Ангилал: Uncategorized

(Төр ба иргэн-хамтын зүтгэл)
Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболдын баруун аймагт хийж байгаа албан томилолт үргэлжилж байна. Тэрээр 2010 оны 7 дугаар сарын 26-ны өдөр Хөвсгөл аймагт хүрэлцэн ирж ард иргэдтэй уулзлаа. Тэрээр Хотгойдын шадар ван Чингүнжавын мэндэлсний 300 жилийн ойн мэндийг Хөвсгөлчүүдэд хүргээд ойг тэмдэглэх ажлыг зохион байгуулах хороог ахалж байгаагийн хувьд орон нутаг дахь томилолтынхоо жолоог Хөвсгөл нутагруу залж өргөн бүрэлдэхүүнтэй ирлээ гэлээ.

Гэхдээ томилолтын зорилго нь ганц баяр наадамд оролцох бус орон нутгийн хөгжил, иргэдийнхээ амьдрал ахуйтай танилцаж, Засгийн газраас явуулж байгаа бодлого, үйл ажиллагааны талаар мэдээлж, санал бодлоо Та бүхэнтэй солилцох гэсэн юм гэв. Төрийн суурь бодлого нь хүнээ хөгжүүлж, эрүүл, боловсролтой, өрсөлдөх чадвартай, орон сууцтай, тэтгэврийн даатгалд бүрэн хамрагдсан байх ёстой. Үүнийг Хүний хөгжил сангийн тухай хуулийн хүрээнд шийднэ  гэж Ерөнхий сайд Батболд хэлсэн үгэндээ тэмдэглэв. Хөвсгөл нутгийн уугуул,орчин цагийн Монгол төрийн нэр хүндтэй түшээ Монгол Улсын 25 дахь ерөнхий сайд Санжийн Баяраас хамтарсан засгийн газрын тэргүүний буухиаг хүлээн авснаас хойшхи 9 сарын хугацаанд төрийн бодлого үйл ажиллагааны залгамж чанарыг хадгалж ажиллахын зэрэгцээ эдийн засаг нийгмийн салбарт эргэлт сэргэлт болохуйц томоохон төсөл ,хөтөлбөрүүдийг санаачлан эхлүүлээд байгаагаа Ерөнхий сайд хэллээ.

Тухайлбал Оюу толгойн  бүтээн байгуулалтын ажил эхэлснээр одоо тэнд 2200 гаруй Монголчууд ажиллаж  баталгаатай ажлын байртай болж эхэлсэн. Засгийн газар Таван толгойн ордыг ашиглах бодлого үзэл баримтлалаа УИХ-аар батлуулснаар монгол хүн бүр байгалийн байлагтаа эзэн байх,хувь хишиг хүртэх,хувьцаа эзэмших ,өмчтэй болох эрх зүйн үндэс бүрдсэн. Энэ бол малыг малчдад,орон сууцыг иргэдэд,газрыг хувьд өмчлүүлсэнтэй дүйцэхүйц чухал алхам гэдгийг Ерөнхий сайд С.Батболд онцоллоо. Цаг үе тэтгүүлэгч биш бүтээгч иргэн болохыг, хөгжлийн төлөө хүн байхыг шаардаж байна. Үүнд хүн бүр суралцах ёстой. Үүний тулд боловсролын  шинэчлэлийн талаар олон арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж байна. Боловсролтой иргэн бүтээн байгуулж, монголоо хөгжүүлнэ, мандуулна гэж тэрээр мөн хэллээ.

“Сайншанд” аж үйлдвэрийн цогцолборыг барьж байгуулснаар баялгаа эцсийн бүтээгдэхүүн болгон гаргаж, хэдэн мянган ажлын байр бий болно. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн одоогийнхоос 2-3 дахин өсч, нэг хүнд ногдох хувь хэмжээ эрс нэмэгдэн, иргэдийн амьдралд мэдэгдэхүйц нааштай өөрчлөлт гарах юм.  Мянганы зам, эрчим хүчний нэгдсэн сүлжээ зэрэг өмнөх үеийн бүтээн байгуулалтын ажлыг үргэлжүүлэхийн зэрэгцээ “Төмөр зам”, Шинэ бүтээн байгуулалт”, Говийн бүсийн дэд бүтцийн хөгжил” гэсэн хэтдээ ач холбогдолтой төсөл, хөтөлбөрүүдийг шинээр хэрэгжүүлэх гэж байна. Их бүтээн байгуулалтыг хамтын хүчээр хийнэ.

Сөргөлцөл, талцлын улс  төрд цэг тавьж, ” стандарт бус” шийдэл гарган эргэлзээ, шүүмжлэл туулж байж С.Баярын санаачлагаар  байгуулагдсан хамтарсан Засгийн газар л энэ бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх, удирдах, эрчимжүүлэх түүхэн үүрэгтэй гэдгийг бид ойлгож байгаа.Чадлын хэрээр хичээж байгаа гэдгээ ч Ерөнхий сайд С. Батболд Хөвсгөлчүүдэд хандаж хэлсэн үгэндээ тэмдэглээд  Засгийн газрын бодлого, зорилтыг ойлгож, үгээр, сэтгэлээр, үйлдлээрээ дэмжинэ гэдэгт итгэлтэй байгаагаа хэлэв. Засгийн газар уул уурхай болон бусад салбараас орж ирэх орлогыг ард түмэндээ шударгаар хуваарилж хүүхэд, өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, бага орлоготой иргэдээ дэмжих халамжийн бодлогоо үргэлжлүүлнэ.

Иргэдээ ажлын байраар хангаж ядуурлыг бууруулахын тулд төр хувийн хэвшилтэйгээ хамтарч ажиллахыг зорьж байна. Монголчууд стратегийн орд газруудад давуу эрхийн хувьцаа эзэмших бөгөөд эхний ээлжинд Тавантолгойн орд газраас иргэн бүрт 10 хувийн хувьцаа эзэмшүүлэхээр төлөвлөсөн. Энэ оны 10 сар гэхэд хувьцаа ямар үнэтэй байх, хэзээ арилжаалах зэргийг Засгийн газар ард түмэндээ мэдээлэх юм. Ерөнхий сайд хэлэхдээ “хувьцааг цэнхэр, ягаан тасалбар болголгүй үнэ цэнэтэй, өгөөжтэй байлгахын тулд 9 дүгээр сараас Хөрөнгийн биржээ олон улсын жишгээр ажиллуулж эхэлнэ.

Эх орны хишиг, хувь олгохдоо иргэдээс санал авсан. Малчдын зээл, сургалтын төлбөр зэргийг Засгийн газар 9 дүгээр сард шийдвэрлэхээр төлөвлөж байна. Засаглалаа сайжруулж, ил тод, нээлттэй, иргэний нийгмийн оролцоотой, хяналттай байж амжилтад хүрнэ. Үйлдвэрлэл,  үйлчилгээ зэрэг бүх салбарт нэгдсэн стандарттай болгож авилга, хээл хахууль хүнд суртлыг арилгана гэв. Хүнсний гол нэрийн барааны үнэд Засгийн газар зохицуулалт хийж олон шат дамжлагагүй, ченжээр дамжуулалгүй нийслэл болон бүсэд хөдөө аж ахуйн бирж ажиллуулж үнийн хөөрөгдлийг арилгана. Гэхдээ бүхнийг төр, засгийн гар харалгүй баг, сум, аймаг, нийслэл дотоод нөөц бололцоогоо дайчлан ажиллаж,  цаг үеийн тухайлбал өвөлжилтийн бэлтгэлээ хангаж, өвс тэжээлээ бэлтгэх шаардлагатай байгааг мөн анхаарууллаа.

Хөвсгөл аймгийн хувьд зам харилцааг  сайжруулж, цахилгаан станц байгуулах ажлыг эрчимжүүлэхэд Засгийн газар онцгой анхаарна гэж Ерөнхий сайд хэллээ. Аймагт боловсрол, соёлын салбарын хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж, Соёл, спортын цогцолбор болон 320-640 хүний суудалтай хичээлийн байр 6, 100 хүүхдийн сурагчдын хоёр дотуур байр ашиглалтад орж болосвролын салбарын үйлчилгээний хүртээмж, нөхцөлд ахиц гарч байгаа. Гэхдээ сургууль завсардалт, сурлагын чанар, агуулгад онцгойлон анхаарах хэрэгтэй байгааг сануулав. Хөвсгөлчүүд өнгөрсөн онд 24.8 мянган тонн улаан буудай хураан авч, га-гаас дунджаар 19 центнер ургац авсан нь сүүлийн 30 орчим жил гараагүй амжилт юм. Энэ амжилтаа улам бататгахыг Ерөнхий сайд хүслээ.

2010 оны 07 дугаар сарын 24-ний өдөр Эрдэнэбулган сум  

Эрдэнэбулган сумын эрхэм хүндэт иргэд ээ,
Арын сайхан хангай нутгийн зон олон Та бүхний амар амгаланг айлтган мэндчилье.
Наадам цэнгэлийн хөөр баяр намжаагүй, нар хур тэгширсэн, налгар зуны дэлгэр цагт Та бид уулзаж байна. Арын сайхан хангай нутагт зуншлага сайхан байна. Хатуу өвөл, хахир хаврыг давсан малын зоо тэнийж, хүний сэтгэл түр амсхийжээ. Гэхдээ зуны цаг зургаа биш гэдэг үг бий. Та бидний уулзаж буй идэрийн барилдлагат энэ өдөр маань зуны адаг сарын 14. Зуны улирлын сүүл сар дундаа орж байгаа нь сэрүүн намар, жиндүү өвлийн тухай санаж сэрэхийн дохио өгч буй хэрэг.  Иймд ажил хэргийн яриандаа шууд орьё.

Орон нутагт ажиллах олон өдрийн томилолтын хөтөлбөр шахуу, зорилго олон талтай. Юуны өмнө Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн хэрэгжилт, явцыг Та бүхэндээ мэдээлнэ. Иргэдийнхээ ахуй амьдралтай танилцаж, санал бодлыг сонсоно. Орон нутаг дахь Төрийн байгууллагын ажил, үйлчилгээ, цаг улирлын ажил, өвөлжилтийн бэлтгэлийн явцыг шалгаж танилцана.

Эрхэм хүндэт Иргэд ээ!
Миний бие  Монгол Улсын хамтарсан Засгийн газрын тэргүүнээр томилогдон ажиллаад 9 сарын нүүр үзэж байна. Энэ хугацаанд манай Засгийн газар олон жил яригдаад шийдэж чадаагүй томоохон асуудлуудыг эхнээс нь шийдвэрлэж улс  орныхоо хөгжлийг түргэтгэх бодит  алхам хийж, үйлдвэрлэл, бизнес хөгжих илүү тааламжтай нөхцөл бүрдүүлэхийн төлөө чармайн ажиллалаа. Энэ бүх хүчин чармайлтын үр дүнд стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах эхний алхам болох Оюу толгой ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээ 4  дүгээр сарын эцсээр байгуулж, одоо ажил ид өрнөж байна.

Таван толгойн орд газрыг ашиглах бодлого, үзэл баримтлалыг УИХ-аар батлууллаа. Ингэснээр эрх зүйн орчинг бий болгож, Монголын ард иргэд, үндэсний компаниуд давуу эрхийн хувьцаа эзэмших, Монгол Улсын иргэн бүр өөрийн гэсэн өмчтэй болох, байгалийн баялагтаа эзэн нь байх  түүхэн алхам хийлээ. Энэ нь малыг малчдад, газрыг иргэдэд өмчлүүлсэнтэй дүйцэхүйц ач холбогдолтой шийдвэр гэж үзэж байна. Стратегийн орд газруудад олборлолтыг эхлүүлснээр эдийн засаг, нийгмийн зарим нааштай хандлага гарч байна. Шинээр ажлын байр буй болов. Оны эхний 5 сарын байдлаар зөвхөн уул уурхайн салбарт ажиллагчдын тоо 1100 гаруй хүнээр нэмэгдлээ.

Оюу толгой төсөлд одоогоор 2200 гаруй Монгол ажилчид ажиллаж байгаа бөгөөд цаашид 5700 гаруй ажлын шинэ байр бий болно. Энд гадаадын болон Монгол ажилчдын харьцаа 30:70 байна. Цаашид энэ том ажилд үндэсний компани, аж ахуйн нэгж, үндэсний мэргэжилтэй ажиллах хүчийг түлхүү оролцуулах, давуу боломж болгох бодлогыг барьж ажиллана. Орд газрын олборлолтын үйл ажиллагаатай холбоотойгоор гадаад худалдааны эргэлт оны эхний хагас жилд 50 гаруй хувиар өслөө. Орд газарт манай олон арван аж ахуйн нэгж, байгууллагууд бараа, бүтээгдэхүүнээ нийлүүлж, харилцаа холбоо, тээвэр, нийтийн хоол зэрэг олон чиглэлээр ажил үйлчилгээ хамтран гүйцэтгэснээр тэдний ашиг орлого тогтмолжиж эхэллээ.

Одоогийн хурдаар ажил хэрэг цааш өрнөвөл 2012 оноос Таван толгойн орд газрын, 2013 оны дунд үеэс Оюу толгойн орд газрын үндсэн олборлолт эхэлж, түүхий эдээ экспортод гаргаж эхлэх болно. Оюу толгой, Таван толгой ордоос гадна манай хувийн хэвшлийнхэн гадаад дотоодын зах зээлээс хөрөнгө мөнгө босгож, Өмнөговийн Ухаа худаг, Нарийн сухайт, Ховдын Хөшөөтийн нүүрсний орд, Сэлэнгийн Төмөртэйн төмрийн хүдрийн орд газрын олборлолтыг эхлүүлж, дэд бүтэц, дагалдах бүтээн байгуулалтыг өрнүүлж байна. Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын нутагт анх удаа Монголчууд өөрсдийн мэргэжилтэн, ажилчдын хүчээр дулааны цахилгаан станц барьж байгуулж байна. Ийнхүү уул уурхайг түшиглэсэн томоохон бүтээн байгуулалтууд эх орны өнцөг булан бүрт өрнөж эхэллээ.

