, түүнийг дагасан бизнесийнх гэдгийг олон хүн хэлж байлаа.

Оюутолгойн араас Тавантолгойг ч эхлүүлж чадсан. Монгол Улсын эдийн засаг 2010 онд 11 хувийн өсөлттэй байсан бол, 2011 онд 17.5 хувьд хүрсэн. 2012 онд үүнээс буурахгүй түвшинд байна гэсэн урьдчилсан төсөөлөлтэй, хагас жилийн гүйцэтгэл ч үүнийг баталж байв. Энэ дүгнэлтийг бид өөрсдөө хийгээгүй юм. Дэлхийн банк, ОУВС-гийнхан “Та бүхэн яг энэ бодлогоо бариад явбал Монгол Улсын эдийн засаг дараагийн 20 жилд жил бүр 15-аас доошгүй хувийн хурдацтай өсөж, Азидаа нэгдүгээрт, дэлхийд тэргүүлэх хурдтай өсөлттэй эдийн засагтай болно” гэдэг дүгнэлт гаргаад, олон нийтийн хэвлэл мэдээллээр цацаж байсан. Харин энэ их өсөлтөө ард түмний амьдралд яаж наах, айл болгоны гэрт яаж оруулах, иргэн бүрийнхээ халаас хэтэвчинд яаж мэдрүүлэх вэ гэдэг нь бидний дараагийн том зорилго байлаа.

Эдийн засгийн өсөлтийн тодорхой хувь нь бүтээн байгуулалт руу буюу эрчим хүч, үйлдвэрлэл, дэд бүтцэд чиглэж улс орны хөгжлийг хангах ёстой. Бас тодорхой хувь нь монгол хүн монгол айлд наалдаж үр шимээ өгөх ёстой гэж үзсэн. Эдийн засаг өсч л байгаа бол цалин тэтгэвэр нэмэгдэх ёстой. Иймд цалинг дунджаар 2.5 дахин нэмсэн. Дээр нь хоёр намын амласан бэлэн мөнгөний амлалтыг өгсөн. Иргэн бүртээ сар болгон 21 мянган төгрөг өгдөг байсан. Иргэддээ бэлэн мөнгө тараалаа гэж шүүмжилдэг. Энд алдаа, сургамж байсныг нуухгүй ээ. Гэтэл эдийн засаг өсч л байгаа бол түүний өгөөжийг иргэн бүр нийгмийн бүтээн байгуулалтаас гадна шууд хүртэх нь хүнээ, дундаж давхаргаа дэмжих зүүн төвийн үзэл баримтлалтай намын зөв бодлого байсан гэж би одоо ч үздэг. Бас нэгэнт амласан л бол ард түмнээ хуурч болохгүй, улстөрийн хүчин хариуцлагатай, сонгуулийн амлалт биелдэг байх учиртай гэдэг үүднээс манай Засгийн газар хүний өөрийн намын гэлтгүй зүтгэсэн, өгсөн. Ер нь цаашдаа бол бэлэн мөнгийг хэт хавтгайруулж олгохоосоо ахмадууд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, өрх толгойлсон эмэгтэйчүүд, амьдралын баталгаажих түвшнээс доогуур амьдралтай гэр бүлд, хүүхдүүдэд, оюутнуудад нийгмийн зорилтод хэсэг рүүгээ чиглүүлэх нь илүү оновчтой. Тийм бодлогыг бид одоо ч гаргаж хэрэгжүүлэх ёстой гэж үзэж байна. Энэ бүгдийг бид гаднаас авсан бонд, зээлийн өрөөр хийгээгүй. Ердөө хоёрхон жилийн өмнө бид өнөөдрийнх шиг улсаараа бондын мөнгөөр амьдардаггүй байлаа.

Гэтэл өнөөдөр эдийн засгийн өсөлтийн хурд маш эрчтэйгээр саарлаа. 17.5 хувь хүрч байсан өсөлт энэ оны дүнгээр 5.3 хувьтай гарах төлөвтэй. Мөнгө төгрөг байхгүй боллоо. Цалин тэтгэвэр нэмэх, иргэн бүртээ мөнгө өгөх нь байтугай, хүүхдийн мөнгөө өгч чадахгүйд хүрлээ. 2015 оны төсөвт яаж ийгээд эрх баригчдын энэхүү алдаатай бодлогыг зогсоох ёстой. УИХ дахь манай МАН-ын бүлэг ч төсөв хэлэлцэж байгаа энэ хариуцлагатай цаг үед дээрх байр сууринаас хандаж байна.

Би Засгийн газрыг тэргүүлж байх хугацаандаа гурван удаа төсөв батлуулж байв. Хамгийн өндөр нь 4.9 их наядын төсөв байсан. Гэтэл Шинэчлэлийн Засгийн газрын 2013 оны төсөв нь 7.9 их наяд, дээр нь Монголбанкны Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн 4.0 их наяд төгрөг байв. “Чингис” бондын 1.5 сая ам.долларын нөөцтэй, өнөөдрийн ханшаар бараг 3.0 их наяд төгрөг руу дөхөх байх. Хөгжлийн банкны 580 сая ам.доллар бас “Самурай” бондын хөрөнгө, Засгийн газар өөрөө 1.0 тэрбум төгрөгийн бонд гаргачихсан. БНХАУ-тай Монголбанк төгрөг юаны своп хэлцэл хийгээд, тэрнээсээ 1.0 тэрбум гаруйг нь аваад ашиглачихсан. Манай Засгийн газрын үеийн төсвийн зарцуулалтаас тав дахин их төсвийн эх үүсвэртэй мөртлөө цалин, тэтгэврийг яагаад нэмсэнгүй вэ, яагаад ард түмэн рүү хандсан нийгмийн халамжийн бодлого явахгүй байна вэ. Энэ их мөнгө ерөнхийдөө АН-ын угшилтай, тэднийг дэмждэг компаниудаар гүйцэтгүүлж хэрэгжүүлсэн төсөл хөтөлбөр болоод явчихвуу, сум хөгжүүлэх, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих хөтөлбөрийн мөнгө хаагуур, юунд хуваарилагдав, хэрхэн зарцуулагдав гэдгийг тодорхой мэдэх юм алга. Монголбанкны Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн мөнгө л гэхэд ард түмэндээ сар бүр 21 мянгаар тараахад таван жилд хангалттай хүрэлцэх мөнгө байлаа шүү дээ. Иргэн бүртээ 1.2 сая төгрөг өгч болох мөнгийг л үнэ тогтворжуулах нэрээр гаргалаа. Тэгээд үнэ тогтворжсон билүү гэдгийг та бүхэн надаар хэлүүлэлтгүйгээр долларын ханш, хүнсний гол нэрийн барааны үнийн өсөлтөөс бэлээхэн мэднэ. Яагаад ийм хариуцлагагүй, бодлогогүй явж, Эдийн засгийн өсөлтийн хурд огцом саараад байгааг асуухад Эдийн засгийн хөгжлийн сайд асан Н.Батбаяр Хятадын зах зээл муу байна, Америкийн зах зээл муу байна гэж хариулах жишээтэй. Ямар нэг хэмжээгээр нөлөөлөл байсныг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ манайхан өөрсдөө бодлогын алдаа гаргаж, хөрөнгө оруулагчид, бизнес эрхлэгчид, ард иргэдийн итгэлийг алдсанд л хэргийн гол учир оршиж байгаа юм.

Энэ хавар Австралд хөрөнгө оруулагчид, бизнесийн төлөөлөлтэй уулзалтад манай Н.Энхболд, Ч.Хүрэлбаатар мөн АН-ын зарим УИХ-ын гишүүд оролцжээ. Тэндэхийн 160 гаруй бизнесмэн цуглаж, УИХ-ын гишүүдтэй санал солилцсон байгаа юм. Та бүхэн яагаад Монголд хөрөнгө оруулалтаа зогсоочихов, яагаад Монголд ирэхгүй байна вэ гэж асуухад уул уурхайн баялаг, хөршийн таатай орчин, ардчилсан нийгмийн тогтолцоо гээд олон сайхан давуу тал танай улсад бий. Гэхдээ танай улсад итгэхэд хэцүү, хуулиа огцом өөрчилж байна, худлаа ярьж байна, тийм учраас 2016 оны сонгуулийн дүнг харна гэж хариулсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, гадны хөрөнгө оруулагчид хүртэл манай сонгуулийг, “зам заах дараагийн заагчийг” хүлээж байна шүү дээ. Энэ нь өөрөө биднийг, Монгол Улсыг хөгжлийн загвар концепцтой байх ёстой юм байна, тэр нь сонгуулиас сонгуулийн хооронд биш, дунд хугацааны, 10, бүр 20 жилийн хөтөлбөр байх ёстой юм байна гэдгийг хэлж байгаа юм.