Төрийн бодлого бол ашигт малтмалыг түүхийгээр нь экспортод гаргах бус, эхний ээлжинд угаах, цаашид боловсруулах, улмаар нэмүү өртөг шингэсэн, үнэ цэнэд хүрэх эцсийн бүтээгдэхүүн болгон экспортлоход чиглэж байгаа. Иймд Засгийн газар нүүрсийг боловсруулан кокс гаргах үйлдвэр, хийжүүлэх үйлдвэр, зэс хайлуулах, газрын тос боловсруулах үйлдвэр, төмрийн үйлдвэрүүдийг бий болгох, улмаар аж үйлдвэрийн цогцолбор байгуулах хөтөлбөр төслийг боловсруулж байгаа төдийгүй зарим үйлдвэрийн ажлын эхлэл суурь тавигдаж, ажил өрнөж байна.

Засгийн газар саяхан УИХ-аар “Төмөр замын талаар төрөөс баримтлах бодлого”-ыг батлууллаа. Ингэснээр ирэх 4 жилд 1000 гаруй км төмөр зам тавихаар төлөвлөж байна. Энэ бол аварга том бүтээн байгуулалт, ажлын байрны шинэ их нөөц юм. Мөн 2011-2016 онд хэрэгжүүлэх “Шинэ бүтээн байгуулалт” хөтөлбөрийн хүрээнд барилгын салбарыг бүхэлд нь сэргээх, нийслэл хот болон хүн ам төвлөрсөн хот суурин, аймгийн болон бүсийн төвийн инженерийн шугам сүлжээ, дулааны цахилгаан, зам тээврийн дэд бүтэц, хот суурины тохижилт, ногоон байгууламж, орон сууц, барилгажилтыг цогцоор шийдэх их ажлыг эхлүүлж байна. Ингэснээр олон мянган хүн ажлын байраар, олон айл өрх орон сууцаар хангагдаж, ирээдүйн тав тухтай амьдрал, эрүүл аюулгүй орчин нөхцөл бүрдэнэ.

Ийнхүү уул уурхайд суурилсан үндэсний аж үйлдвэржүүлэлт, шинэ бүтээн байгуулалтын их аяны галт тэрэг нэгэнт хөдөлсөн. Энэ бол эдийн засгийн хөгжлийн галт тэрэг. Эдүгээ улс орон маань улс төр, нийгмийн шилжилтийн 20 жилээс эдийн засгийн хөгжлийн дараагийн 20 жилийн буухиаг эхлүүлж байна. Хөгжлийн галт тэрэгний хурд хүчийг сааруулахгүй, их бүтээн байгуулалтын зорилтуудыг бодит ажил хэрэг болгохын тулд Засгийн газар олон чухал арга хэмжээг авч, тодорхой шийдэл, бодитой шийдвэрүүдийг гарган ажиллаж байна. Тухайлбал, хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх, төрийн өмчийн компаниудыг нээлттэй болгох, аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрлийн тогтолцоог шинэчлэх, бүртгэл мэдээллийн шинэ тогтолцоог бүрдүүлэх, бизнесийн орчны болон боловсролын шинэчлэлийг эрчимжүүлэх, бүхэлдээ эдийн засгийг ардчилах, илүү нээлттэй, чөлөөтэй болгох шийдмэг алхмуудыг ээлж дараатай хийж ирлээ. Цаашид эрчимжүүлнэ.

Эдийн засгийн форум, хөрөнгө оруулагчдын чуулга, Засгийн газар ба гадаад түншүүдийн хамтарсан уулзалт, уул уурхай, барилгын болон бусад олон салбаруудын зөвлөгөөн, гадаадад байгаа Монголчуудын анхдугаар чуулга, гадаад улс, олон улсын байгууллагатай хоёр талын болон олон талын уулзалт хэлэлцээ зэрэг олон арга хэмжээг Засгийн газар өнгөрсөн хугацаанд зохион байгууллаа. Энэ бүхний эцсийн зорилго нэг юм. Энэ бол эдийн засгийг хэрхэн хөгжүүлэх, төлөвлөсөн том зорилтуудыг хэрхэн ажил хэрэг болгох, түүний үр дүнг аль болох ард иргэддээ түргэн хүргэх, хүртээх тухай асуудал юм.

Манай хамтарсан Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн эцсийн зорилго Монгол хүний хөгжил. Монгол хүн бүр ажилтай, орлоготой, эрүүл саруул, эрдэм боловсролтой, бүтээлч чадвартай байх нь бид бүхний нийтлэг хүсэл эрмэлзэл билээ. Засгийн газар юуны өмнө нийгмийн баялгаас иргэн бүрт хувь хишиг хүртээх, хувь хүний болон өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх арга хэмжээг авч байна. Эхний ээлжинд иргэн бүрт 70,000 төгрөг олгоод байгаа. “Хүний хөгжил” сангийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулж, 2010 оны 08 дугаар сарын 01-нээс эхлэн сар бүр иргэн бүрт 10,000 төгрөг олгож байх, цаашид 2011 оны 01 дүгээр сараас сар бүр олгох мөнгөний хэмжээг нэмэгдүүлэн 21,000 төгрөгөөс доошгүй болгохоор зорьж байна.

Иргэн бүрт олгох 1,0 сая төгрөгийг тэтгэврийн болон эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл төлөх, боловсрол, эрүүл мэнд, орон сууцны эрхийн бичиг олгох зэрэг хэлбэрээс нь сонголт хийх саналыг иргэдээс авах ажлыг зохион байгуулсан. Тухайлбал, Архангайчуудын 23,5 хувь нь тэтгэврийн болон эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлд 32,5 хувь нь орон сууцны болон малчны зээл, бусад зээлийн төлбөрт, үлдсэн хэсэг нь эрүүл мэнд, боловсролын үйлчилгээний төлбөрт зарцуулах саналаа ирүүлсэн байна. Засгийн газар энэ асуудлын талаар иргэд Та бүхний саналыг харгалзан үзэх болно.

Төрийн албан хаагчдын цалин, тэтгэвэр, тэтгэмжийг 2010 оны 10 дугаар сарын 1-нээс 30 хувиар өсгөхийн зэрэгцээгээр төрийн албан хаагчдийг орон сууцжуулах үүднээс 4 мянган хүнийг хөнгөлттэй зээлд хамруулах шийдвэрийг гаргаад, өгч эхлээд байна. Ийнхүү улс орны хэмжээнд Засгийн газраас авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээ, ойрын ирээдүйн бодлого зорилтыг багцлан тоймлон хэлэхэд ийм байна. Хамгийн гол нь энэ бүхэн орон нутаг бүрт, салбар бүрт, анхан шатны нэгж бүрт бодит ажил хэрэг болж өрнөх учиртай. Тэгж эс чадвал бидний яриа хоосон үг болж хувирна. Энэ удаагийн томилолтын нэг зорилго бол орон нутагт бүтээн байгуулалтын ямар ажил өрнөж байгаа, төр засгийн бодлого, ажил үйлчилгээ иргэдэд хүрч байгаа эсэх, иргэдийн маань эрмэлзэл зүтгэл ямар байгаатай танилцаж, чиглэл, зөвлөгөө өгөхөд оршиж байгаа юм.

Эрхэм хүндэт иргэд ээ,
Арын сайхан хангай нутаг байгалийн үзэсгэлэн цогцолсон газрууд, түүх соёлын арвин баялаг дурсгал, улс орондоо төдийгүй тив дэлхийд нэр алдраа дуурсгасан гавъяатнуудаараа алдартай. Ийнхүү байгаль эхээс заяасан өргөн боломж, оюуны өндөр чадамждаа түшиглэн  Архангайчууд аймаг орноо хөгжүүлэх цогц бодлогыг боловсруулан, хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байгаа юм байна. “Архангайн хөгжил өнөө ирээдүй” сэдэвт орон нутгийн хөгжлийн бодлого, хөрөнгө оруулалтын форумыг санаачлан зохион байгуулсан нь сайшаалтай.

Аймгийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн хэмжээ 2009 оны байдлаар  94.7 тэрбум төгрөг байгаагийн  74.5 хувийг хөдөө аж ахуйн салбарт үйлдвэрлэсэн бол 1.0 хувийг аж үйлдвэрийн салбарт үйлдвэрлэжээ. Эдийн засгийн энэ бүтцээс харахад хөгжлийн форум хэлэлцүүлгээс дэвшүүлэн тавьсан аймгийнхаа эдийн засгийн салбарын бүтцийг боловсронгуй болгох, шинээр ажлын байр бий болгох зорилт нь нутгийн өөрөө удирдах болон нутгийн захиргааны байгууллагын  эн тэргүүнд авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ зайлшгүй мөн юм.

Аймгийн хэмжээнд 5000 гаруй ажилгүй иргэд байгаагийн 2000-аад нь ажил идэвхтэй хайж байгаа юм байна. Оны эхний хагас жилийн байдлаар 577 байнгын ажлын байр бий болсон нь өнгөрсөн оны мөн үеэс 2.2 дахин өссөн ч ажилгүйдлийн түвшин дорвитой буурахгүй байгаа төдийгүй хүн амын 32.2 хувь нь амьжиргааны баталгаажих түвшнээс доогуур орлоготой амьдарч байгаа гэсэн мэдээ байна. Ажилгүйдлийг бууруулах гол арга зам бол орон нутгийн онцлогт тохирсон жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, ажлын байр бий болгох, иргэдийн орлогыг нэмэгдүүлэх  явдал мөн.

Танай аймагт бизнес, ажил үйлчилгээ эрхлэх өргөн боломж бий. Тухайлбал,  байгаль цаг агаар, газар тариалангийн харьцангуй боломжтой аймгийн хувьд хэрэгцээт хүнсний ногооныхоо тал хувийг гаднын зах зээлээс авч байгааг зогсоож,  тариалалтаа нэмэгдүүлж хүнсний ногооныхоо хэрэгцээг өөрсдөө бүрэн хангадаг болоход л олон хүн ажлын байртай, орлоготой байна. Мөн малын гаралтай түүхий эд болон ашигт малтмал, байгалийн баялгаа боловсруулах үйлдвэрлэлийг бий болгох, аялал жуулчлал хөгжүүлэх   замаар  иргэдийг орлоготой болгох боломж бий. Иргэд өөрсдөө бизнесийн ухаанд суралцах шаардлага байна. Бизнес ухаан гэдэг бол ердөө л амьдрах ухаан, гүйлгээ ухаан юм. Тамирын гол, Тайхар чулуу гээд гардаг “Тунгалаг тамир” романы Итгэлтийн дүр бол үүний тод жишээ.

Гэхдээ өнөө үед дан ганц гүйлгээ хар ухаан хол явахгүй. Түүнийг мэдлэг, мэргэжил, зах зээлийн тооцоо, судалгаатай хослох хэрэгтэй. Бизнес бол амьдралаас, хүний хэрэгцээнээс гарч ирдэг үйл. Амьдрал баян, хүний хэрэгцээ их учраас бизнесийн хязгааргүй олон боломж байдаг. Эндээс л хүн өөрийн чадал чинээндээ тохирсон нэгийг л сонгож олж авч чадвал амьдралын баталгаагаа оллоо гэсэн үг. Гэхдээ бизнесийн зорилго бусдаас авах, хожоо хайхад биш, бусдад үйлчлэх, хүний хэрэгцээг хангахад оршдог гэдгийг мартаж болохгүй. Хэн бусдын хэргэцээг хангасан чанартай, өгөөжтэй ажил, үйлчилгээ эрхэлж байна, тэр хүн ашигтай, орлоготой байх нь гарцаагүй. Энэ бол зах зээлийн, бас бизнесийн алтан дүрэм. Үүнийг хүн бүр, ялангуяа хүүхэд залуучууд ухаарвал зохино. Бас нэг зүйл бол бизнес, хууль дүрмийн хүрээнд байх ёстой.  Харин орон нутгийн засаг захиргаа, иргэдийн зөв, шударга бизнес эрхлэх орчныг бүх талаар бүрдүүлэхийн төлөө хичээх хэрэгтэй.

Засгийн газраас орон нутагт жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх зорилгоор сүүлийн 2 жилд 60 тэрбум төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээлийн эх үүсвэрийг олгосон. Энэ онд аймаг бүрт 530 сая төгрөгийн эх үүсвэрийг хуваарилсан. Энэ бол иргэдийнхээ бизнес эрхлэхэд үзүүлж буй нэгэн дэмжлэг юм. 
Үйлдвэрлэл, бизнес эрхлэх, эдийн засгаа сайжруулах аливаа арга хэмжээг хэрэгжүүлэхдээ байгаль орчныг хамгаалах асуудлыг байнга анхаарч, энэ чиглэлээр гарч байгаа бодлого шийдвэрийг хэрэгжүүлэх талаар бүх шатанд анхаарч байх учиртай. Мал аж ахуй дээр суурилсан эдийн засгийн бүтэцтэй аймгийн хувьд мал сүргийг эрсдлээс хамгаалах, өвөлжилтийн бэлтгэлээ бие даан хангадаг, малаа даатгуулдаг, үржил селекцийн бодлого хэрэгжүүлдэг болгох талаар аймаг, сумдын удирдлагууд дорвитой арга хэмжээ авах шаардлагатай байна.

Иймд мал сүргээ өсгөх, ашиг шим, бүтээгдэхүүнийг бүрэн гүйцэт ашиглах, мал сүргийн үржил, селекцийн ажлыг сайжруулах, сүргийн бүтэц, таваарлаг байдалд анхаарч, мал эмнэлгийн урьдчилан сэргийлэх малын тарилга, туулгыг цаг хугацаанд нь хийх, цаг агаарын тааламжгүй ямарч бэрхшээлийг даван туулж чадах малтай болох,  шаардагдах хадлан, тэжээл, худаг ус, хашаа хороо зэрэг материаллаг нөхцлийг бүрдүүлж, эрчимжсэн мал аж ахуй хөгжүүлэхэд анхаарах хэрэгтэй байна. Малгүй буюу цөөн малтай малчдыг малжуулах, нөхөрлөл, хоршоо, түрээс зэрэг хамтын хүчийг  өрнүүлэн малчдын нийгмийн асуудалд дэмжлэг үзүүлж саяхан УИХ-аас батлагдсан “Монгол мал” үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд идэвхи санаачлагатай ажиллавал зохино.

Арын сайхан хангай нутгийн ард иргэд ухаалаг,  ажилч хичээнгүй, юуг ч хийж, ямар ч бэрхшээлийг даван туулах чадвартай, туршлагатай. Гагцхүү тэдний санаа бодлыг сонсож, санал санаачлагад тулгуурлаж, тусалж дэмжиж ажиллах нь чухал юм. Танай аймгийн удирдлагаас тавьсан хүсэлтийн дагуу Эрдэнэбулган хотын төвд улсын чанартай 2 км хатуу хучилттай зам тавих, Булган сумын нутаг дахь Сангийн толгойд төмөр бетон гүүр барих асуудлуудад Засгийн газар онцгой анхаарч санхүүжилтийн эх үүсвэрийг улсын төсөвт үе шаттайгаар тусган шийдвэрлэх бодлого боловсруулан ажиллах болно.

Эрхэм хүндэт Архангайчууд аа,
Арын сайхан хангай нутгийнхан Ардын зураач Н.Чүлтэм, Л.Чуваамэд, Ардын эмч Э.Лувсандагва, Ч.Цэрэннадмид, Ардын багш Д.Чойжилсүрэн, Ардын жүжигчин Ц.Гантөмөр, Д.Ичинхорлоо, Ц.Намсрайжав, Д.Самбуу, Д.Чимэд-Осор болон Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга зэрэг төр, нийгмийн томоохон нэрт зүтгэлтнүүдийг төрүүлсэн оюуны өндөр чадавхитай, бүтээлч, эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэнд жинтэй хувь нэмрээ оруулсан ард түмэн билээ.

Ахмад үеийнхээ бүтээлч үйл хэргийг өртөөлөн нэр төртэй үргэлжлүүлж яваа Та бүхнийг Засгийн газрын бодлого зорилтыг дэмжиж, их бүтээн байгуулалтын буухиаг орон нутагтаа өртөөлүүлэн, Монгол эх орон,сайхан хангай нутгийнхаа хөгжилд үнэтэй хувь нэмрээ оруулна гэдэгт итгэлтэй байна. Өнгөрсөн жилүүдийнхээ ололт амжилтуудаа бататгаж, ихийг хийж бүтээхийн төлөө хамтдаа чармайн ажиллахыг хүсье.

Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

Монгол Улсын Ерөнхий С.Батболд 2010 оны 7 дугаар сарын 24-ний өдөр Архангай аймгийн Эрдэнэбулган суманд ажиллав. Тэрээр аймгийн Эрүүл мэндийн нэгдсэн эмнэлэг болон шинээр байгуулагдсан эмнэлгүүдээр орж ажил байдалтай нь танилцлаа. С.М.Немойн нэрэмжит нэгдсэн эмнэлэг энэ жил 700 сая төгрөгийн их засвар хийсэн. 230 ортой, 18 сум Цэцэрлэг хотын иргэдэд үйлчилдэг. Амьсгалын болон зүрхний цахилгаан аппарат, ажиллах боловсон хүчин сайтай.

Гэхдээ аймгийн хэмжээнд эрхтэн системийн өвчлөл нэмэгдэж, энэ хэмжээгээр төрж байгаа эх болон нярайн эндэгдэл нэмэгдэх хандлагатай байна. Мөн нярайн болон эх барих эмч дутагдалтай байгаа тухай эмнэлгийн дарга Ерөнхий сайдад танилцууллаа. Энэ асуудалд анхаарлаа хандуулж ойрын үед тодорхой арга хэмжээ авч эргэж танилцуулахыг  Ерөнхий сайд  С.Батболд Эрүүл мэндийн сайд Ламбаад үүрэг болголоо. Мөн өдөр Ерөнхий сайд С.Батболд аймгийн Онцгой байдлын хэлтсийн ажил байдалтай танилцлаа.

2009-2010 оны өвлийн улиралд болсон байгалийн гамшиг, зудын улмаас Архангай аймагт 1085,8 мянган толгой мал хорогдож, 1460 өрх огт малгүй болж, 3993 өрх малынхаа 50-иас дээш хувийг хорогдуулсан юм. Гамшгийн үед аймгийн Онцгой байдлын хэлтсийн ажилтнууд ачааны хүндийг үүрч, үүргээ сайн биелүүлсэн гэж аймгийн Засаг дарга хэллээ. Автомашин хуучирч муудсанаас гамшиг, зудын үед малчдад өвс, тэжээл хүргэх,  эрүүл мэндийн тусламж, төрийн үйлчилгээ үзүүлэхэд хүндрэл учирч байсан учир Онцгой байдлынхан туулах чадвар сайтай автомашинаар паркаа шинэчлээд байна.

Засгийн газар өвөлжилтийн бэлтгэл ажилд онцгой анхаарч холбогдох яам, аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нарт үүрэг, даалгавар өгсөн. Ирэх өвөл цас ихтэй, цаг хүндрэх төлөвтэй байгаа учир өрх айл, сум, аймаг, улс гэсэн 4 түвшинд өвс, тэжээлээ бэлтгэх шаардлагатай байгааг Ерөнхий сайд анхаарууллаа. Архангай аймаг 8 дугаар сарын 15-наас хадлангаа авч эхлэхээр төлөвлөсөн байна

2010 оны 07 дугаар сарын 23-ны өдөр

Хархорин хот

Эрхэм хүндэт Хархоринчууд аа! иргэд ээ!

Их Монгол Улс, Монголын эзэнт гүрний гал голомт нутагт аж төрөн суугаа  иргэд Та бүхэндээ Засгийн газрын нэрийн өмнөөс болон хувиасаа чин сэтгэлийн мэндчилгээ дэвшүүлж, эрүүл энх, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөж мэндчилье. Энэ удаагийн хөдөө орон нутгийн томилолтоо  би Монгол эх орныхоо “хүйс” нь болсон төвийн бүсийн тулгуур төв Хархорин хотоос эхэлж байна. “Халхын буян хишиг”-ийн өдөр Хархоринчуудтайгаа уулзаж байгаа нь бүр  ч бэлгэшээлтэй юм. Өнөөдөр бол “Монголчуудын буяныг тогтоон арвижуулах сайн үртэй, идэрийн барилдлагатай өдөр” хэмээн цаг улирлын бичигт тэмдэглэжээ. Бэлгэ ерөөлт энэ өдөр Автай сайн Хааны үүсгэн байгуулсан Монголын бурхан шашны түүхт хийд Бат-Эрдэнэ зуудаа нийт ард иргэдийнхээ сүлд хийморийг даатган мандал өргөлөө.

Ард иргэдийн амьдрал ахуйтай танилцаж, нутаг орондоо хийж бүтээж байгаа ажил үйлсийг нь нүдээр үзэж, хөгжил дэвшлийн хэтийн зорилт, чиглэлийн талаар санал, бодлоо хуваалцах их аяны эхний уулзалтын эзэд Та бүхэн боллоо. Нөхцөл байдлаа бодитоор дүгнэж, илэн далангүй ярилцацгаая. Миний бие  хамтарсан Засгийн газрын тэргүүнээр томилогдоод 9 сарын нүүр үзэж байна. Улс орныхоо эдийн засаг, нийгмийн байдалд дүн шинжилгээ хийж, ард олныхоо аж амьдралыг судлан, Засгийн газрын үйл ажиллагааныхаа тэргүүлэх чиглэлээ тодорхойлж, мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх зорилттой ажиллалаа.

Энэ хугацаанд хамтарсан Засгийн газар олон жил яригдаад шийдэж чадаагүй байсан томоохон асуудлуудыг эхнээс нь шийдвэрлэж улс  орныхоо хөгжлийг түргэтгэх талаар анхны алхамаа хийж, үйлдвэрлэл, бизнес хөгжих илүү тааламжтай нөхцөл бүрдүүлж эхэллээ гэж хэлэх байна. Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах эхний алхам болох Оюутолгой ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулан Таван толгойн орд газрыг ашиглах эрх зүйн орчны үндсийг тавилаа. Ингэснээр Монголын ард иргэд, үндэсний компаниуд давуу эрхийн хувьцаа эзэмших боломж нээгдэж, Монгол Улсын иргэн бүр өөрийн гэсэн өмчтэй болох,байгалийн баялагтаа эзэн нь байх  түүхэн шийдвэрийг хамтдаа гаргаж чадлаа.

Уул уурхайн салбарын үр шимийг хүртэхийн тулд зөвхөн орд газруудыг ашиглалтанд оруулснаар хязгаарлагдахгүй, олборлосон ашигт малтмалыг тээвэрлэх дэд бүтцийг хөгжүүлэх, ашигт малтмалыг эцэслэн боловсруулах, олон улсын зах зээлд үнэ хүргэн арилжаалах, мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэх гээд олон олон ажлууд ар араасаа ундарч байна. Энэ бүхнийг Засгийн газар ээлж дараатай, тодорхой үндэслэл судалгаатайгаар, нэгдсэн бодлого, нэгдмэл удирдлагаар хангахын төлөө шаргуу ажиллаж байна. Энэ арга хэмжээний нэг болох Төмөр замын талаар төрөөс баримтлах бодлогын төслийг Засгийн газраас боловсруулан Улсын Их Хурлаар хэлэлцүүлэн батлууллаа. Энэ бодлого хөтөлбөрийн дагуу эхний ээлжинд 2011-2014 онуудад нийтдээ мянга гаруй км Төмөр замыг Таван толгой-Сайншанд-Баруун Урт-Чойбалсангийн чиглэлд барих болно. Энэ бол аварга том бүтээн байгуулалт, ажлын шинэ байрны төсөл.

Зам дагаж хөгжил гэдэг. Төмөр замын төсөлтэй уялдаад “Сайншандын аж үйлдвэрийн цогцолбор” байгуулах төсөл боловсруулагдаад дуусч байна. Өнгөрсөн 5 сард Засгийн газар хуралдаанаараа энэ асуудлыг хэлэлцээд, уг төслийг хэрэгжүүлэх ажлыг удирдан зохион байгуулах үүрэг бүхий зөвлөлийг Ерөнхий сайдаар ахлуулан байгуулахаар шийдвэрлэсэн. Энэ цогцолборт нүүрсийг боловсруулан кокс гаргах үйлдвэр, үрлэн төмрийн үйлдвэр, нүүрс хийжүүлэх үйлдвэр, газрын тос боловсруулах үйлдвэр, зэс хайлуулах үйлдвэр болон бусад үйлдвэрийн газруудыг барьж байгуулахаар төлөвлөж байна. Цогцолборын эхний ээлжийг 2011-2014 онд барьж байгуулах юм.

Ингэснээр 2015 оноос Монгол Улс уул уурхайн түүхий эдийг экспортлогч бус, түүхий эдийн тодорхой хэсгийг боловсруулан, эцсийн бүтээгдэхүүн экспортолдог улс орон болох боломжтой. Хамгийн гол нь “Сайншанд аж үйлдвэрийн цогцолбор”-ыг бүрэн байгуулснаар 2010-2021 онд нийтдээ 70,0-80,0 орчим ажлын байр шинээр бий болгоно гэж гэж үзэж байгаа юм. Ийнхүү Уул уурхайд түшиглэсэн Үндэсний Их Бүтээн байгуулалтын үе эхэлснийг Засгийн газрын тэргүүн би зоригтойгоор хэлж чадах байна. Энэ бүх том төслүүдийн зорилго нь Монгол Улсын эрх ашиг, эдийн засгийн бат суурь, Монгол хүний аж амьдралын баталгаа, хөгжлийн үндсийг бэхжүүлэхэд чиглэгдэж байгаа юм.

Засгийн газар ийнхүү алсыг харж, ард түмнийхээ амьдралын чанар, ахуй нөхцлийг сайжруулах зорилтыг аж үйлдвэржүүлэлтийн бодлоготой уялдуулж, хамтад нь шийдвэрлэхийг зорьж байна. Үүний тулд хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх, боловсролын салбарын шинэчлэлийг эрчимжүүлэх, 2010 оныг “Бизнесийн орчны, шинэтгэлийн жил” болгох зэргээр асуудлыг аль болох цогцоор шийдвэрлэхийн төлөө ажиллаж буй. Энэ удаагийн томилолтын нэг зорилго нь Засгийн газар ойрын болон хэтийн бодлого зорилт, хөтөлбөр төслөө орон нутгийн ард иргэддээ танилцуулж, Та бүхнийг Их бүтээн байгуулалтад бие сэтгэлээрээ бэлэн байж, гар бие оролцохыг уриалахад оршиж байгааг хэлье.

Уул уурхай, аж үйлдвэржүүлэлтийн том зорилтын зэрэгцээ Хөдөө аж ахйн салбарт газар тариалан, мал аж ахуйг эрчимжүүлэх замаар дотоодын хүнсний үйлдвэрлэлийн хэрэгцээгээ бүрэн хангах, хөнгөн үйлдвэрийг хөгжүүлэхийг зорьж байгаа. Хүн амынхаа хүнсний хэрэгцээ, аюулгүй байдлыг хангах үүднээс “Атрын 3 аян”-ыг цаашид эрчимжүүлж, 2010 онд Улсын хэрэгцээт буудай, төмсийг 100%, хүнсний ногооны 60%-ийг дотоодын ургацаас хангах зорилт  тавин ажиллаж байна. Энд Хархоринчуудын хувь оролцоо нэн чухал гэдгийг онцлон хэлье.