Энд нэг жишээ хэлэхэд Катарыг 1990 оноос өмнө “тэмээн дээр байсан улс” гэж ярьдаг. Сүүлийн 20 жилийн хугацаанд Катарын ДНБ-ий үйлдвэрлэл 120 тэрбум ам.доллар болжээ. “Тэмээн дээр байх” үед нь 5.0 тэрбум ам.доллар хүрэхгүй байсан юм билээ. Хүн ам нь нэг сая хүрэхгүй шүү дээ. Тэд яаж ингэж чадав гэхээр хөгжлийн нэгдсэн бодлоготой, тэр бодлогоороо тууштай, улсаараа зөвхөн урагшаа явсан. Харин манайд ийм бодлого байхгүй, бүгдийг шинээр эхлэх гэхийн зэрэгцээ улсаараа биш, зөвхөн сонгуульд ялсан намаараа, тэр намынхан л урагшаа явах гэж зүтгээд байна. Энэ бидний, Монгол Улсын хөгжлийн загвар биш ээ.

Дэлхийн улс орнуудыг гурван хэсэгт хувааж үзэж, эндээс сонголтоо хийх хэрэгтэй. Ядуурал нэлээд ихтэй Африк, Латин Америкийн улсууд, баялагтай орнууд, хөгжилтэй орнууд гэж гурав хувааж болно. Норвеги, Шинэ Зеланд гэх мэт хөгжилтэй орнууд хөгжлийн зөв төлөвлөлт хийж чадсан учир иргэд нь бүтээгч болсон. Энэ улсуудын ялгаа нь засаглалд нь байна. Бид тэдгээрээс шилдэг засаглалыг нь сонгон авах ёстой. Судалгаан дээр үндэслэсэн, бусдын зөв сайныг ухаалаг авсан, дугуйг дахин бүтээх шаардлагагүй, илүү шинийг хийх тийм загвар руу орох ёстой. Манайд бол хэн хурц тод, чангаар үг хэлэв гэдгээр л хөгжлийн бодлогоо тодорхойлдог болжээ гэж twiittert бичсэн байсныг уншсан юм байна.

Ийм эмоциор, ийм популизмаар явсан буюу савалтууд манай хөгжлийг сааруулж байна. Ухамсартай, бодлогын төлөвлөлт, судалгаатай хөгжил рүү явах ёстой. Үүнийг үндэсний зөвшилцлийн хүрээнд ярих ёстой. Нэн ялангуяа манай намын залуус та бүхэн үүнд онцгой үүрэг гүйцэтгэх ёстой юм шүү. Одоогоор дэлхийн аль ч улс оронд төр, засгийг улстөрийн намаар дамжуулж байгуулж байна. Тийм учраас улстөрийн намын үүрэг оролцоог хэт үгүйсгэх боломжгүй. Гэхдээ улстөрийн намууд байгаа учраас Монгол Улс байгаа юм биш шүү дээ. Монгол Улс байгаа учраас улстөрийн намууд байгаа юм. Тийм учраас эрх ашгийн эрэмбийн эхэнд ямагт улс, үндэстний эрх ашиг байдаг, өнөөдрийнх шиг улстөр нь урдаа явж эдийн засгаа чирж унагадаг бус, эдийн засаг нь өмнөө гарч улстөрөө хөтөлж явдаг тийм эрүүл нийгмийг бүтээх нь монгол хүн бүрийн мөрөөдөл. Үр хойчдоо тийм нийгэм үлдээх нь бидний үүрэг.

Их мөнгө, ганган машин сайхан амьдралын хэмжүүр биш

Бид хүний хөгжлийг эрхэмлэх ёстой. Эдийн засагт үл хөдлөх хөрөнгө үнэт цэнэтэй бол улс оронд хамгийн үнэт капитал бол хүн. Цээжээ дэлдсэн нөхдүүдийг нийгэм нь дагаад хэт саваад ирэхээр үл итгэлцэл, болгоомжлол бий болж, үүний уршгаар эдийн засгийн өсөлтөө сааруулж, өрсөлдөх чадвар, тогтвортой хөгжил гэдэг зүйлийг алга болгоод байна. Германы Бундестагийн ордны хаалган дээр ийм бичиг байдаг гэсэн. “Бидний эрхэм зорилго бол герман хүний эрх ашгийг, герман хүний хөгжлийг тэтгэхэд оршино” гэж. Манайд ч гэсэн монгол хүний эрх ашгийг, монгол хүний хөгжлийг яаж зөв тэтгэх вэ гэдэг дээр төр засаг фокусаа тааруулах ёстой.

Хүний хөгжил хүүхдээс, хүүхэд наснаас эхэлнэ. Хүүхэд эрүүл өсөх ёстой. Эрүүл хүнд л саруул ухаан оршино. Саруул ухаантай хүн л зөв шийдвэр гаргаж чаддаг. Манай Засгийн газраас Эрүүл монгол хүн, эрүүл монгол хүүхэд хөтөлбөр хэрэгжүүлж, хүүхэд бүрийг эрүүл мэндийн үзлэгт хамруулж эхэлж байсан нь энэ санааг төрийн бодлого болгож байсан хэрэг. Эрүүл мэндийн дараа боловсрол хамгийн чухал. Боловсролын зөв стандарт тогтоомоор байна. Бид Кэмбрижийн стандартыг нутагшуулах талаар нэлээн ажлуудыг хийсэн боловч энэ Засгийн үед “гадаад нэртэй” гээд солигдсон сурагтай байна лээ. Амьдралын ухааныг англи хэл, интэрнэттэй нь хосолж заадаг энэ академик сургалтыг дэлхийн 130 гаруй орон хэрэгжүүлээд явж байна. Амжилтын нэг жишээ нь Сингапур. Дүүрэг, аймгаас эхлээд бүх сургууль энэ тогтолцоо руу орж, төр зохих зардлыг гаргах ёстой гэж үзэж байв. Харин сая огцорсон Засгийн газар энэ эрчийг сааруулсан, гэхдээ арай ч зогсоочихоогүй болов уу гэж найдаж байна.

Хүнийхээ өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, боловсролтой болгох, ажилтай байлгах, монгол хүнээ бүтээлч хүн болгох чиг рүү л бид явах ёстой юм. Бэлэнчилдэг, өрсөлдөх чадвараа хангаж чаддаггүй, хар ухаан, лоббиг чухалчилдаг, хэсэг бүлэг хүнийг аргадаж, аргалж амьдардаг биш, орчин үеийн өрсөлдөөнтэй ертөнцөд тэмцэж амьдрах залуу үеэ бид бэлдэх ёстой. Энэ зарчмаас бид ухрах ёсгүй.

Эх орон нэг монгол хүнээс эхэлдэг. Эх оронгүй хүн гэж байдаггүй. Нэг иргэнээс, нэг монгол хүнээс эхэлж Монгол Улс бий болно. Нэг монгол хүний эрүүл саруул, боловсролтой, идэвх эрмэлзэлтэй, дэлхийн хүмүүстэй хөл нийлж алхах чансаатай болгох зорилт нь нийт Монголоо хөгжүүлэх зорилтын түлхүүр, оньс юм.