Мал аж ахуйг уур амьсгалын өөрчлөлт, нийгмийн хөгжлийн чиг хандлагад нийцүүлэн хөгжүүлэх, зах зээлийн нөхцөлд өрсөлдөх чадвартай, эдийн засгийн үр ашигтай салбар байх нөхцөлийг бүрдүүлэх, малыг эрүүлжүүлэх, экспортыг нэмэгдүүлэх зорилго бүхий  “Монгол мал” үндэсний хөтөлбөрийг саяхан Улсын Их Хурлаас батлан гаргасныг Засгийн газар үе шаттайгаар хэрэгжүүлж эхлээд байна. Өнгөрсөн өвөл, хавар манай орны мал аж ахуйд учирсан гарз хохирол, гамшгийн хор уршгийг арилгах, амин зуулга болох мал сүргээ алдсан малчдын санаа сэтгэл, ахуй амьдралыг харж үзэж, бололцоотой бүх арга хэмжээг авах нь Засгийн газрын нэн ойрын зорилтын нэг байсаар байх болно. Хорогдсон мал сүрэг жил жилээр өсөж үржинэ. Хамгийн гол нь хүний амь, амьдралын баталгааг хангах нь нэн тулгамдсан асуудал гэдгийг бид ойлгож байгаа.

“Монгол хүний хөгжлийг хангах нь Монгол Улсын Засгийн газрын үйл ажиллагааны тэргүүлэх чиглэл болно” гэдгийг би энэ ажлыг хүлээж авах үедээ онцлон хэлсэн. Энэ байр суурь одоо ч, цаашид ч хэвээр байх болно. Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгагдсан “Стратегийн болон томоохон орд газраас олсон орлогоос иргэн бүрт 1,5 сая төгрөг хүртээх эрх зүйн орчин болон санхүүгийн эх үүсвэрийг бүрдүүлнэ” гэсэн зорилт хэрэгжих хууль эрх зүйн орчинг өнгөрсөн хугацаанд бүрдүүллээ. Хүний хөгжил сангийн тухай хуулийг УИХ-аар батлуулан байгалийн баялгаас олсон орлогыг иргэддээ тэгш, шударгаар хүргэх ажлыг эхлүүлсэн. “Хүний хөгжил сангаас Монгол Улсын иргэнд 2010 онд хүртээх хишиг, хувийн хэмжээг тогтоох тухай” УИХ-ын тогтоолын дагуу эхний ээлжинд 70,000 төгрөгийг иргэддээ олгоод байна.

Хүний хөгжлийн сангийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг  саяхан УИХ-д өргөн барьсан. Энэ хуулиар Хүний хөгжлийн сангаас иргэдэд бэлэн мөнгө олгож буй хугацаанд өөрчлөлт оруулж 2010 оны 08 дугаар сарын 01-нээс эхлэн сар бүр иргэн бүрт 10,000 төгрөг олгож байх, цаашид 2011 оны 01 дүгээр сараас сар бүр олгох мөнгөний хэмжээг нэмэгдүүлэн 21,000-аас доошгүй төгрөгт хүргэхээр зорьсон болно. Үүнийг Засгийн газар хэрэгжүүлнээ.

Иргэн бүрт олгох 1,0 сая төгрөгийг тэтгэврийн болон эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл төлөх, боловсрол, эрүүл мэнд, орон сууцны эрхийн бичиг олгох зэрэг хэлбэрээс нь сонголт хийх саналыг иргэдээс авах ажлыг зохион байгуулсан. Нийт саналын 50 шахам хувь нь орон сууц худалдан авах урьдчилгаа зээл болон малчны зээл ба бусад зээлийн төлбөрт зориулахаа илэрхийлсэн байна. Үүнийг ч Засгийн газар бодолцох болно. Төрийн албан хаагчдын цалин болон иргэдийн тэтгэвэр, тэтгэмжийг 2010 оны 10 дугаар сарын 1-нээс 30 хувиар өсгөхийн зэрэгцээгээр төрийн албан хаагчдийг орон сууцжуулах үүднээс 4 мянган хүнийг хөнгөлттэй зээлд хамруулах шийдвэрийг гаргаж хэрэгжүүлж  эхлээд байна.

Хүний хөгжил нь зөвхөн халамж, тэтгэмж, цалин орлогоор хангагдахгүй. Түүгээр хэмжигдэхгүй ээ. Харин хөгжлийн түвшин нь Монгол хүний эрүүл мэнд, боловсролын түвшин, амьдралын чанар, өрсөлдөх чадвараар л тодорхойлогдоно. Тиймээс эрүүл мэнд, боловсролын салбарт ахиц шинэчлэл гаргах иж бүрэн бодлогыг бид хэрэгжүүлэхийг зорьж байна. Их бүтээн байгуулалтыг эрүүл бие бялдартай, өндөр боловсрол мэдлэгтэй, өрсөлдөх чадвартай, хөгжлийн төлөө хүсэл эрмэлзэлтэй, хөдөлмөрч хичээнгүй хатуужилтай хүн л хийх болно. “Монгол хүний хөгжил” гэдгийг манай Засгийн газар ийм өргөн утгаар харж, Их бүтээн байгуулалт хийх, иргэн хүний хөгжлийг хангах хос том зорилтыг нэг зоосны хоёр тал хэмээн үзэж, нэгдмэлээр шийдэхийг зорьж байна.

Хархоринчууд аа!
Танай суманд дэд бүтэц бусад сумдаас түлхүү хөгжсөн, ялангуяа байршлаараа улсынхаа газар нутгийн төв цэгт оршиж, хатуу хучилттай  замаар улсынхаа нийслэлтэй холбогдсон,  байнгын найдвартай эрчим хүчний эх үүсвэрээр хангагдсан, олон хүн амтай, орон нутгийн чанартай хотын статустай гээд олон давуу тал байна. Монгол Улсын Их Хурлаас баталсан “Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал”, ”Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан үндэсний хөгжлийн цогц бодлого” зэрэг бодлогын баримт бичигт  Хархорин хотыг Хангайн бүсийн тулгуур төв байхаар тусгаж, аялал жуулчлал, газар тариалан, үйлдвэрлэл-үйлчилгээг түлхүү хөгжүүлэхээр төлөвлөсөн нь ирээдүйн хөгжлийн сайхан боломжийг нээж өгчээ.

Хархорин сумын хөгжлийн тулгуур нь уламжлалт газар тариалангийн салбар билээ. Монгол Улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлж байгаа атаржсан газраа сэргээн ашиглаж, газар тариаланг хөгжүүлэх зорилго бүхий “Атрын 3 аян”-ы хүрээнд  Хархорин сумынхан өнгөрсөн онд 1100 тн төмс, хүнсний ногоо, 700 тн үр тариа хураан авч аймгийнхаа хэрэгцээнд нийлүүлжээ. Хураан авсан үр тарианы хэмжээ урьд оныхоос 4 дахин өссөн хэдий ч ахмад буурлуудын маань сангийн аж ахуйд ажиллаж байх үеийн ургацын хэмжээтэй харьцуулвал хэд дахин бага байгаа нь хойшид нэгийг бодож, ихийг хийгүүштэй.

Орхоны хөндийд  газар тариалан эрхлэх бүрэн боломжтойг   ахмад үеийнхэн маань бидэнд амжилт бүтээл, амьдралын туршлагаараа нотлон харуулсан билээ. Энэ ялдамд Хархорин сангийн аж ахуйд ажиллаж газар тариалан эрхлэх их үйлсэд гар бие оролцож явсан ахмад буурлууддаа гүн талархлаа илэрхийлье. Хархорин суманд орчин үеийн технологитой, усалгаатай тариалан эрхлэх болон малын тэжээл тариалалтыг ч нэмэгдүүлэх замаар төвийн бүсийн улмаар үндэсний хэрэгцээг хангахад хувь нэмрээ оруулж, сум орны эдийн засгийн бие даасан байдлыг хангах бүрэн бололцоо бий. Газар тариалангийн салбарын шинэ бүтээн байгуулалтыг эндээс эхлүүлж болно. Тийм ч шаардлага байна. Энэ талаар бүтээлч  санал санаачлага гаргаж, бодит ажлыг эхлүүлбэл санхүүгийн болон орчин үеийн машин механизм,технологийн хангалтыг нэмэгдүүлэх талаар Засгийн газраас ч анхаарч ажиллах болно.

Үйлдвэрлэл тэр дундаа жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх нь Хархорин хотын хөгжлийн бас нэг тулгуур гэж үзэж байна. Засгийн газраас жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх бодлого боловсруулан аймгуудад хөнгөлөлттэй нөхцөлтэй зээл олгож  эхэлсэн билээ. Жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих сангаас тус сумын 28 жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд 357.0 сая төгрөгний хөнгөлөлттэй зээл олгож 434 ажлын байр шинээр бий болсон мэдээ байна. Гэсэн хэдий ч ажилгүйдлийн түвшин 6.0 хувьтай байгаа нь ажлын байр бий болгох, иргэдийн орлогыг нэмэгдүүлэх талаар хийж буй ажлыг улам эрчимжүүлэх шаардлагатайг харуулж байна.

Монгол Улсын Засгийн газраас Хархорин хотын цэвэр бохир усны инженерийн шугам сүлжээг шинээр байгуулахад эхний ээлжинд 1.0 тэрбум төгрөгний санхүүжилт олгохоор шийдвэрлэсэн. Инженерийн шугам сүлжээ ашиглалтанд орсноор бизнес эрхлэгчдэд бас нэг таатай нөхцөл бий болно гэж үзэж байна. Хархорин хотын хөгжлийн бас нэг тулгуур нь яах аргагүй аялал жуулчлалын салбар мөн. Монгол Улсын аялал жуулчлалын үндсэн маршрутад Хархорин хот хамаардаг нь энэ салбарын бизнес, үйлчилгээ  хөгжих бүрэн боломжтой билээ.

Орхоны хөндийн цогцолборт газрууд, Монголын эзэнт гүрний нийслэл Харахорум хотын туурь, Эрдэнэзуу хийдийг түшиглэн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхэд Та бүхэн туршлага хуримтлуулж,  амжилт олж байгаа. Цаашид мэргэшсэн хөтөч бэлтгэх, аялал жуулчлалын шинэ төрлийн шинэ менежмент бүхий соёлтой  үйлчилгээнүүдийг бий болгох, байгаль орчныг хамгаалахад ихээхэн анхаарч ажиллах шаардлагатай байна. Японы Засгийн газрын буцалтгүй тусламжийн хөрөнгөөр баригдаж буй 5.0 сая долларын төсөвт өртөг бүхий” Хархорин-Музей”энэ онд багтаж ашиглалтанд орох ёстой. ”Хархорин-Музей” ашиглалтанд орсноор тус хотод аялал жуулчлал хөгжих өргөн боломжийг нэмэгдүүлнэ гэж үзэж байна.

Энэ бүхэн бол ойрын үеийн дүр зураг юм.  Би Хархорины ирээдүйг дор хаяж арван жилээр, тэгэхдээ их өөдрөгөөр төсөөлж явдаг. Түүх сөхвөл өнөө жил Чингис хааны зарлигаар Их Монгол Улсын нийслэл Хархорум хот үүсгэн байгуулагдсаны 790 жилийн ой тохиож буй. 2005 онд Ерөнхийлөгчийн зарлиг гарч Хархорин хотыг сэргээн байгуулах ажлыг судалж, Улсын Их Хуралд санал оруулахыг Засгийн газарт чиглэл болгосон байдаг. Миний бодоход уул уурхайн болон аж үйлдвэрийн цогцолборын их бүтээн байгуулалт алсуураа Хархорины ирээдүйтэй холбогдоно гэж үзэж байна. Саяхан Засгийн газар “Шинэ бүтээн байгуулалт” хөтөлбөрийг УИХ-аар батлуулсан.

Энэ хөтөлбөрийн агуулга зөвхөн одоогийн нийслэл Улаанбаатарын хөгжлөөр хязгаарлагдаагүй, бүсийн хөгжлийн бодлого, орчин үеийн хот байгуулалттай нягт уялдаатай. 2020 онд Хархорум хотын 800 жилийн ойг бид шинэ хотын бүтээн байгуулалтаар угтах боломж байхыг үгүйсгэхгүй. Энэ бол биелэхгүй мөрөөдөл биш. Бид зоригловол, хамтдаа зүтгэвэл бүтээж чадах зүйл. Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ гэдэг. Та бидний өмнө хэтийн сайхан ирээдүй байна.

Эрхэм хүндэт Хархоринчууд аа, 
Өнгөрсөн жилийн ололт амжилтаа улам бататгаж, 2011 онд тохиох төрөлх аймгийнхаа түүхт 80 жилийн ойгоо ажил хөдөлмөр, амжилт бүтээлийн дээдээр угтахыг хүсэн ерөөе. Ирээдүйн Хархорины их бүтээн байгуулалт өнөөдрөөс Та бүхний сэтгэл оюунд ургаж, хожим биелэлээ олох болтугай.

“Уул уурхайд түшиглэсэн Үндэсний их бүтээн байгуулалтын үе эхэллээ. Энэ бол бодит ажил. Их бүтээн байгуулалтад бие сэтгэлээрээ бэлэн байж, гар бие оролцохыг уриалъя. Бүтээн байгуулалтыг эрүүл бие бялдартай, өндөр боловсрол, мэдлэгтэй, өрсөлдөх чадвартай, хөгжлийн төлөө хүсэл эрмэлзэлтэй, хөдөлмөрч, хичээнгүй, хатуужилтай хүн л хийх болно. “Монгол хүний хөгжил” гэдгийг манай Засгийн газар ийм өргөн утгаар харж, Их бүтээн байгуулалт хийх, иргэн хүний хөгжлийг хангах хос том зорилтыг нэг зоосны хоёр тал хэмээн үзэж, нэгдмэлээр шийдэхийг зорьж байна” гэж Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын иргэдтэй уулзахдаа хэлэв.

Тэрээр 2010 оны 7 дугаар сарын 23-наас 8 дугаар сарын 15 хүртэл баруун 9 аймагт ажиллах томилолтоо эх орныхоо “хүйс” нь болсон их хаадын нутаг, төвийн бүсийн тулгуур төв Хархорин хотоос эхэллээ. Ерөнхий сайд С.Батболд Өвөрхангай аймгийн Хархорин хотын иргэдтэй уулзаж төр, засгаас авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээ, хөгжлийн хэтийн зорилт, чиглэлийн талаар танилцуулж, иргэдийнхээ санал бодлыг сонслоо. Улс төр, нийгэм, эдийн засгийн түүхэн боломжийг хамтарсан Засгийн газар ашиглаж, үр дүнг нь ард түмэн хүртэх ёстой. Том эрх ашгийн төлөө хамтран ажилласны хүчинд багагүй хугацаанд яригдаж байсан хөгжлийн олон чухал асуудлыг шийдэж, улс орныхоо хөгжлийг түргэтгэх анхны алхмаа хийж үйлдвэрлэл, бизнес хөгжих тааламжтай нөхцөл бүрдүүлж эхэллээ. Төр, засаг төвлөрлийг сааруулах зорилгоор орон нутагт төсвийн болон тендерийн эрх мэдэл өгч хариуцлагыг нь ч үүрүүлэх бодлого баримталж байна  гэж Ерөнхий сайд хэлэв.

Засгийн газар стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахын тулд эхний ээлжинд Оюутолгой ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулж Тавантолгойн ордыг ашиглах эрх зүйн үндсийг тавьсан. Ингэснээр ард иргэд, үндэсний компаниуд давуу эрхийн хувьцаа эзэмших боломж нээгдэж, иргэн бүр өөрийн гэсэн өмчтэй болох, байгалийн баялагтаа эзэн нь байх түүхэн шийдвэрийг хамтдаа гаргасан юм. Орд газрыг ашиглалтад оруулж, олборлосон ашигт малтмалаа тээвэрлэх дэд бүтцээ хөгжүүлэх, ашигт малтмалыг эцэслэн боловсруулах, олон улсын зах зээлд үнэ хүргэн арилжаалах, мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэх зэрэг олон ажлыг Засгийн газар ээлж дараатай, тодорхой үндэслэл судалгаатай, нэгдсэн бодлого, нэгдмэл удирдлагаар хангахын төлөө шургуу ажиллаж байгааг Ерөнхий сайд С.Батболд хэлсэн үгэндээ тэмдэглэв.

Төмөр замын талаар төрөөс баримтлах бодлогыг Улсын Их Хурлаас батласан. Энэ хүрээнд эхний ээлжинд 2011-2014 онд 1000 гаруй км төмөр замыг Тавнтолгой-Сайншанд-Баруун-Урт-Чойбалсангийн чиглэлд барихаар болсон. Энэ төсөлтэй уялдуулан “Сайншандын аж үйлдвэрийн цогцолбор байгуулж нүүрс боловсруулан кокс гаргах, төмөр, нүүрс хийжүүлэх, газрын тос боловсруулах, зэс хайлуулах зэрэг олон үйлдвэр байгуулах юм. Цогцолборын эхний ээлжийг 2011-2014 онд барьж байгуулах бөгөөд цогцолборыг бүрэн байгуулснаар 2021 онд нийт 80 орчим мянган ажлын байр шинээр бий болно гэж Засгийн газар тооцоолж байна.

Иргэдийнхээ амьдралын чанар, ахуй нөхцлийг сайжруулах зорилтыг аж үйлдвэржүүлэлтийн бодлоготой уялдуулж, хамтад нь шийдвэрлэхийн тулд хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх, боловсролын салбарын шинэчлэлийг эрчимжүүлэх, 2010 оныг “Бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил” болгосон. Үүний зэрэгцээ газар тариалан, мал аж ахуйг эрчимжүүлж, дотоодын хүнсний үйлдвэрлэлийн хэрэгцээгээ бүрэн хангах, хөнгөн үйлдвэрээ хөгжүүлэхийг Засгийн газар зорьж байгаа юм.

Ерөнхий сайд хэлэхдээ амин зуулга болсон малаа байгалийн гамшиг, зуданд алдсан малчдыг дэмжиж бололцоотой бүх арга хэмжээг авах нь Засгийн газрын нэн ойрын зорилтын нэг байсаар байх болно. Монгол хүний хөгжлийг хангах нь Засгийн газрын үйл ажиллагааны тэргүүлэх чиглэл байх болно гэсэн байр суурь одоо ч, цаашид ч хэвээр байх болно. Засгийн газар 2010 оны 8 дугаар сарын 1-нээс эхлэн сар бүр иргэн бүрт 10 мянган төгрөг, цаашид 2011 оны 1 дүгээр сараас сар бүр олгох мөнгөний хэмжээг нэмэгдүүлж, 21 мянган төгрөгөөс доошгүй болгохоор зорьж байна. Хөгжлийн түвшин монгол хүний эрүүл мэнд, боловсролын түвшин, амьдралын чанар, өрсөлдөх чадвараар тодорхойлогдоно гэлээ.

Дараа нь Ерөнхий сайд С.Батболд иргэдийн асуултад дэлгэрэнгүй хариулт өглөө. “Хүний хөгжил сан”-гаас өгч байгаа мөнгө, тэтгэвэр тэтгэмж, Орхон голын бохирдол зэргийн талаар иргэд ихэвчлэн асууж, тодруулж байлаа. Хархорин суманд спорт цогцолбор шинээр барьж, байгаль орчны лаборатори байгуулах асуудлыг Засгийн газар анхааралдаа авна гэж Ерөнхий сайд хэлснийг Хархоринчууд баяртайгаар хүлээн авлаа. Өвөрхангай аймгийн Хархорин сум дэд бүтэц, зам харилцаа сайтай, түүх соёлын өлгий, аялал жуулчлал хөгжсөн. 12 мянга гаруй хүн амтай, 23 мянга гаруй толгой малтай, мал аж ахуй, газар тариалан эрхэлж, гахай, тахиа өсгөж, хүнсний ногоо, малын тэжээлийн ургамал тариалдаг.

Сумын хөгжлийн тулгуур нь газар тариалангийн салбар. “Атрын III аян”-ы хүрээнд Хархоринчууд өнгөрсөн онд 1100 тн төмс, хүнсний ногоо, 700 тн үр тариа хураан авч аймгийнхаа хэрэгцээнд нийлүүлжээ. Газар тариалангийн салбар, жижиг, дунд үйлдвэрлэл, аялал жуулчлалын салбараа хөгжүүлэх боломж ч байна. Хархорин хотын цэвэр, бохир усны инженерийн шугам сүлжээг шинээр байгуулахад зориулж Засгийн газар эхний ээлжинд 1 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт олгохоор шийдвэрлэсний дагуу гүйцэтгэгч компани ажлаа эхлүүлээд байна

Ерөнхий сайдын дэргэдэх “Хилийн чанад дахь Монгол Улсын иргэдтэй хамтран ажиллах зөвлөл”-өөс санаачилсан “Эх орныхоо хөгжилд-бидний оролцоо” сэдэвт гадаадад байгаа боловсрол, мэргэжлээрээ манлайлагч монголчуудын анхдугаар чуулга уулзалт 2010 оны 7 дугаар сарын 19-ний өдөр Төрийн ордонд  Монгол Улсын Ерөнхий сайдын ивээл дор амжилттай зохион байгуулагдлаа. Уг чуулга уулзалтыг зөвлөлөөс “Цахим өртөө холбоо” ТББ-тай хамтран зохион байгуулсан бөгөөд АНУ-ын Азийн сан дэмжигч байгууллагаар оролцов. Чуулга уулзалтад нийт 385 иргэд онлайн бүртгүүлж оролцсноос 202 нь дэлхийн 26 улс оронд ажиллаж, сурч амьдарч байгаа Монгол Улсын иргэд, монголчуудын холбоодын гишүүд, 183 орчим нь гадаадад боловсрол эзэмшсэн бөгөөд гадаадад төгсөгчдийн холбоонд бүртгэлтэй залуучууд байв.

1. Үдээс өмнөх хуралдаан:
Монгол Улсын сайд, ЗГХЭГ-ын дарга, Хилийн чанад дахь Монгол Улсын иргэдтэй хамтран ажиллах зөвлөлийн дарга Ч.Хүрэлбаатар нээж  үг хэлэв. Чуулга уулзалтын төлөөлөгчдөд хандаж Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж,  Улсын Их Хурлын дарга Д.Дэмбэрэл нар илгээлт ирүүлж, мэндчилгээ дэвшүүлснийг Ерөнхийлөгчийн зөвлөх н.Сосормаа, УИХ-ын даргын зөвлөх Д.Даваасамбуу нар уншиж сонордуулав. Хилийн чанадад суугаа Монгол Улсын иргэдийн талаар авч хэрэгжүүлж буй төр засгийн бодлого, чиглэл, арга хэмжээний талаар Монгол Улсын сайд, ЗГХЭГ-ын дарга, Хилийн чанад дахь Монгол Улсын иргэдтэй хамтран ажиллах зөвлөлийн дарга Ч.Хүрэлбаатар, Гадаад харилцааны яамны Консулын газрын дэд дарга Н. Батаа, Үндэсний хөгжил шинэтгэлийн хорооны дарга Х. Хашчулуун нар дэлгэрэнгүй илтгэл тавилаа.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд чуулганы оролцогчдод алс хол, хилийн чанадаас эх орныхоо хөгжилд хувь нэмэр оруулахаар хүрэлцэн ирсэнд талархал илэрхийлж цаг харамгүй, халуун дотно яриа өрнүүллээ. Мөн гадаадад улс орныхоо нэрийг өндөрт өргөж, монгол хүний чадавхи, үнэмлэмжийг өсгөж яваа залуу эрдэмтэн Финляндын “Аабу” академын багш доктор н.Цэрэн-Онолтыг “Онцлох хүн-2010”, төр иргэний гүүр болон амжилттай ажиллаж буй “Шилдэг монголчуудын холбоо-2010”-аар Британы монголчуудын холбоог, хүний нутагт эх орон нэгтдээ байнга тусалдаг “Түшигтэй хүн-2010″–аар Англид амьдарч буй багш н.Цэрэнбат нарт хүндэт өргөмжлөл гардуулж, чуулганы төлөөлөгчидтэй дурсгалын зураг татуулав.

“Цахим өртөө холбоо” ТББ-ын гүйцэтгэх зөвлөлийн дарга Д.Сайнбаяр “Хилийн чанадад байгаа монголчуудын өнөөгийн дүр зураг”, Монгол-Германы гүүр ТББ-ын удирдах зөвлөлийн гишүүн А.Баярцэцэг “Өндөр боловсрол, нарийн мэргэжил эзэмшсэн иргэдээ эх оронд нь эргэн ирж ажиллахад  дэмжлэг үзүүлэх гадаад орны туршлагаас”, “Цахим өртөө холбоо”  ТББ-ын удирдах зөвлөлийн гишүүн н.Энхжаргал нар “Гадаадад суралцагчид, төгсөгчдийн бүртгэл мэдээллийн нэгдсэн санг бий болгох ХАШ төслийн талаар” сэдвүүдээр илтгэлүүд тавив. Түүнчлэн үдээс өмнөх хуралдаанд “Хэл соёлоо хадгалая” салбар хуралдаан зохион байгуулагдаж “АНУ дахь Монгол соёлын төв”-ийн захирал М.Саруул-Эрдэнэ “Хилийн чанад дахь монголчуудын Монгол соёлоо хадгалах, үүсэж буй бэрхшээл, даван туулах арга зам” сэдвээр илтгэл тавилаа.

2. Салбар хуралдаан:
Үдээс хойш 4 чиглэлээр салбар хуралдаан зохион байгуулагдав.
№ Салбар хуралдааны чиглэл Илтгэгчид Оролцогчдын тоо
Эдийн засаг, санхүү 1.Доктор н. Лхагвасүрэн- Манчестирийн Их сургуулийн багш
Э. Жагдагдорж- АНУ дахь Монголчуудын ХААҮ-н тэргүүн,
Болд -“Нью-ком”ХХК гүйцэгтгэх захирал
Ц.Отгочулуу- өрсөлдөх чадвар төвийн тэргүүн 67
Улс орны өрсөлдөх чадвар, Мэдээлэл технологийн боловсрол 1. Доктор н. Бат-Өлзий АНУ Microsoft-н хэлтсийн дарга
Доктор н.Цэрэн-Онолт Финлянд,”Аабу”академын багш
Нандинбаатар- Шведийн их сургуулийн эрдэмтэн, судлаач
Ц.Буянцогтоо- USI компанийн ерөнхий захирал
Хүн  байгаль, экологийн асуудал.  Олон улсын  “сайн”  туршлага нэвтрүүлэх нь 1.Доктор Б.Энхтуяа- Чехийн академийн эрдэмтэн судлаач
Батхишиг- АНУ  Төмөрхүү-АНУ

Эрүүл мэнд ба анагаах ухааны ололт амжилт 1.Доктор Ц.Базаррагчаа- Лондон,  Мэри-Стопс и
Доктор н. Энхжин- Женев, Глобал Фонд
 Хэл соёл 1. Доктор М.Саруул-Эрдэнэ АНУ, Монгол- Соёлын төвийн тэргүүн 

Тус чуулга уулзалтаас болон салбар хуралдаануудаас гарсан зөвлөмж:

Ерөнхий сайдын ивээл дор, гадаадад амьдарч буй боловсрол эзэмшсэн, туршлага хуримтлуулсан Монгол Улсын иргэдийн “Эх орныхоо хөгжилд-бидний оролцоо” сэдэвт анхдугаар чуулга уулзалтыг Улаанбаатар хотноо зохион байгуулж, дэлхийн 20 гаруй орноос оролцсон зочид, төлөөлөгчид, монголчуудын холбоодын төлөөллийн саналыг тусган, Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого, Монгол улсын шинжлэх ухаан, технологийг 2007-2020 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө, Монгол улсад үндэсний инновацийн тогтолцоог 2008-2015 онд хөгжүүлэх хөтөлбөр, Монгол улсын XXI зууны тогтвортой хөгжлийн хөтөлбөрийг батлан гаргасантай уялдуулан гадаадад сурч, ажиллаж. амьдарч байгаа иргэдийн хүч бололцоо, эзэмшсэн мэдлэг, боловсрол, олон улсын туршлагын үр шимийг хүртэх бололцоо өргөнөөр нээгдэж буйг онцлон тэмдэглэж цаг алдалгүй нэвтрүүлэхийн ач холбогдлыг чухалчилж чуулганы оролцогчид дараахи зөвлөмжийг төр засаг, эрдэм шинжилгээ, олон нийт төрийн бус байгууллагууд, бизнес эрхлэгчдэд сонордуулж байна. Үүнд.