Хүний ертөнцөд ирээд буцах тэр хугацаандаа хүн сайхан амьдрах ёстой. Тэр сайхан амьдралаа хүн өөрөө бүтээх ёстой. Үүний тулд эрүүл, боловсролтой байх нь хамгийн чухал. Түүнээс бус, мөнгө бол сайхан амьдралын баталгаа, эх үүсвэр биш. Мөнгө бол сайханд амьдрахад хэрэгтэй хэрэгсэл л болохоос сайхан амьдралд хүргэдэг гол хөдөлгүүр биш. Харин сайхан амьдралд хүргэдэг хөтөч нь, сайхан амьдралын гол тулгуур нь эрүүл мэнд, боловсрол юм. Нэг сайхан үг байдаг юм. Хүн өөрөө өөрийнхөө амьдралын гол дүр байх ёстой гэж. Өөрийнхөө амьдралын гол дүрд бусдыг тоглуулаад өөрөө туслах дүрд нь тоглоод явна гэдэг бол гунигтай. Өөрөөр хэлбэл, залуус та бүхэн өөрийнхөө амьдралыг өөрсдөө л бүтээ, бусдын цүнхийг барьж гүйгээд биш, өөрийнхөө цүнхийг барьж яваад өөрийнхөө амьдралыг бүтээхийн төлөө зүтгээрэй. Хүн болгон нь учиргүй их мөнгөтэй, айл болгон хаустай байх нь манай нийгмийн хамгийн том зорилго биш шүү. Их мөнгө, өндөр шилэн байшин, гоё ганган машин бол эцсийн зорилго биш, сайхан амьдралын хэмжүүр ч биш. Хамгийн гол нь эрүүл, боловсролтой иргэдтэй, хүчтэй дундаж давхаргатай аюулгүй орчин бүхий амгалан амьдрах нийгэм бол бидний, ялангуяа залуус та бүхний бүтээх стандарт шүү.

Тэд МАН-гүй АН-д ашигтай гэдэг бол, бид АН-гүй байх нь Монголд хохиролтой гэж үздэг

Дэлхийн улс орнуудын улс төрийн намуудын хөгжлийн түүх, төлөвшлийг аваад үзвэл олон намын тогтолцоо байсаар байгаа хэдий ч сүүлдээ хоёр үндсэн чиглэлд хуваагдаж байна. Энэ бол төвөөсөө баруун тийшээ, төвөөсөө зүүн тийшээ гэсэн хоёр чиглэл. Сүүлийн үеийн чиг баримжааг харахад төв рүүгээ тэмүүлсэн зүүн төвийн үзэл баримтлал харьцангуй давуу байдлаар зонхилж, барууны намууд нь ч мөн төв рүүгээ тэмүүлэх хандлага ажиглагдаж байна.

МАН бол сонгодог утгаараа зүүн төвийн чиглэлийн нам гэдгээ зарлаад тодорхойлчихсон, нийгмийн чиг баримжаатай нам юм. Энгийнээр тайлбарлахад зүүн болон баруун төвийн үзэл баримтлалын үндсэн шинж бол төрийн оролцоо, төрийн зохицуулалт ямар хэмжээнд байх ёстой юм гэдгээр л илэрхийлэгдэж байгаа зүйл. Төрийн оролцоо хэтрээд, бүх юмыг зохицуулаад, 100 хувь төрөөс хамааралтай явах юм бол энэ нь мэдээж хэрэг коммунизм, социализм болно. Төрийн зохистой оролцоо байх ёстой. Яагаад гэвэл чадвартай, ухаалаг, зохицуулалттай хэсэг нийгмээ авч явдаг. Олон төрлийн чадвартай олонлог ийнхүү оршихын зэрэгцээ ахмадууд, хүүхдүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд гэх мэтчилэн төрийн халамж, анхааралд заавал байх ёстой бүлэг, салбарууд бий. Түүнчлэн эрүүл мэнд, боловсрол гэх мэт том салбарууд байдаг. Зүүн төвийн нам энэрэнгүй төрийн оролцоог зохистой хэмжээнд барьж, боловсрол, эрүүл мэндийн тогтолцоог нийгэмд хүртээмжтэй хүргэхэд үйл ажиллагаагаа чиглүүлдэг.

Нийгэмд баян ядуугийн ялгаа хэтэрхий их байх ёсгүй. Нийгэм юун дээр тогтож, тогтвортой байх ёстой юм бэ гэвэл зүүн төвийн үзэл баримтлалаар бол нийгмийн дундаж давхарга хамгийн гол цөм нь, үнэт зүйл нь юм. Нийгмийн бүлэг хэсгүүд тодорхой хэв шинжээрээ ялгарах ч чинээлэг дундаж давхарга дийлэнх хувийг эзлэх ёстой. Үүн рүү чиглэсэн нийгэм эдийн засгийн бодлогыг явуулдаг улс төрийн хүчнийг зүүн төвийн үзэл баримтлалтай нам гэж нэрлэдэг. Энэ нь мнай МАН-ын үзэл баримтлал, улстөрийн бодлого гэсэн үг л дээ.

Эгнээндээ 200 орчим орны улс төрийн намуудыг нэгтгэж чадсан Соц интернационалын Азийн гол намуудын нэг болж чадсан явдал бол бидний бахархал юм. МАН-ын явуулж буй бодлого, бидний түүхэн нэрээ сэргээж чадсан, шинэчлэл явуулж чадаж байгаа чадварыг маань үнэлж СоцИнтерн манай намыг дэмжиж Ази тивд идэвхитэй үүрэг, үйл ажиллагаа хариуцуулдаг ба энэ ч утгаараа СоцИнтернийн Дэд Ерөнхийлөгчөөр миний бие ажилладаг. Хамгийн сүүлд буюу энэ оны аравдугаар сард Нью-Йоркт болсон СоцИнтерний хуралд оролцож, мэдээлэл солилцож байхад энэ чиглэлийн намууд Европт сонгуульд түлхүү амжилт гаргаж илүү эрх баригч болж байгаа гэж ярьж байна лээ. Хойд Европын орнууд, Скандинавын орнууд, түүний дотор Швед, Норвеги зэрэг улсын нийгмийн хөгжил харьцангуй тогтвортой, дэлхийд үлгэр жишээ болж байна. Тэдний модель загваруудыг аваад үзвэл бүгдээрээ л зүүн төвийн үзэл баримтлалтай намууд байх жишээний. Ийм намууд олон жил төр барьж, нийгмийн чиг хандлагатай бодлогыг тууштай явуулж ирсний дүнд хүчирхэг дундаж давхаргатай, тогтвортой нийгмийг бүрдүүлж чадсан байна. Бодлогынхоо төвд дундаж давхаргыг тавьсан намууд эрх баригч болж чадаж. Иргэд нь ч, нийгэм нь ч үүнийг хүсдэг.

Эндээс үзвэл манай МАН зөв чиг хандлагатай, зөв байр суурь дээр байгаа гэдэгт бүрэн итгэлтэй байна. СоцИнтерний Нью-Йоркт болсон хурлын үеэр жендерийн асуудлыг хөндөж байна лээ. Эмэгтэйчүүд, залуучуудын оролцоог шийдвэр гаргах түвшинд хангаж өгөх ёстой гэсэн үзэл баримтлалыг зүүн төвийн намууд хүчтэй ярьдаг. Энэ чиг хандлагыг МАН анх мэдэрч, эмэгтэйчүүдийн оролцоог 25 хувиас доошгүй байхаар дүрмэндээ хийсэн юм.

Зүүн төвийн намуудын одоо ярьж байгаа гол сэдэв эдийн засгийн тэгш байдлын асуудал байна. Баян, ядуугийн зааг ялгааг ойртуулах, дундаж давхаргаа дэмжих энэ бодлогыг олон улсын түвшинд ч, манай улс төрийн намуудын түвшинд ч ярих ёстой болжээ. Эдийн засгийн тэгш байдлын асуудлыг шинэ бодлого болгон дэвшүүлэх цаг иржээ. Гэтэл АН-ын хувьд барууны чиг баримжаатай мөртлөө явуулж буй бодлого нь заримдаа хэт зүүнийх болоод явчихдаг. Сонгуулиас сонгуулийн хооронд савласан, аль чиглэлд яваад байгаа нь ойлгомжгүй ийм бодлого явуургүй. Анх Хүүхдийн мөнгийг хавтгайд нь тараах санаачилгыг гаргаж, хэрэгжүүлж байсан шүү дээ, АН. Хавтгайрсан амлалтуудын санаачилгыг тэд гаргаж л байсан. Гэсэн хэрнээ амлалтын авторыг манайх руу түлхэнэ гэж жигтэйхэн.

Зүүний гэж үздэг МАХН-тай эвсэл болоод засаг байгуулаад явж байх жишээтэй. Явуулж буй бодлого нь баруун юм уу, эсвэл зүүн юм уу, эсвэл ямар ч бодлого байхгүй юм уу, тэрнээсээ болоод дотроо ойлголцохгүй яваад байна уу ч гэмээр. Ер нь товчоор хэлбэл, МАН бол сонгодог утга, институцийнхээ хувьд улстөрийн нам болж чадсан, тэгж улам төлөвшиж яваа бол АН-ынхан маань арай болоогүй, тэгж чадахгүй байгаа нь засаглаж байгаа байдлаас нь харагдаж байна. Эрх барьж байгаа намын нөхөд минь хурдан төлөвшиж, байх ёстой байраа эзлээд, өөрсдийн үзэл баримтлал, итгэл үнэмшлээр улс төрийн болоод нийгмийн үйл ажиллагаа явуулаасай гэж бид хүсдэг. Бид тэднийг муу муухай байгаасай, уналтад ороосой гэх мэтээр сөргөөр хандаж байсангүй.