1. Эдийн засгийн салбарт:
– Хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн орчинд гадаадын банк санхүүгийн байгууллагад ажиллаж туршлага хуримтлуулж буй залуусаа дэмжих, тоог өсгөх,
– Гадаадад боловсрол эзэмшсэн болон гадаадад судалгаа хийж буй мэргэжилтнүүдтэй мэдээлэл солилцох, дотоодын хөрөнгийн зах зээлийн үйл ажиллагаа сайжруулахад татан оролцуулах,
– Хөдөлмөрийн зах зээл ба залуу гэр бүлд дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор хөдөлмөрийн зах зээлийг илүү уян хатан болгох, эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүст ялгавартай цалин тогтоох, тэгш бус байдлыг өөгшүүлж байгааг арилгах зэрэг зах зээлийн зарчимд шилжүүлэх,
– Хүн хэмээх капиталыг хөгжүүлэхэд бага насны хүүхдийн боловсролыг хөтөлбөрийг олон улсын жишигт хүргэж шинэчлэх. ирээдүйд өрсөлдөх чадвартай Монгол хүнийг бэлдэх, оюунжуулах, чадваржуулах нөхцлийг түлхүү бүрдүүлэх,
– Гадаадад буй Монголчууд, Монголчуудын холбоодын бизнес эрхлэх, хөрөнгө оруулалт оруулах санал санаачлагыг дэмжих, тэднээр дамжуулан Монгол дахь жижиг, дунд үйлдвэрүүд, бүтээгдэхүүн экспортлох чадавхи бүхий дэвшилтэт технологид суурилсан жижиг, дунд үйлдвэрүүдийг дэмжих, дотоодын бараа бүтээгдэхүүнийг сурталчилах, борлуулах суваг болгон хамтран ажиллах, тогтмол холбоо тогтоох,
– Гадаадад буй монголчууд, холбоод, аж ахуй эрхлэгчдийг төрийн бодлого боловсруулагчтай холбох, төрийн байгууллага болон дотоодын аж ахуйн нэгжийн гадаадад хийх айлчлал, танилцах аялал зэргээр зохион байгуулалттайгаар холбож өгөх,
– Гадаадад их дээд сургууль төгсгөгч нарт тухайн суралцсан газар нь 1-2 жил ажиллах боломжийг дэмжиж бүрдүүлэх, санхүүгийн туслалцаа үзүүлэх,
– Гадаадад их дээд сургууль төгсгөгч нарыг дадлагажуулах болон эдийн засгийн хувьд чадавхижуулах, зах зээлийг судлуулах зорилгоор гадаадад үйл ажиллагаагаа явуулж буй Монголын жижиг бизнес эрхлэгчидтэй холбох, түүнчлэн дотоодын аж ахуйн нэгж, байгууллагуудад төгссөн мэргэжлээрээ ажиллахад нь холбох гүүр бий болгох
– Төрийн ба хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааны эрх зүйн баримт бичгийн хэрэгжилтийг хангах, үйлдвэрлэлийн инновацын орчинг бий болгоход төрийн байгууллагууд гадаадад байгаа иргэдтэй хамтран ажиллах,

2. Мэдээлэл технологийн салбарт:
 Мэдээлэлжсэн нийгэм, мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг хөгжүүлэх тухай зорилтыг улс орны дээд удирлагаас авахуулаад энгийн ард нийтийн дунд адил төвшинд ойлгож, бүгд нийтээрээ өндөр хүсэл тэмүүлэлтэйгээр үндэсний хэмжээний хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүулэх явдал’ чухал. Үүний тулд:
          –  Мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг хөгжүүлэхийн тулд түүнд тохирсон   
              бүтцийн шинэ өөрчлөлтийг хийх
– Мэдээлэлжсэн нийгэм, мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг байгуулахад гол үндсэн суурь бүтэц нь мэдээллийн технологи болох тул энэ салбарын хөгжилд нэн тэргүүнд ач холбогдол өгч, нийгмийн үйлчилгээний бүхий л салбарыг мэдээллийн технологижуулах зорилтыг дэвшүүлж, түүний санхүүжилт хөрөнгө оруулалтын тогтолцоог байгуулах
   – Мэдээллийн технологи дээр суурилсан үйлдвэрлэлийн салбарыг хөгжүүлэхэд дотоод гадаад зах зээлийн аль алинд ач холбогдол өгч, тухайлсан стратегийг боловсруулан боловсруулан хэрэгжүүлэх нь чухал ч юуны түрүүнд дотоод зах зээлдээ анхаарлаа төвлөрүүлэх нь чухал. Дотоод зах зээлийн хөгжил нь нийт салбарын чадавхийг дээшлүүлэх бөгөөд энэ нь улмаар гадаад зах зээл дээр тоглолт хийх чадавхийг тухайн салбарт бий болгоно.
      – Нийгэм дахь програм хангамж болон бусад мэдээллийн технологийн үйлчилгээний хэрэгцээгээ өөрсдийн хүчээр бүрэн хангадаг байхаар хуульчлах
     – Өндөр технологийн үйлдвэрлэлийн хөгжлийн хурдасгуур болсон шинжлэх ухааны парк, технологийн парк хэмээх хөгжлийн загварыг өөрийн орны онцпогт тохируулан бий болгох
– Үндэсний Инновацийн тогтолцоог үүсгэн бий болгох талаар идэвхтэй ажиллах
– Монголын нийгмийг мэдээлэлжүүлэхдээ технологийн дэвшилтэт хандлагыг сонгон зоригтойгоор нэвтрүүлэх нь чухал. Жишээ нь, мобайль платформ дээр суурилсан төрөл бүрийн үйлчилгээг өргөнөөр нэвтрүүлэх, интернэт дээр суурилсан Клауд үйлчилгээг хүчтэй нэвтрүүлэх
– Их дээд сургуулийг энгийн сургах сургуулийн хэлбэрээс судалгааны их дээд сургууль болгон өөрчлөх, үүнийг дэмжсэн хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх
– Их дээд сургууль нь шинжлэх ухааны цөм байгууллага байдаг хэлбэр лүү оруулах, АНУ-ын БэйДоле-ийн хуультай төстэй хуулийг бүтээх
– Мэргэжлийн болон болон дээд боловсролын тогтолцоог илүү прагматик болгон өөрчлөх

3. Эрүүл мэнд, анагаах ухааны салбарт:
– Эмнэлэг, судалгаа, сургалт, дадлагыг цогцоор нь хийх орчин бүрдүүлэх туршлагыг нэвтрүүлэх,
– Эрүүл мэндийн судалгааны төв, лавлагааны лабораторийг нөөц боломжоо ашиглан байгуулж нэгдсэн мэдээллийн сантай болох,
– Эрүүл мэндийн судалгаа, шинжилгээний ажилд хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж; ойрын 2 жилд улсын төсвийн 1 хувийг зарцуулах,
– Эмчилгээ болон оношлогооны тоног төхөөрөмжийг сайжруулан орчин үеийн, шинэ технологийн багаж төхөөрөмжийг хөдөө орон нутагт хангахад гадаадад ажиллаж, сурч байгаа иргэдийн хүч бололцоогоо ашиглан олон улсын   байгууллагууд, хандивлагчдыг татан оролцуулах ба хандивын тоног төхөөрөмжийг Монгол Улсад оруулахад төрийн байгууллагын хүнд суртал, шат дамжлагыг багасгах,
– Эд, эс, омог өсгөврийн сан байгуулж үйл ажиллагааг тогтворжуулах,

4 . Байгаль орчны салбарт:
– Өндөр технологи, байгаль орчинд халгүй үйлдвэрлэл, үйлчилгээг нэвтрүүлэхэд гадаадад боловсрол, туршлага эзэмшсэн иргэдийг татах оролцуулах,
– Биологийн төрөл зүйл, хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд хортой технологи бүхий үйлдвэрлэл, үйлчилгээг хориглож гадаадын хөрөнгө оруулалтанд технологийн түвшний үнэлгээ хийдэг зарчмыг бий болгон хэрэгжүүлэх,
– Байгалийн баялгаас олсон ашиг, хөрөнгийг шинжлэх ухаан, технологид зарцуулах замаар нийгэм эдийн засгийн тогтвортой хөгжлийг дэмжих
– Ургамлын суулгацыг ашиглан, нөхөн сэргээлт хийхэд орон нутгийн удирдлага, иргэдийн төлөөлөгчдийг татан оролцуулж уул уурхайн нөхөн сэргээлтэд зарцуулах хөрөнгийн хэмжээг дахин нэмэх,
– Хөрс, усны шинжилгээг хийх тоног төхөөрөмжийн гаалийн татварыг тэглэх,
– Лабораторийн нөхцөлд,,,
– Байгаль орчин, биологи, хими болон технологичдын мэргэжлийн клубыг байгуулах, бодлого боловсруулагчид болон хяналтын байгууллагынхантай шаардлагатай үед хамтран ажиллах,

5. Бусад
      – Шинжлэх ухааны парк, технологийн инкубатор, технологи дамжуулах төвүүдийг байгуулж үндэсний үйлдвэрлэлийн технологийн түвшинг дээшлуүлэх ажиллагааг тууштай дэмжиж ажиллахад олон улсын туршлагыг нэвтрүүлэх боломж бололцоонд түшиглэх буюу гадаадад байгаа иргэдийн мэдлэг, боловсрол, мэдээллийг цаг алдалгүй нэвтрүүлэх,
     – Судалгаа шинжилгээний зориулалттай тоног төхөөрөмж, хандивийн багаж хэрэгслийг татвараас бүрэн чөлөөлөх,
     – Гадаадад байгаа монголчуудын талаарх бүртгэл мэдээллийг сайжруулах, нарийвчилсан судалгааг хийхдээ гадаадад байгаа монголчуудын холбоо болон бусад байгууллагуудыг татан оролцуулах, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх
     – Хилийн чанадад монголчуудын өөрсдийн санаачлагаар зохион байгуулж буй уулзалт, чуулга, соёлын арга хэмжээнд төр засгаас дэмжлэг үзүүлж төлөөлөгч ирүүлж тэдний санал бодлыг байнга сонсож байх.
     – Чуулга уулзалтаас гарч буй зөвлөмж, бүтээлч санал санаачлагыг ажил хэрэг болгоход онцгой анхаарч ажиллах
Түүнчлэн хилийн чанадад амьдарч буй өндөр боловсрол, нарийн мэргэжил эзэмшсэн Монгол Улсын иргэдийг эх орондоо эргэн ирж ажиллах болон хилийн чанадаас мэдлэг, туршлага, боломжоо улс орны нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлд хувь нэмэр болгох, цаашид улам нэмэгдэх төлөвтэй байгаа хөдөлмөрийн зах зээл дээрх өндөр ур чадвар бүхий ажиллах хүчний эрэлт хэрэгцээг хангах, төрийн алба, хувийн хэвшил, их сургууль, эрдэм шинжилгээний байгууллагуудыг чадавхижуулах, шинэ мэдлэг, дэвшилтэт арга, технологийг нэвтрүүлэхэд чухал хувь нэмэр оруулах гадаадад байгаа Монгол Улсын иргэдийг эх орондоо татах зорилготой “Зөгийн үүр” хөтөлбөрийг боловсруулсанд гадаадад амьдарч байгаа боловсрол, туршлага эзэмшсэн иргэд сайшаан дэмжиж хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэн үр дүнгээ тайлагнахаар боллоо.

ХИЛИЙН ЧАНАДАД АМЬДАРЧ БУЙ МОНГОЛ УЛСЫН ИРГЭДТЭЙ ХАМТРАН АЖИЛЛАХ ЗӨВЛӨЛИЙН АЖЛЫН АЛБА

Зуны аагим халуун энэ өдөр монголчууд тэртээ 20 жилийн өмнөх бас нэгэн халуун өдрийг дурслаа. Энэ сонгууль нь улс төрийн олон нам оролцсон анхны сонгууль гэсэн тодотголоороо түүхэнд тэмдэглэгдэн үлдсэн юм. Түүх бичлэг болсон сонины хуудсыг сөхөн харвал тухайн сонгуульд МАХН, МоАН, МСДН, МҮДН, МНН, МЧХН (Чөлөөт хөдөлмөрийн нам) гэсэн зургаан нам “уралджээ”. Олон нам оролцсон анхны чөлөөт сонгуулийн 20 жилийн ойд зориулсан баярын хурал өнөөдөр Соёлын төв өргөөнд болж, Монгол Улсын Ерөнхий сайд, МАХН-ын дарга С.Батболд, Монгол Улсын Тэргүүн Шадар сайд, Ардчилсан намын дарга Н.Алтанхуяг нар илтгэл тавьж, дараа нь баярын концерт боллоо.