Ардчиллын институт гэдэг утгаар ч, улс төрийн намууд бэхжин төлөвших нь Монголд хэрэгтэй гэдэг үүднээс дутуу үнэлэх, мөн үгүйсгэж байгаагүй. Харин зөв төлөвшөөсэй, улс орны хөгжил зөв яваасай, зах зээлийн үндсэн зарчмаараа баруун, зүүн гэсэн энэ хоёр хандлагаа баримтлаасай гэж боддог. Харамсалтай нь АН-ын зарим нөлөө бүхий хүмүүс МАН-ыг байхгүй болгох хэрэгтэй, булшлах хэрэгтэй гэх мэт хариуцлагагүй ярианууд гаргадаг. МАН байхгүй болох нь АН-ын л тэдгээр хүмүүст хэрэгтэй гэдэг бол, бидний зүгээс АН байхгүй болох, бүр сул муу байх нь Монгол Улсад хохиролтой гэж үздэг. Бидний ялгаа энэ. Яагаад зүүн, барууны гэж ялгарах хэрэгтэй гэвэл энэ бол дэлхийн чиг хандлага. Ингэж зүүн, баруунаараа ялгарна гэдэг маань лекцийн эхэнд ярьсан “хөгжлийн зам зураг”-ынхаа дагуу зорьсон газартаа аль нам нь Монгол Улсаа, монголчуудаа хурдан хөгжилд хүргэх вэ, гэдгээрээ л өрсөлдөж, ард түмнээрээ шүүлгүүлж байгаа хэрэг шүү дээ. Хэрвээ ингэж ялгарахгүй юм бол сонгууль хийхийн хэрэг байхгүй болно.

Залуучууд та нар өөрийн намаас гарч буй бодлогын баримт бичгүүдийг сайн унших хэрэгтэй. Нийгмээ манлайлж, эрүүлжүүлэх фронтод нэгдэх цаг болжээ. Бид дараагийн сонгуульд нэг зарчмыг хатуу барих ёстой гэж бодож байна.

Шинэ нүүр царай, шинэ бодлого, шинэ эрч хүчтэй залуусыг улс төрд түлхүү оруулах хэрэгтэй. Тэгэхийн тулд та бүхнээс санаачилга, манлайлал, идэвхтэй оролцоог хүлээж байна. Манай нам уламжлал залгамж чанар сайтай, бие биеэ нөхдөг, хурдан шинэчлэгдэж чаддаг нам. АН-ын удирдлагуудыг хар л даа. 20 гаруй жилийн өмнө өнөөгийн улстөрчид нь намынхаа гол дүр болоод зогсож л байсан, одоо ч бас хэвээрээ л байна. Гэтэл энэ хооронд манай намын хэдэн үе солигдов? Манай удирдлагууд солигдсон ч гэлээ, бид өмнөх үеэ хэзээ ч үгүйсгэж байсангүй. Илүү ардчилсан, илүү эрч хүчтэй нам бол манайх. Харин үүнийгээ ажил хэрэг болгох идэвх жаахан сул байгаад анхаарах ёстой.

Тиймээс залуус та бүхнээс маш их зүйлийг хүлээж байгаа шүү гэдгийг давтан хэлэхийг хүсч байна. Бас нэг тогтолцоогоор нөгөө тогтолцоог хэт үгүйсгэж, нэг тогтолцоог хэт шүтэж болохгүй. Бизнест үндэсний хөрөнгө оруулагчдын эрх ашгаас давсан гадаадын хөрөнгө оруулагчийн эрх ашиг гэж байх ёсгүй. Тэрэнтэй адилаар улстөрд ч улс үндэсний, эх орны эрх ашгаас давсан, харшлах улстөрийн үзэл баримтлал, ямар нэгэн тогтолцоо гэж байх учиргүй гэдгийг бас хэлэхийг хүсч байна.

Ингээд залуучууд хэзээ ч хөгжлийн манлайлагч, санаачлагч, бүтээгч байж ирсэн уламжлалыг улам баталгаажуулж өмнөх үеэсээ илүү ихийг хийж бүтээж эх орныхоо хөгжилд илүү их хувь нэмэр оруулахыг та бүхэндээ хүсэн ерөөе.

УИХ-ын гишүүн, Монгол улсын 26 дахь Ерөнхий сайд асан С.Батболдын ” Бид хамтдаа чадна” ном хэвлэгдэн гарлаа. 2009-2012 онуудад Ерөнхий сайд байсан тэрбээр Засгийн газрыг тэргүүлж байхдаа хийж гүйцэтгэсэн ажлуудаа товчлон эмтхэтгэснээс гадна УИХ –ын чуулган түүнчлэн, орон нутагт ажиллах үеэрээ иргэдэд хандан хэлсэн үгээ ч нэгтгэжээ. Нийтдээ дөрвөн ботиор хэвлэгдэн гарсан тус номонд сонирхолтой гэрэл зургийн түүх мөн багтсан байна.

Дэлхийн Социалист интернационалын тэргүүлэгчид өнгөрсөн өдрүүдэд НҮБ-ын чуулганы үеэр АНУ-ын Нью-Йорк хотноо хуралдаж, олон улсын байдал, энх тайван, аюулгүй байдлын асуудлаар тус хөдөлгөөний хийх ажил, дэлхийн эдийн засгийн байдал болон цаг уурын өөрчлөлтийн асуудлыг авч хэлэлцлээ. Хуралд ӨАБНУ-ын ерөнхийлөгч Я.Зума, Нигерийн Ерөнхийлөгч М.Исуфу, Бельгийн Ерөнхий сайд Э.Ди Рупо, Австрийн Ерөнхийлөгч асан A.Гусенбауэр нар хүрэлцэн иржээ. Монгол Улсаас МАН-ыг төлөөлж Социнтерний дэд ерөнхийлөгч, Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан, УИХ-ын гишүүн Сү.Батболд, УИХ-ын гишүүн Ё.Отгонбаяр нар оролцлоо. УИХ-ын гишүүн Сү.Батболд  хуралд хэлсэн үгэндээ улс орнуудын эдийн засгийн хүндрэлтэй байдлаас гарахын тулд авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээнд улс орнуудын эрх тэгш байдлыг хангахын чухлыг цохон тэмдэглэв. Тэрээр эдийн засгийн хүндрэлээс амжилттай гарахын тулд хүн амын хувьд амаргүй арга хэмжээнүүдийг авахад хүрдэг бөгөөд энэ цаг үед Социнтерний гишүүн орнууд эдийн засгийн тэгш эрхийн зарчмыг хэрэгжүүлэх нь улс орнуудын хөгжилд нааштай нөлөө үзүүлнэ гэж үзэж байгаагаа илэрхийлсэн юм. Хуралд оролцогчид ч зарим улс орны эдийн засаг хямралтай байгааг дүгнэж, хямралт байдлаас гарах арга хэмжээг төлөвлөхдөө эдийн засгийн тэгш эрхийн зарчмаар хандахын чухлыг тэмдэглэж байсан юм. Хурлаас эдийн засгийн тэгш эрхт байдлыг судлах олон улсын комисс гаргахаар шийдвэрлэж, уг комисст Социнтерний дэд ерөнхийлөгч, Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан Сү.Батболд, ЭҮКН-ын дарга Соня Ганди, ӨАБНУ-ын Ерөнхийлөгч Я.Зума, Бельгийн Ерөнхий сайд зэрэг олон улсын нэр хүндтэй зүтгэлтнүүд ажиллахаар болжээ.  Тус комиссыг Бельгийн Ерөнхий сайд Э.Ди Рупо тэргүүлэх аж. 

УИХ-ын гишүүн С.Батболдтой ярилцлаа.

-Монголын эдийн засгийн форум өнөөдөр эхэлж байна. Та энэ арга хэмжээнд оролцох уу?

-Саяхан урилга хүлээж авсан. Зарим зүйлүүд дээр санаа бодлоо илэрхийлнэ. Энэ форумыг манай Засгийн газрын үед анх зохион байгуулсан.

-Чухам ямар шалтгаанаар ийм форум зохион байгуулдаг байя гэж шийдсэн юм бэ

-Улс орны хөгжлийн бодлогыг тодорхойлоход нийгэмтэйгээ хэлэлцдэг, зөвшилцдөг суваг алга. Зөвхөн УИХ-ын гишүүд, сайд, дарга зэрэг цөөн тооны хүн улс орны хөгжлийн бодлогыг тодорхойлж байгаа нь учир дутагдалтай. Тэр дунд популизм хийж хэн чанга дуугарсан, илүү олон ярьсныг нь бодлого болгох гээд байдаг буруу хандлага байна. Эрдэмтэд, судлаачид, бизнес эрхлэгчид, эдийн засагчдынхаа оролцоог хангаж, илүү судалгаатай, шинжлэх ухааны үндэслэлтэй хандах ёстой гэж үзсэн. Манай улстай хамтран ажилладаг олон улсын банк, санхүүгийн байгууллагууд, хөрөнгө оруулагчдын төлөөлөл, иргэний нийгмийнхний оролцоог хангаж үгийг нь сонсч төрийн бодлогоо тодорхойлохдоо тусгаж, авах гээхийн ухаанаар ханддаг байх жишиг тогтооё. Тэндээсээ дараа жилийн болон дунд, цаашлаад урт хугацааны хөгжлийн бодлогын төлөвлөлтөө илүү тодорхой болгохын тулд Монголын эдийн засгийн форумыг зохион байгуулж эхэлсэн. Нэг ёсондоо Давосын дэлхийн эдийн засгийн форумын сайн талыг хуулбарлая гэж шийдсэн.

-Тэгээд зорилгодоо хүрсэн үү. Төрийн бодлого тодорхойлохдоо сонсох ёстой хүмүүсээ сонсдог жишиг тогтож чадсан уу, өнөөдөр 

-Эхний хурлууд нийгэмд үр өгөөжөө өгсөн гэж боддог. Бидэнд чиг баримжаа болсон. Бидний чих нээлттэй болж, олон ургалч үзэл бодлыг хүлээн авч байсан. Сүүлийн хоёр жилийн форумд илүү ахиц дэвшил, шинэ өнгө аяс байгаа байх. Тухайлбал Давост Монголын талаар хэлэлцүүлэг хийж тэрхүү Сценариог энэ удаагийн хуралд танилцуулах гэх мэт. Харин сул тал гэвэл сүүлийн хоёр удаагийн эдийн засгийн форумыг харж байхад эрх баригчдын буюу хэт нэг тал руу чиглэж байна уу гэж боддог. Нээлттэй байх, сөрөг хүчин болон санаачлагчидийн оролцоог хангах тал дээр учир дутагдалтай хандаж байна. Дээр нь иргэний нийгэм, бизнес эрхлэгчид болон бусад талуудын тэгш оролцоо хангалтгүй байна.

-Тэднийг, тухайлбал иргэний нийгмийнхнийг та нар, танай засаг тэгж их сонсдог байсан юм уу?

-Иргэний нийгмийн оролцоог хангахдаа ганц удаагийн хурал дээр сонсоод өнгөрөх нь учир дутагдалтай. Бидний үед төрийн бодлого тодорхойлоход иргэний нийгмийн оролцоог хангах, энэ талын эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгооч гэдэг санал гарч байсан. Тэр дагуу нь Иргэний нийгмийн талаар төрөөс баримтлах бодлогын баримт бичгийг гаргасан. Хурал уулзалт зөвлөгөөнийг тусгайлан хийж байсан. Ер нь эдийн засгийн хөгжил, томоохон сорилтыг популист  гэхээсээ илүү бодитой судалгаа, шинжилгээ, тооцоон дээр үндэслэж шийдэж байх ёстой. Бид энэ зарчмыг нэвтрүүлэх оролдлогыг байнга хийж ирсэн. Үр дүнд нь 2009 онд эдийн засаг хасах үзүүлэлттэй байсан бол 2010 оноос эхлэн бага зэрэг өндийж 2011 онд 17-18 хувьд хүрсэн.  2012 онд үүнээс ч илүү өсөлттэй гарах хүлээлт байсан. Гэвч 13 хувийн өсөлттэй гарсан. Өнгөрсөн Засгийн газрын үед авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, шийдвэрүүд эдийн засгийн өсөлтийн урт хугацааны тогтвортой өсөлтийн суурь үндсийг тавьсан гэж үзэж байсан. Бид ингэж дүгнээгүй. Дэлхийн банк, Олон улсын валютын сан, дэлхийн эдийн засгийн форум, өрсөлдөх чадварын судалгаа гаргадаг байгууллагуудаас Монгол Улсын эдийн засаг урт хугацаанд тогтвортой буюу жилдээ 15 хувиар өсөх тооцооллыг хийсэн. Тасралтгүй 20 гаруй жил эдийн засаг нь хурдацтай өсөх боломж байна гэсэн дүгнэлтийг гаргаж байсан.

-Одоо эдийн засгийн өсөлт, хурд ямар төвшинд байна вэ.

-Одоо өсөлтийн хурдац удааширсан байна. 17, 18 хувьтай байсан эдийн засаг өнгөрсөн онд 11 хувь боллоо. Энэ нь өөрөө өсөлтийн хурдац унаад байгааг харуулж байгаа юм. Ямар нэгэн хэмжээнд өсөлт бол  байгаа нь байгаа. Хурд нь унасан болохоос өсөлт нь унаагүй. Өсөлтийн хурд цаашид улам удаашрах бодитой эрсдэл, сорилтууд ч харагдаж байгаа.

-Удааширсан өсөлтийн хурдыг нэмэгдүүлэхийн тулд энэ удаагийн эдийн засгийн форумаас та юу хүлээж байна вэ?

-Энгийн зүйлээс эхлээсэй. Бодит судалгаа шинжилгээг ажил хэрэгчээр хийж түүнд үндэслэсэн шийдвэр гаргах нь зүйтэй. Төр засгийн шийдвэрүүд амьдралд ойрхон тусах, үр дүнгээ өгөх талд илүү анхаармаар байна. Юуны түрүүнд эдийн засагт ажлын байр олноор бий болгож буй салбарууддаа Засгийн газар өөрт байгаа хөшүүрэг механизм болох татвар, зээл, квот, зөвшөөрлийн систем зэргээр зөв, шударга, нээлттэй дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй байна. Ингэхгүй бол аж ахуйн нэгжүүдийн том нь том, дундахь нь дунд, бага нь багаар бүгд ажлын байраа цөөрүүлж байна. Шинээр хүн ажилд авахаа больж, орон тоо, цалинг багасгах үзэгдэл бүх төвшиндөө хавтгайрлаа. Өмнөх Засгийн газрын үед Мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвүүдийг эрчимжүүлж, тэнд бэлтгэсэн мэргэжилтэй ажилчдыг хэдэн арав, хэдэн зуугаар нь ажилд авдаг, аж ахуйн нэгжүүд захиалгаа ирүүлдэг байсан. Гэтэл өнөөдөр ажлаас цомхотгох, чөлөөлөх, ажлын байрны орон тоог цөөлөх замаар аргагүйн эрхэнд зардлаа бууруулах чиг хандлага давамгайлж байна. Энэ нь эдийн засаг, аж ахуйн нэгжүүдийн санхүүгийн чадвар ямар төвшинд байгааг харуулах бэлээхэн бөгөөд бодитой жишээ юм.  Одоогийн нөхцөл амаргүй байх шиг байна. Ойлгож байна. Гэхдээ л иргэдийн амьдрал сайнгүй, төгрөгийн ханш унасан ийм үед цалин, тэтгэвэрийг нэмж ард түмнийхээ амьдралд бага боловч санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхгүй бол “эдийн засаг хэцүү байна” гээд төмөр нүүрээ харуулаад байж болохгүй. Эдийн засгийн өсөлт гэж макро төвшинд том тоо ярих нь сайхан. Хамгийн гол нь тэр том тоо айлын хаалгаар орж өрхийн амьдралд яаж нөлөөлж байна вэ гэдгээ тооцоолох нь чухал. Хүндээ наалдах ёстой. Төрийн дэмжлэг амьдралд  бодитой, эдийн засгийн өсөлт нийгэмд шударга хуваагдаж байх ёстой. Энэ зарчмаар бид өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд цалин тэтгэвэрийг 2.5 дахин нэмж байсан. Гэтэл яриад байгаа хэмжээндээ тэтгэврийг нэмсэнгүй, цалин дээр бол  хэрэгжсэн зүйл огт алга.