Улстөрийн тэр халуун өдрүүдийг дурсахаар Соёлын төв өргөөнд анхны ардчилсан үндсэн хуулиа баталж, өнгөрсөн хугацаанд туулж ирсэн ардчилсан нийгмийн түүхэн замналыг эхлүүлэх хүндтэй бөгөөд хариуцлагатай үүргийг хүлээсэн Ардын их хурал, Улсын бага хурлын гишүүд, иргэдийн төлөөлөл ирсэн байв. Ардчиллын 20 жилийн ойн хүрээнд энэхүү үйл явдлыг эргэн дурсаж, хүндэтгэл ёслолын арга хэмжээ зохион байгуулах нь зүй ёсны хэрэг юм гэж Ерөнхий сайд С.Батболд илтгэлийнхээ өмнөтгөлд дурдлаа.

Улс төрийн олон намууд оролцсон анхны сонгууль гэсэн тодотголтойгоор түүхэнд тэмдэглэгдэн үлдсэн түүх бичлэгийг сөхвөл тухайн сонгуулийн үр дүнд байгуулагдсан төрийн эрх барих төлөөлөгчдийн дээд байгууллага болох Ардын Их Хурлын анхдугаар чуулганаар байнгын ажиллагаатай парламент болох Улсын Бага Хурлыг 50 гишүүнтэйгээр байгуулсан байна. Ингэхдээ суудлын хуваарилалтыг сонгуульд намуудын авсан саналтай хувь тэнцүүлэх байдлаар шийдвэрлэжээ. Үр дүнд нь МАХН ба бусад шинэ намууд 60:40 гэсэн харьцаагаар Улсын Бага Хурлыг бүрдүүлсэн байна. Энэ нь сонгуулийн дүнгээр улс төрийн намууд парламентад зохистой байдлаар байрших, сонгогчдын саналыг бодитой тусгасан, зөв тэнцвэр бий болох улс төрийн аятай нөхцөлийг бүрдүүлсэн ухаалаг шийдэл байсан гэж түүхчид үнэлж байна.

“Тэртээх чөлөөт ардчилсан сонгуулиар үндсэн суурь нь баталгаажсан, ардчилалын замнал Та бидэнд олон зүйлийн ухаарал сургамж үлдээсэн, бахархам ололт амжилт, өмгөөлөн хамгаалах, эрхэмлэн дээдэлбэл зохих олон олон үнэт зүйлсийг бий болгосон.  Үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх, шүтлэг бишрэлтэй байх эрх, эрх чөлөө, хувийн өмч, чөлөөт сонголт, бизнесийн болон бүтээн туурвих эрх чөлөө, олон намын тогтолцоо, иргэний нийгмийн байгууллагад суурилсан ардчиллын институциуд бодит байдал, бидний амьдралын ердийн хэм хэмжээ үнэлэмж болжээ. Улс төрийн намуудын харилцаанд улс төрийн шинэ соёл, шинэ хэм хэмжээ тогтож, улс төрийн намууд сөргөлдөгчид биш түншлэгчид болж төлөвшлөө. Сонгуулийн үед өрсөлдөгчид байх боловч  улс орны нийтлэг асуудал, үндэсний эрх ашгийн төлөө хамтран ажиллагчид боллоо.

Үүний жишээ нь өнгөрсөн жилүүдийн эвслийн ба өнөөгийн манай хамтарсан Засгийн газрын үйл ажиллагаа юм гэж Ерөнхий сайд илтгэлдээ онцоллоо. Мөн “Бид эвсэж нэгдвэл их зүйлийг хийж бүтээж чадахаа ойлгодог боллоо, туршлагатай боллоо. Энэ бол өнгөрсөн 20 жилийн ардчиллын сургамж бид бүхний хамтын ололт, хамтын ухаарал мөн. Хамтарсан засгийн газар өнгөрөгч хугацаанд УИХ-тай  хамтран олон жил яригдаад шийдэж чадаагүй томоохон асуудлуудыг эхнээс шийдвэрлэж, улс орныхоо хөгжлийг түргэтгэх, хүн ардынхаа аж амьдрал, хүний хөгжлийг хангах, үйлдвэрлэл бизнесийг хөгжүүлэх тааламжтай нөхцөлийг бүрдүүлэхийн төлөө зоримог алхмуудыг хийж эхлээд байна.

Үндэсний аж Үйлдвэрийн цогцолбор, төмөр зам, шинэ бүтээн байгуулалт, говийн бүсийн дэд бүтцийн хөгжил, атрын III аян, монгол мал хөтөлбөр гээд асар их хөрөнгө оруулалт шаардсан аварга том бүтээн байгуулалт, ажлын байрны багтаамжтай төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүүлэх эхний алхмуудыг хийлээ. Эдийн засгийн хөгжлийн галт тэрэг нэгэнт хөдөлсөн гэдгийг хамтарсан Засгийн газрын тэргүүн хэллээ. Нэг үгээр хэлбэл улстөр, нийгмийн өөрчлөлтийн 20 жил дуусч, эдийн засгийн эрчимтэй хөгжлийн 20 жилийн буухиа эхэлж байгааг тэрбээр тодотгоод “Энэ буухиа галт тэрэгний эрч хурдыг сааруулахгүйн тулд хамтарсан Засгийн газар олон арга хэмжээ авч байна. Энэ бүхэн Засгийн газрын хийх ёстой л ажлууд” гэсэн юм.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд илтгэлийнхээ төгсгөлд “Сонгууль бол түүнд оролцогч улс төрийн намууд нэр дэвшигчид, сонгогчид, сонгуулийг зохион байгуулагч олон субъектуудын оролцоо, харилцааны соёлыг илтгэх толь билээ. Сүүлийн үед энэ толинд бид тийм ч сайхан харагдахаа больсон. Энэ дутагдлаа засаж залруулах нь ардчилалд суралцаж, түүнийг хөгжүүлж буйн нэгэн шалгуур болно. 20 жилийн өмнөх анхны чөлөөт ардчилсан сонгуулийн цэвэр шудрага өрсөлдөөний уламжлалыг сэргээж, сонгуулийн ардчиллын шинэ соёлыг төлөвшүүлж, Монголын ардчиллын хөгжилд шинэ түрлэг нэмэхийг нийт иргэд сонгогчид, улс төрийн бүх намд уриалж байна” гэлээ.

Баярын хурлын хүндэт зочид оо,
Хатагтай, ноёд оо.

Он цаг улирах тусам утга агуулга, учир холбогдол нь улам тодрох улс төрийн амьдралын нэгэн үйл явдлын ойг дурсан санах ёслол хүндэтгэлийн ажиллагаанд хүрэлцэн ирсэн та бүгдийнхээ амрыг эрэн мэндчилье. Одоогоос хорин жилийн өмнөх энэ өдрүүдэд зуны аагим халуунтай зэрэгцэн улс төрийн халуухан үйл явц өрнөж байжээ. Түүний оргил нь 1990 оны 7 дугаар сарын 29-ний өдрийн бүх нийтийн чөлөөт сонгууль байсан юм. Ардчиллын 20 жилийн ойн хүрээнд энэ үйл явдлыг эргэн дурсаж, хүндэтгэл ёслолын арга хэмжээ зохион байгуулж байгаа нь зүй ёсны хэрэг билээ.

Учир нь 1989 оны өвлийн жихүүн өдөр аядуу намдуу цуглаанаар эхэлсэн ардчилсан хөдөлгөөн цагаан морин жилийн хаврын саруудад эрч хүчээ авч, өргөн олныг хамарч улмаар тухайн үеийн улс төрийн тогтолцоог өөрчлөх шаргуу шаардлага тэмцлийн үр дүн нь энэхүү олон нам оролцсон анхны чөлөөт сонгууль юм. 20 жилийн өндөрлөгөөс эргэн харахад энэ сонгууль нь манай орны улс төрийн амьдралд гарсан нэн онцгой бөгөөд түүхэн ач холбогдолтой үйл явдлын нэгэн болох нь улам тодорч байна. Энэ сонгууль нь улс төрийн олон нам оролцсон анхны сонгууль гэсэн тодотголоороо түүхэнд тэмдэглэгдэн үлджээ. Түүх бичлэг болсон сонины хуудсыг сөхөн харвал тухайн сонгуульд МАХН, МоАН, МСДН, МҮДН, МНН, МЧХН (Чөлөөт хөдөлмөрийн нам) гэсэн зургаан нам оролцсон байна.

Нэг мандат бүхий 430 тойрогт нам ба нам бусчуудын эвслээс 2413 хүн нэр дэвшин өрсөлдөж байснаараа хамгийн олон нэр дэвшигчтэй сонгууль болжээ. Зарим тойрогт 72 нэр дэвшигч өрсөлдсөн нь содон баримт юм. Бас сонгогчдын идэвх оролцоо хамгийн өндөр, хамгийн их өрсөлдөөнтэй байжээ. Анхны санал хураалтаар 402 тойрогт нэр дэвшигчдээс хэн нэг нь олонхийн санал авч сонгогдсон бол, 28 тойрогт дахин санал хураалт явагдаж, эцсийн дүнгээр 429 депутат сонгогдож, 1 тойрогт 2 удаагийн санал хураалтаар хэн ч олонхийн санал авч чадаагүй байна. Анхны энэ сонгуулиар сонгогч нь нэр дэвшигчдээс нэгийг сонгох, намын төлөө санал өгөх гэсэн 2 давхар санал хураалт явагдсан нь бас нэг онцлог билээ.

Сонгуулийн үр дүн нь ч өнөөдөр эргэн дурсахад сонирхолтой юм. Нийт сонгогчдын 60.7 хувь нь МАХН-ын, 24.3 хувь нь МоАН-ын, 5.6 хувь нь МСДН-ын, 5.9 хувь нь Монголын Үндэсний Дэвшил намын, 1.2 хувь нь МНН-ын, 1.3 хувь нь МЧХН-ын төлөө тус тус саналаа өгч байжээ. Нэр дэвшигчдийн авсан саналын тоогоор бол АИХ-ын 430 суудлын 84.4 хувийг МАХН-аас, 3.8 хувийг МоАН-аас, 0.9 хувийг Монголын Социал-Демократ намаас, 1.4 хувийг МҮДН-аас, 9.5 хувийг нам бусчуудаас нэр дэвшигчид авч байлаа.

Энэхүү чөлөөт ардчилсан сонгуулийн үр дүнд байгуулагдсан төрийн эрх барих төлөөлөгчдийн дээд байгууллага болох Ардын Их Хурлын анхдугаар чуулганаар байнгын ажиллагаатай парламент болох Улсын Бага Хурлыг 50 гишүүнтэйгээр байгуулсан байна. Ингэхдээ суудлын хуваарилалтыг сонгуульд намуудын авсан саналтай хувь тэнцүүлэх байдлаар шийдвэрлэжээ. Үр дүнд нь МАХН ба бусад намууд 60:40 гэсэн харьцаагаар Улсын Бага Хурлыг бүрдүүлсэн. Энэ нь сонгуулийн дүнгээр улс төрийн намууд парламентад зохистой байдлаар байрших, сонгогчдын саналыг бодитой тусгасан, зөв тэнцвэр бий болох улс төрийн аятай нөхцөлийг бүрдүүлсэн ухаалаг шийдэл байсан нь өнөөдөр улам тодорч байна.

Анхны ардчилсан сонгуулийн ач холбогдлыг олон талаар тодотгож болно. Үүнд:
Монгол Улс төрийн шинэ тогтолцоонд шилжин, дэлхийн улс орнуудын нийтлэг жишиг бүхий парламентын засаглалтай орон болох үндэс суурийг тавьсан. Улмаар манай нийгмийн улс төрийн тогтолцоо, төрийн байгууллын бүтцийг үндсээр нь өөрчлөх, олон намын тогтолцоо бүрэлдэн төлөвших нөхцөлийг бүрдүүлжээ. Улс төрийн олон нам болон нам бусчуудын эвслээс нэр дэвшүүлэх, нэг тойрогт нэг мандатын төлөө олон нэр дэвшигч өрсөлдөх нөхцлийг бүрдүүлснээрээ иргэдийн сонгох сонгогдох эрхийг аливаа хязгаарлалтгүйгээр чөлөөтэй эдлүүлэх болсон. Иргэд ч энэ сонгуулиар үзэл бодлоо илэрхийлэх, үгээ хэлэх, сонголт хийх эрх, эрх чөлөөгөө илүү бодитойгоор мэдэрснээр цаашид нийгмийг ардчилах замд том түлхэц үзүүлсэн.

Олон нам бүлгийн төлөөлөлтэй төрийн эрх барих төлөөлөгчдийн дээд байгууллага-Ардын Их Хурал, хууль тогтоох дээд байгууллага-Улсын Бага Хурлыг байгуулснаараа улс төрийн олон ургальч үзлийг парламент дотор өрнүүлэх, улс төрийн зөвшилцлийг хангах нөхцөлийг ч бас бүрдүүлжээ. Сонгуулиар байгуулагдсан Ардын Их Хурал нь засаг захиргааны бүх нэгж, хүн ам, нийгмийн бүх бүлэг давхаргын төлөөллийг өөртөө багтааж, нийт ард олны санал бодлын бодит тусгал, бүрэн төлөөлөл болж байснаараа нийгмийн зөвшилцөл, үндэсний нэгдлийг хангаж чадсан байна.