-Эдийн засаг ингэж хүндрэхэд гадна талын нөлөөлөл бий байх. Харин үүнээс илүүтэй өмнөх Засгийн газрын алдаа нь одоо хүндрэл болж гарч ирээд байгаа юм биш үү. 

-Харин өнөөдрийн Засгийн газрын зарим сайд нар л зориуд ийм тайлбар хэлээд байгаа юм. Хамтарсан Засгийн газрын үед хүнийхээ хөгжлийг дэмжиж иргэдээ эрүүл, боловсролтой, ажилтай орлоготой болгоход анхаарч ирсэн. Тиймээс Хүний хөгжлийн сан байгуулж, тэндээсээ хоёр намын сонгуулийн амлалтыг нэгтгээд иргэддээ 21 мянган төгрөг өгдөг байсан. Гэтэл энэ маань буруу байсан, өнөөдрийн болж бүтэхгүй байгаа, эдийн засаг ингэж доройтсоны бүх буруу нь өмнөх Засгийн газраас эхтэй мэтээр эрх баригч нөхдүүд ярьж байна. Үүнтэй би санал нийлэхгүй. Хэрвээ бэлэн мөнгө амлах, янз бүрийн хөтөлбөр гаргаж байсан угшлыг нь хөөвөл Ардчилсан намаас эхтэй. Хамтарсан засгийн залуур дээр бид сууж байсан учраас бидний зөв байсан гэж өөрсдийгөө зуун хувь өмгөөлөх юм алга. Магадгүй алдаа байсныг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ ингэж эргэж буцаж хойшоо ухардаг цаг үе нь өнөөдөр биш. Хамгийн гол нь хамтарсан засагт алдаа байсан бол түүнийг нь засч залруулаад урагшаа явах цаг хугацаа хангалттай өнгөрлөө. Энэ Их хурал, энэ Засгийн газар бүрэн эрхийн хугацааныхаа 50 хувьд орлоо. Дороо хий эргэж, зарим талаараа хойшоо ухарч байгаагаа өнгөрснөөс, хамтарч хэрэгжүүлсэн бодлогын алдаанаас боллоо гээд нэг байрандаа зогсоод байх нь буруу. Нэг намынх нь алдааг нөгөө нь засахад бүрэн эрхийн хугацаагаа бүтнээрээ нь зарцуулах гэж бид сонгууль хийгээгүй. Улсаараа урагшаа явах гэж сонгууль хийдэг, Засгийн газрыг сольдог. Гэтэл урагшилсан юмгүй, өөрсдийнх нь бодлогын алдаанаас болж байдал хүндрэхээр л өнгөрсөн засгийн муу муухайг баллуурдаж, цэвэрлэж байна гэж ярих нь яавч шударга ёс, зарчимд нийцэхгүй.  Бодит үнэнд ч нийцэхгүй. Хийх хүн аргаа олдог, хийхгүй хүн шалтаг олдог гэж манай ард түмэн хэлдэг дээ. Тэрэн шиг өмнөх засгаас боллоо гэх арга ядсан тайлбараа одоо орхиж, урагшаа харж, өмнөх ажлаа хиймээр байна.

-Улстөр юм биш үү?

-Улстөр, улстөр. Тэгэхдээ хэчнээн улстөрийн асуудал ч болохоо байхаар л хойшоо харж хамтарч хэрэгжүүлсэн бодлогуудаа үгүйсгэж, өөрсдөө зүгээр суух нь  хүний хувьд ч  жудаггүй хэрэг. Тэр нь болоогүй дандаа хамтдаа шийдвэр шүү дээ. Тэр үед Тэргүүн Шадар сайд, Сангийн сайд, танхимын зарим сайд нь АН-аас байж Оюутолгой, Тавантолгойн ажлын хэсгийг өөрсдөө ахалж байсныг хэн ч өнөөдөр үгүйсгэхгүй. Түүх өөрөө гэрчилнэ. Харин ингэж эргэж бухахын оронд хамтдаа суурийг нь тавьсан эдийн засгийн өсөлтийн хурд маань удааширлаа гэвэл өөр хэрэг. Гэтэл сөрөг хүчин та нар дуугүй бай, болохгүй байгаа бүхний буруу нь та нараас боллоо, чимээгүй буланд зогсч бай гэсэн аятай, нэг хэсэг намын бүлэггүй, одоо ч байнгын хороодод шударга төлөөлөлгүй байгаа нь улстөрийн соёл, парламентын сонгодог утгадаа ч таархгүй.

-Гэхдээ эдийн засаг хүндрэхэд гадны талын бодит шалтгаан байгааг та хүлээн зөвшөөрнө биз дээ?

-Зөвшөөрнөө, тийм бодитой  шалтгаан байна. Дэлхийн зах зээл дээр уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ ханш харьцангуй буурлаа. Эдийн засагт зохих хэмжээний өсөлтүүд буурсан үзүүлэлтүүд ч байна. Нөгөөтэйгүүр, одоо эргээд сэргэж эхэлсэн зөв хандлага ажиглагдаж байгаа. Америк, Европын эдийн засаг сэргэж эхэллээ. Энэ нь ганцхан энэ Засгийн үед тохиолдож байгаа хүндрэл биш шүү дээ. 2008, 2009 онд эдийн засгийн хямрал болж л байсан. Тэр үеийн хямрал амаргүй л байсан. Одоо бол тэр үеийнхээс хүнд гэмээр сорилтууд гадна талаасаа алга.

-Хэрвээ гадна талаасаа тийм сүртэй тааламжгүй нөлөөлөл нь бага л юм бол таныхаар Засгийн газар юун дээр алдаа гаргаад байна вэ

-Төрийн бодлогын залгамж чанарыг хадгалж, дутуу хийсэн зүйлийг нь гүйцээж, зөрүүтэй байсныг нь засч залруулж, зөвийг нь улам баталгаажуулж явах ёстой. Энэ засагт энэ талын ажил хэрэгч хандлага дутагдаж байна. Алдаа байгаа бол түүнийг засна гэдэг нь гадагшаа ярихаасаа бодитой ажил хэрэг болгох явдал.  Жишээ нь, би Оюутолгойн гэрээг сайн болсон хэзээ ч  хэлж байгаагүй. Харин гэрээг хийсэн нь зөв гэдэг зарчмын байр суурьтай байдаг. Оюутолгойн гэрээг үе шаттайгаар яриа хэлэлцээр, харилцан ойлголцлын замаар сайжруулах ёстой гэж үздэг. Жишээ нь манай засгийн үед бид хөрөнгө оруулагчидтай шинээр яриа хэлэлцээ хийж зээлийн хүүг бууруулах, гурав дахь этгээдэд  Оюутолгойн хувь хэмжээг зарахгүй байх, Монголын эзэмших 34 хувь буурахгүй байх, гуравдагч орны төрийн өмчийн компани худалдан авахгүй байх зэрэг олон өөрчлөлтийг гэрээнд нэмэлтээр оруулж сайжруулсан. Цаашид Монгол Улсын хувь хэмжээг нэмэгдүүлэхийг заавал 30 жил гэж  хүлээхгүйгээр анхны хөрөнгө оруулалтын нөхөж ирсэн үеэс эхлэн шууд өөрийн эзэмших хувиа нэмэгдүүлэх талаар УИХ-ын гишүүд, иргэний нийгмээс тавьсан асуудалд нээлттэй хандаж байсан. Өнөөдөр харин нөгөө нуухыг нь  авах гээд юу гэдэг билээ гэж санаа зовох юм.

-Өнөөдөр тийм байдал руу орчихож уу?

-Арай ч тийм байдалд орохгүй байх аа. Харин төрийн бодлогын залгамж чанар алдагдсан учраас Оюутолгой төслийн, эдийн засгийн хурдацыг удаашруулах үйл ажиллагаа өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд явагдлаа. Энэ нь эдийн засагт сөргөөр нөлөөллөө. Жишээ нь 2013 оны эхний улиралд орж ирсэн валютын орлогыг өмнөх оны мөн үетэй нь харьцуулахад 60 гаруй хувиар буурсан байсан. Үүнд нь анализ хийхэд, 2011, 2012 онд Монгол Улсад орж ирсэн валютын урсгал доторхи Оюутолгойтой холбоотой орж ирсэн валют 20 хувийг нь эзэлж байсан. Тэр үед асар их хэмжээний валют орж ирж, хөрөнгө оруулалтын орчин таатай, илүү нээлттэй байсан. Гэтэл одоо орж ирж байгаа валютын урсгалын 60 хувь нь Оюутолгойх байна. Өнгөрсөн жилийн сүүлийн улирлаар ярьж байна л даа. Энэ улиралын шинэ тоо баримт надад алга. Гадаад валютын урсгал 50-60 хувиар багасчихаад байхад тэр дотор нь Оюутолгойн эзлэх хувь хэмжээ томорсон байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл манай улсын хөрөнгө оруулалт ганц хоёрхон төслөөс хамааралтай, өрөөсгөл болж байна. Өмнө нь эдийн засаг хөрөнгө оруулалт улс, хувийн олон төсөл хөтөлбөрөөс хамаарч байсан. Гэтэл одоо бараг ганцхан төслөөс хамаарч валютын ханшийн өсөлт, инфляц, үнийн өсөлт, экспорт, импортын бэрхшээлийг үүсгэж байгаа. Энэ бол буруу хандлага. Бидэнд эдийн засгийн олон тулгуур, олон эх үүсвэр хэрэгтэй. Тэгэхгүй улсаараа нэг төслөөс хараат явж яавч болохгүй. Энэ талаар эрх баригчид эрхбиш бодож боловсруулж байгаа байх.

-Уул уурхайн сайд Оюутолгойд Монголын талын эзэмших 34 хувийг баталгаажуулсан гэж ярьсан. Гэтэл та манай Засгийн газрын үед баталгаатай болгосон гэлээ. Аль нь үнэн юм бэ

-Би сайдын хийсэн ажлын тайланг хараагүй. Бидний үед хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ, яриа хэлэлцээрт оруулсан асуудлаа нээлттэй ил тодоор гаргаж тавьдаг байсан. Тэр үед л 34 хувь буурахгүй байх ёстой, гаднын гурав дахь этгээдэд зарагдахгүй байх, манай хувиас гадна нөгөө талд хувьцааг гурав дахь этгээд зарах юм бол Монгол Улсын Засгийн газраас зөвшөөрөл авч зарах тухай олон зүйлийг баталгаажуулсан. Үүнийг хамтаараа гардаж хийсэн, хамтарч засагт байсан, УИХ-д хамтдаа сууж байсан олон хүн мэдэж байгаа. Ер нь ингэж талцаж хэрэлдмээргүй байгаа юм. Эдийн засаг амаргүй байгаа энэ үед эрх баригчид нь урагшаа зүтгэж, сөрөг хүчин сайн бөгөөд зөв ажилд нь ташуур болж явмаар байгаа юм.

-Оюутолгойгоос гадна хамтарсан Засгийн газрын үед “Чалько”-той хийсэн гэрээгээр зээлсэн 350 сая ам.долларын нүүрсийг  2013 онд багтаан төлж дуусах ёстой байсан уу, одоо ч дуусаагүй байх шиг байна?

-2013 ондоо багтааж барагдуулах гэрээтэй. Тийм боломж ч байсан. Энэ гэрээг Засгийн газар байгууллаагүй. Улсын үйлдвэрийн аж ахуйн нэгж нь хууль дүрмийнхээ хүрээнд, дэлхийн зах зээлийн үнэ тариф, томъёололын хүрээ хэмжээнд  байгуулсан. Засгийн газар болохоор УИХ-ын шийдвэрийн дагуу уул уурхайгаас орж ирсэн орлогоор Хүний хөгжил сангийн эх үүсвэрийг л бүрдүүлсэн. Маш сайн гэрээ байсан гэж бид хэлээгүй. Засч сайжруулах юм байсныг үгүйсгэхгүй. Гэтэл сонгуулийн дараа   тойруулж улстөр, эдийн засгийн яриа нэлээд явагдсан. Харамсалтай нь, төлбөрөө төлж дуусах хугацаа удааширч цаг нэлээд алдлаа. Тэр үед 70 долларын гэрээ хийгдэж байсан бол одоо тонн тутамд 30-40 доллар болж байгаа л гэж ярьж байна.

-Өөр томоохон төслүүд бий. Тавантолгой, ДЦС-V, төмөр зам, эдгээр төсөл таныг Ерөнхий сайд байхад л яригдаж байсан. Одоо ч ярьсаар байна. Ер нь урагшаа ахиж, дэвшсэн зүйл байна уу?

-Тоймтой зүйл хэлж чадахгүй нь. Юу нэмж хийсэн бэ гэдэгт Шинэчлэлийн Засгийн газрын нөхдүүд хариу хэлэх байх. Хэрвээ хийсэн зүйл, бодитой ахиц дэвшил байгаа бол түүний нь ард түмэн ч  харж мэдэрч байгаа байх.

-Уг нь энэ Засгийн газар өмнөх танхимуудаас  харьцангуй их мөнгөтэй гэх юм билээ. Гэтэл мөнгөтэй байхад яагаад эдийн засаг хүндрээд, ажлын байр хомсдоод, цалин тэтгэвэрийн нэмэгдэлд эх үүсвэр олдохгүй байна вэ?

-Манай Засгийн газрыг өр үлдээсэн гэж ярьдаг. Гэтэл ганцхан жишээ хэлэхэд 2012 оны хавар бонд гаргаж 580 сая ам.долларыг тэр чигээр нь энэ Засгийн газарт хүлээлгэн өгсөн. Үүнээс гадна энэ Засгийн газар  Чингис, Самурай, бонд гаргасан, Монголбанкнаас “Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр” нэрээр гурван их наяд төгрөгийг гаргасан, Засгийн газар өөрөө нэг их наяд төгрөгийн үнэт цаасыг дотоодын зах зээл дээр гаргасан. Үүнээс гадна хөрш орнуудтай своп гэрээ хийсэн. Ингээд яривал бэлэн мөнгө, мөнгөний эх үүсвэр хангалттай байлаа. Бондын мөнгө төсвөөс гадуур зарцуулагдаж байгаа нь хууль эрх зүйн орчинд нийцэхгүй байгаа. Монголбанкнаас үнэ тогтворжуулахаар гаргасан гурван их наяд төгрөг ч төсвийн хүрээнд яригдах ёстой. Үүнийг Дэлхийн банк, Олон улсын валютын сангийнхан хэлж залруулга хийх ёстойг сануулж байгаа. Төсвийн бүрэлдэхүүн байх ёстой гэж. Үүнийг гарцаагүй анхаарч, засч залруулах ёстой. Эдгээр эх үүсвэрүүдийн зарцуулалт ил тод гэхээс илүү өөрсдийн талын компаниуд, бодлогыг илүү дэмжих хөтөлбөр болж байна гэсэн шүүмжлэл нэлээд гарч байгаа шүү дээ. Үүнийг ч мөн анхаарах хэрэгтэй. Гэтэл улс орны хэмжээнд шууд хөрөнгө оруулалт буурч байна. Дүгнэж хэлэхэд шууд хөрөнгө оруулалтаа татах бодлого дутаж ирсэн нь эндээс харагдаж байгаа юм. Манайхан хөрөнгө оруулалт гэхээр зөвхөн гаднынхан гэж хараад байна. Дотоодын хөрөнгө оруулагчид гэж бий. Барилга, хөдөө аж ахуй, жижиг дунд үйлдвэр, бүх салбарт нийт хөрөнгө оруулагчдад идэвхжил, дэмжлэг хэрэгтэй байна. Хаврын ид ажил эхлэх хөтөлбөрт оруулах хэрэгтэй байна шүү дээ. Зам барилга, төмөр зам, эрчим хүч, аж үйлдвэрийн төслөө яаравчилж хувийн хэвшлийн оролцоог нээлттэй шударгаар нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. Ер нь хөрөнгө оруулагчдад төр засгийн бодлого ойлгомжтой, тогтвортой, өрсөлдөх чадвартай, урт хугацааны найдвартай түнш байж чадна гэсэн итгэл хэрэгтэй. Зөв бодлого, зөв, шударга үйл ажиллагаагаар энэ итгэлийг бий болгоно. Алдах асуудал бол төр засгийн ганц нэг буруу шийдвэрүүд л болно. Үүнийг байнга  анхаарч байх ёстой.

-Сөрөг хүчний гол үүрэг бол шүүмжлэхээсээ эрх баригчдын алдаа засах хэлж өгөх. Тэр үүргээ танай нам яагаад биелүүлэхгүй байна вэ?

-Манай намд дутуу хийж, сөрөг хүчний үүргээ хангалттай сайн биелүүлж чадахгүй байгаа дутагдал бий бий. Бүрэн хийх, бодитой сөрөг хүчин байх боломжийг маань хууль эрхзүйн хүрээнд хязгаарлаж байгаа хүчин зүйл ч бас байна. Манай намаас сонгогдсон УИХ-ын гишүүд бүлэггүй нэг жил шахам явлаа. Дээр нь одоо болтол Байнгын хороодод тэгш, шударга хуваарилалтаар орж чадахгүй байна. УИХ-ын гишүүдийн 1/3 нь манай намын гишүүд байдаг. Гэтэл байнгын хороон дээр очихоор 1/5, 1/10-ийг эзэлдэг. 20 гишүүнтэй байнгын  хороонд хоёр гишүүн суух жишээтэй. Бусад нь байнгын хороонд байхгүй. Эсвэл нэг байнгын хороотой. Үлдсэнийг нь өргөдөл гомдлын байнгын хороо гэж байгуулж тэндээ  бүгдийг нь оруулчихсан. Тэгээд, та нар аль ч байнгын хороонд үгээ хэлж болно ш дээ гэдэг. Гэхдээ бид шийдвэр гаргахад таслах эрхээ эдэлж оролцмоор байдаг. Эрх зүйн орчноор хязгаарласан ийм дарамт бидэнд байна. Гэхдээ сөрөг хүчний байр сууриа илэрхийлээгүй биш илэрхийлээд явж байгаа. Хангалтгүй, дайчин биш сул байна гэсэн шүүмжлэл бий. Популизм сайн хийж чадахгүй, сураагүй  тал бас байна. Ер нь хэвлэл мэдээлэлийн орчинд бидэнд боломж бас хязгаарлагдмал байгаа. Жишээ нь УИХ дээр тодорхой, ээдрээтэй асуудлуудаар манай гишүүдийн байр суурь МҮОНРТ-ээр тун бага гардаг. Ер нь бид илүү судалгаатай, бодит байдал дээр үндэслж дуугарч байх нь төрийн бодлогийг зөв байлгахад илүү ач холбогдолтой гэж үздэг.

Үе үеийн Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан эрхмүүдийн хөрөг зургийг Төрийн ордны хоёр давхрын хананд байрлуулдаг уламжлалтай билээ. Өнөөдөр буюу Тулгар төрийн 2223, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 808 жил, Ардын хувьсгалын 93 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадмын өмнөх өдөр Ерөнхий сайдуудын хөрөг зураг бүл нэмлээ. Энэ удаа Монгол Улсын 26 дахь  Ерөнхий сайд С.Батболдын  хөрөг зургийг байрлуулсан юм. 

2009-2012 онд Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан түүний зургийг Монголын урчуудын эвлэлийн шагналт, зураач Б.Насанцэнгэл зуржээ.  Хөрөг зургаараа  алдаршсан зураач Б.Насанцэнгэл үе үеийн төр засгийн удирдлагуудын хөрөг зургийг зурдаг туршлагатай уран бүтээлч юм. 

УИХ-ын чуулганы баасан гаригийн үдээс хойшхи хуралдаанаар Монгол Улсын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг эдийн засгийг эрчимжүүлэх арга хэмжээний хүрээнд хийгдэж байгаа ажлын явцын талаар мэдээлэл хийсэн юм. Энэ үеэр УИХ дахь МАН-ын бүлэг өнгөрсөн 42 хоногт эдийн засгийг эрчимжүүлэх чиглэлээр бодитой ажил хийсэнгүй. Та бүхний хийсэн ажлын тайлан “уулзалт хийв, зөвшилцөв, хэвлэлийн бага хурал хийв, илтгэл тавив, хуралдав, хэлэлцүүлэг зохион байгуулав, хуулийн төсөл өргөн барив” гэсэн хэдэн үгээр л хэмжигдэж байна. Өөрөөр хэлбэл, эдийн засгийг эрчимжүүлэхээр тусгагдсан төлөвлөгөөт ажлуудаа үр дүнтэй хийж чадсангүй” гэж дүгнэсэн юм.

УИХ-ын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн дагуу Ерөнхий сайдаас зөвхөн сөрөг хүчний гишүүд асууж, санал хэлэх эрхтэй байдаг.  УИХ дахь МАН-ын бүлгийн гишүүдийн асуултыг хариултыг хүргэе.

УИХ-ын гишүүн Сү.Батболд:

-Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжил бол бид бүгдийн санаа зовоож буй асуудал.  Сөрөг хүчин бүх асуудал дээр эсрэг байр суурь баримталдаг гэж шүүмжилдэг ч бид болж байгаа зөв  бодлогыг дэмжиж, хэлэх зүйлээ хийж, оролцох зүйлдээ оролцоод л явж байгаа. Энэ утгаараа өнөөдөр Засгийн газраас зохион байгуулсан монголын бизнесийн дээд хэмжээний уулзалтад оролцож, санал бодлоо солилцлоо. Гадны олон төлөөлөгчид хүрэлцэн ирсэн байна лээ. Тэд ярихдаа өмнө нь хөрөнгө оруулалтын орчин ойлгомжтой, их өргөн хүрээтэй байсан гэж дүгнэж байна. Гэтэл сая Ерөнхий сайд мэдээлэлдээ өмнөх хөрөнгө оруулалт зөвхөн Оюутолгой дээр суурилж байсан гэж хэллээ. Төсвийн хэлэлцүүлгийн үеэр Монголбанкны хийсэн мэдээллээр 2011, 2012 онд гадаадаас  орж ирсэн нийт валютын урсгалын 20-30 хувийг Оюутолгойн хөрөнгө оруулалт эзэлж, 2013 онд Оюутолгойтой холбоотой валютын урсгал хэдийгээр багассан ч гэсэн нийт валютын урсгалын 60 хувийг эзэлж байна гэж мэдээлсэн. Валютын урсгал ямар байгаад ямар болсон, тэр дотроо Оюутолгойн оруулж буй урсгал ямар хэмжээнд хүрснийг харж болох юм. Энэ тоон үзүүлэлтүүдийг болгоомжтой авч үзэхгүй бол зөрүү ойлголттой, тоо баримтаар зөрсөн маргааны сэдэв болох вий дээ. Мөн бодлогын залгамж чанар дээр шууд хөрөнгө оруулалт нөлөөлж байгааг ч хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй л дээ.

Бодлогын залгамж чанараа хадгалсан, өмнөх хийж байсан зүйлд алдаа байсан бол засч залруулсан дунд хугацааны хөгжлийн төлөвлөлт их чухал юм. Бид ч бас засгийн эрхэнд байхдаа ийм санал санаачилгыг гаргаж байлаа. Хөгжлийн бодлогыг сонгуулиас сонгуульд биш дунд хугацааны, урт хугацааны хөгжлийн төлөвлөлт хийе гэдэг энэ саналыг Ерөнхий сайд та юу гэж бодож байна вэ. 100 хоногийн дотор хөрөнгө оруулалтыг шууд нэмэгдүүлээд явах боломж маш хомс, тэгээд ч зээл аваад асуудлыг шийдээд явах нь сөрөг олон зүйлийг дагуулна. Хувьчлалыг Хөрөнгийн биржээр дамжуулан хийх бодлогыг бид барьж байсан, энэ бодлого хэрэгжих боломж байгаа юу, түүнчлэн цалин тэтгэвэр, тэтгэмжийг нэмэх тухай ямар бодлого барьж байна вэ.  Эдийн засаг унаж байгаа ч өсөлт байгаа гэж Эдийн засгийн хөгжлийн сайд мэдэгдэж байгаа. Энэ өсөлт яагаад хүн дээрээ очих, цалин хөлс тэтгэвэр тэтгэмж, халамжийн зохистой бодлого дээрээ очихгүй байна вэ, эсвэл иргэдийн шүүмжлээд байгаа томоохон компаниудад энэ өсөлт наалдаад байна уу, энэ талаар тодорхой хариултыг өгөөч гэсэн юм.