Тийм ч учраас үйл ажиллагаа нь нийгэмд нээлттэй, иргэд сонгогчидтойгоо эргэх холбоо, амьд харилцаатай байж, аливаа асуудлыг нийтийн эрх ашгийн үүднээс, нийгмийн санаа бодлын огтлолцол дээр авч үзэж, голч төвч байдлаар шийдвэр гаргаж байв. Үүний хамгийн тод нотолгоо, чухал ололт нь Монгол Улсын шинэ үндсэн хуулийг боловсруулж хэлэлцсэн явц ба түүнийг эцэслэн баталсан явдал мөн. Ийнхүү энэ сонгууль нь Монгол Улсад сонгуулийн ардчиллыг жинхэнэ утгаар хөгжүүлэх анхны томоохон алхам болж, манай орны улс төрийн сонгуулийн практикт олон зүйл дээр цоо шинэ жишиг тогтоож өгсний зэрэгцээ цаашид сургамж авч залруулууштай зарим зүйлийг тодруулж өгсөнд түүний ач холбогдол оршино.

Эрхэм нөхөд өө,
Анхны чөлөөт, ардчилсан сонгуулийн ач холбогдлыг онцлон тэмдэглэхдээ, түүнийг угтвар нөхцөл, дараагийн үйл явдлаас нь салангид авч үзэх учиргүй. Энэ сонгуульд хүрсэн зам мөр шулуун дардан, амар хялбар байгаагүй. Үүнийг өнөө ба хойч үеийнхэнд үнэн мөнөөр нь бид бас хэлэх учиртай. Анхны чөлөөт сонгууль ч, ардчиллын өнөөгийн ололт, үнэт зүйлс ч аль нэг улс төрийн хүчин, нийгмийн аль нэг бүлэгт дангаараа харяалагдах өмчлөгдөх учиргүй, Монголын ард түмний хамтын бүтээл, нийт иргэд, улс төрийн бүх хүчний хамтын оролцооны үр дүн, нийтлэг ололт мөн билээ.

Харин оролцооны хэлбэр агуулга, хувь хэмжээ  гүйцэтгэсэн үүрэг, үүрсэн ачааны  жин өөр өөр байсан нь ойлгомжтой. Энд би МАХН-ын даргын хувьд тухайн үйл явдалд МАХН-ын гүйцэтгэсэн үүрэг, оролцооны тухай хэдэн үг хэлэх нь зүйтэй. Тэр үед улс төрийн үйл явц маш хурдтай, далайцтай тархаж, нөхцөл байдал өдөр хоногоор, бүр цаг минутаар өөрчлөгдөж байсан. Мэдээж аливаа тэмцэл шинэ ба хуучин, эрх баригч ба эсрэг хүчин гэсэн хоёр талын хооронд явагддаг тэр жам ёсны дагуу л үйл явц өрнөсөн байна. Энд нэг талаас эрх баригч, хуучинсаг хүчин гэгдэх МАХН, нөгөө талаас эрх баригчдыг эсэргүүцэгч шинэ хүчин гэгдэх ардчилсан хөдөлгөөнд багтагч холбоо, эвсэл,  нам, хүчнүүд үйл явдлын хоёр гол оролцогч, тоглогч байлаа.

1990 оны 2 дугаар сарын 18-нд болсон Монголын ардчилсан холбооны анхдугаар их хурлаас МоАН-ыг байгуулсан үеэс үйл явц эрс идэвхжиж, хурцдаж өрнөсөөр ердөө 5 сарын дараа дээрх сонгуулийг хийсэн юм. Энэ хугацаанд МоАХ-г гол цөмөө болгосон ардчилсан хүчний эвслийнхэн мэдэгдэл, сонордуулга хийх, шүүмжлэл, эсэргүүцэл өрнүүлэх, ил захидал, шаардлага хүргүүлэх, өргөх бичиг өргөх, тулган шаардлага тавих, жагсаал цуглаан, бүслэлт, суулт, өлсгөлөн зарлах зэргээр тэмцлийн энгийнээс хамгийн хурц хэлбэрүүдийг сонгон шаргуу тэмцэл өрнүүлж байжээ.

Нөгөө талд нь эрх баригч хүчин хориглолт, хамгаалалтын байдалд орсон боловч бүхэлдээ аядуу намдуу, ухаалаг хүлээцтэй хандаж, удирдлагын зүгээс “хэрхэвч хүч хэрэглэж болохгүй” гэсэн зарчмыг баримталж,  асуудлыг шийдэх гарцуудыг хайж, үйл явдлыг зөв чигт залж чиглүүлж байлаа. Ингэхдээ ардчилсан хүчнийхэнтэй хэлэлцээрийн ширээний ард суух, хамтарсан тунхаглал гаргах, буулт хийх, зөвшилцөлд хүрэх зэрэг “зөөлөн” аргаар хурцадмал байдлыг намжааж байсан нь ази дахь ардчиллын үлгэр жишээ буюу “аядуу ардчиллын загвар”-ыг бүтээхэд оруулсан хувь нэмэр гарцаагүй мөн.

Дээрх 5 сарын хугацаанд МАХН өөрийн дотоодод болон улс төрийн хүрээнд зоримог өөрчлөлтүүдийг хийсэн. Тухайлбал, бүгд хурлаа хуралдуулж, улс төрийн товчоо бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ огцрох, намын онц их хурлыг хуралдуулах, “МАХН бол төр, нийгмийг удирдан чиглүүлэгч хүч мөн” гэсэн үндсэн хуулийн онцгой эрх бүхий заалтаас татгалзах шийдвэр гаргаснаараа МАХН хариуцлагатай хүчин гэдгээ харуулсан гэж түүхчид дүгнэсэн байдаг. Намын онц их хурлаараа хөтөлбөр, дүрмээ шинэчлэн, удирдлагын сэлгээ хийж, нийгэмд улс төр, эдийн засгийн эрчимтэй өөрчлөлт хийхийн төлөө шийдвэр гаргасан.

Улмаар МАХН-ын гишүүдийн 100 хувийн төлөөлөл бүхий бүрэлдэхүүнтэй БНМАУ-ын АИХ-ын 11 дэх удаагийн сонгуулийн 9 дүгээр чуулганыг зарлан хуралдуулж, Үндсэн хуулийн нэмэлтийн тухай хуулийг хэлэлцэж баталсан юм. Хожим шилжилтийн үеийн “Бага Үндсэн хууль” гэж судлаачдын онцлон тэмдэглэх болсон эл хуулинд нам, төрийн эрх үүргийг зааглах, улс төрийн тогтолцооны гол цөм нь төр байх, ингэхдээ төрийн байгуулал нь АИХ-аас гадна байнгын ажиллагаатай парламент-УБХ, төрийн тэргүүн-ерөнхийлөгчийн институт, Засгийн газар гэсэн бүтэцтэй байх, тэдгээрийн хоорондын эрх мэдлийн харилцан хамаарал, зөв тэнцэлтэй, хуваарилалттай байх заалтуудыг оруулж баталсан. Ийнхүү чөлөөт сонгуулийн дараа байгуулагдах төрийн шинэ тогтолцоо, төрийн байгууллын бүтцийг хуульчлан баталгаажуулсан байна.

Улмаар тус чуулганаар Улс төрийн намуудын тухай хуулийг шинээр, Ардын депутатуудын хурлын сонгуулийн хуулийг шинэчлэн баталж, бүх нийтийн чөлөөт ардчилсан сонгууль явуулах шийдвэр гаргасан юм.  Ингэснээр олон намын тогтолцооны үндсийг бүрдүүлж, дөнгөж үүсээд байсан балчир шинэ намууд улсын бүртгэл авч, улс төрийн үйл ажиллагаа явуулах хууль ёсны эрхтэй болж, улмаар ердөө 3 сарын дараа сонгуульд бие даасан субьект болж өрсөлдөх зам мэдлийг засаж, боломж бололцоог олгосон юм.

Хэдийгээр ийнхүү цаг үеийн шаардлага, АХ-ний тулгалт байсан ч олон намын болон чөлөөт ардчилсан сонгуулийн тогтолцоо бүрдэх, төрийн шинэ байгуулал бий болох улс төр, эрх зүйн угтвар нөхцөлийг бүрдүүлэхэд МАХН онцгой үүрэг гүйцэтгэснийг энэ өдөр эргэн дурсахгүй байж боломгүй. Түүх түүхээрээ байх ёстой. Сонгуулийн үр дүнд байгуулагдсан АИХ-ын суудлын 84.4 хувь, УБХ-ын суудлын 60.4 хувийг МАХН авч, төрийн тэргүүн-БНМАУ-ын анхны ерөнхийлөгчөөр тэр үеийн МАХН-ын гишүүн Пунсалмаагийн Очирбат гуай сонгогдож томилогдсон нь ардчилсан төрийн шинэхэн түүхийн эхэн үеийн содон үйл явдлын нэг болж тэмдэглэгдсэн байдаг.

Ингэлээ гээд МАХН монголын ардчиллын хөдөлгөөнд саад болоогүйгээр барахгүй, ачааны хүндийг мөрлөж, улс төр, нийгмийн шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхэд зүтгүүр хүчин болж ирсэн. Шинэ үндсэн хуульт байгуулал бүрдэх хүртэлх шилжилтийн үеийн улс төр, эдийн засаг, нийгмийн амаргүй алхмуудыг МАХН, түүний тэргүүлсэн Засгийн газар нуруундаа үүрч гарсан. Олон түмэн энэ бүхнийг үнэлж, ойлгож, удаа дараа итгэл хүлээлгэсээр ирсэн. Ардчиллын 20 жилийн 16 жилд нь засгийн эрхийг дангаар болон хамтран барилцаж байгаа нь үүний тод нотолгоо болно. Итгэл хүлээлгэсээр ирсэн иргэд олондоо МАХН-ын мянга мянган гишүүдийн өмнөөс болон хувиасаа гүн хүндэтгэл илэрхийлж, талархал дэвшүүлж байна. Мөн манай намыг шинэчлэн өөрчлөгдөхөд түлхэц өгч, шударга шүүмжлэл, шахалт шаардлагаар өдөөж, хурцалж ирсэн ардчилсан хүчнийхэндээ түүхт ойн баяр хүргэж, талархлаа илэрхийлж байна.

Эрхэм хүндэт иргэдээ,
20 жилийн тэртээх чөлөөт ардчилсан сонгуулиар үндсэн суурь нь баталгаажсан, ардчиллын замнал Та бидэнд олон зүйлийн ухаарал сургамж үлдээсэн, бахархам ололт амжилт, өмгөөлөн хамгаалах, эрхэмлэн дээдэлбэл зохих олон олон үнэт зүйлсийг бий болгожээ. Үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх, шүтлэг бишрэлтэй байх эрх, эрх чөлөө, хувийн өмч, чөлөөт сонголт, бизнесийн болон бүтээн туурвих эрх чөлөө, олон намын тогтолцоо, иргэний нийгмийн байгууллагад суурилсан ардчиллын институциуд бодит байдал, бидний амьдралын ердийн хэм хэмжээ үнэлэмж болжээ. Улс төрийн намуудын харилцаанд улс төрийн шинэ соёл, шинэ хэм хэмжээ тогтож, улс төрийн намууд сөргөлдөгчид биш түншлэгчид болж төлөвшиж байна. 

Сонгуулийн үед өрсөлдөгчид байх боловч  улс орны нийтлэг асуудал, үндэсний эрх ашгийн төлөө хамтран ажиллагчид боллоо. Үүний жишээ нь өнгөрсөн жилүүдийн эвслийн болон өнөөгийн манай хамтарсан Засгийн газрын үйл ажиллагаа юм. Бид эвсэж нэгдвэл их зүйлийг хийж бүтээж чадахаа ойлгодог боллоо, туршлагатай боллоо. Энэ бол өнгөрсөн 20 жилийн ардчиллын сургамж бид бүхний хамтын ололт, хамтын ухаарал мөн. Хамтарсан засгийн газар өнгөрөгч хугацаанд УИХ-тай  хамтран олон жил яригдаад шийдэж чадаагүй томоохон асуудлуудыг эхнээс шийдвэрлэж, улс орныхоо хөгжлийг түргэтгэх, хүн ардынхаа аж амьдрал, хүний хөгжлийг хангах, үйлдвэрлэл бизнесийг хөгжүүлэх тааламжтай нөхцөлийг бүрдүүлэхийн төлөө зоримог алхмуудыг хийж эхлээд байна.

Стратегийн ач холбогдол бүхий ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах энхий алхам болох Оюу толгойн ордыг ашиглах хөрөнгө орууллалтын гэрээг байгуулж, бүтээн байгуулалтыг эхлүүлжээ. Таван толгойн орд газрыг ашиглах үзэл баримтлалыг батлуулснаар байгалийн баялагтаа эзэн нь байх, иргэн бүр өмчтэй болох хувь хишиг хүртэх, үндэсний компаниуд давуу эрхийн хувьцаа эзэмших, өсөж хөгжих түүхэн шийдвэр гаргалаа. Үндэсний аж Үйлдвэрийн цогцолбор, төмөр зам, шинэ бүтээн байгуулалт, говийн бүсийн дэд бүтцийн хөгжил, атрын III аян, монгол мал хөтөлбөр гээд асар их хөрөнгө оруулалт шаардсан аварга том бүтээн байгуулалт, ажлын байрны багтаамжтай төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүүлэх эхний алхамуудыг хийлээ. Эдийн засгийн хөгжлийн галт тэрэг нэгэнт хөдөлсөн гэдгийг хамтарсан Засгийн газрын тэргүүний хувьд хэлж байна.

Нэг үгээр хэлбэл улстөр, нийгмийн өөрчлөлтийн 20 жил дуусч, эдийн засгийн эрчимтэй хөгжлийн 20 жилийн буухиа эхэлж байна. Энэ буухиа галт тэрэгний эрч хурдыг сааруулахгүйн тулд хамтарсан Засгийн газар олон арга хэмжээ авч байна. Үнэт цаас, хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх, бүртгэлийн тогтолцоог бүрдүүлэх, банк санхүүгийн тогтолцоог тогтворжуулах, төрийн өмчийн компаниудын удирдлагыг нээлттэй болгох менежментийг шинэчлэх, бизнесийн орчны шинэтгэлийг эрчимжүүлэх, боловсролын салбарын шинэчлэлийг эрчимжүүлэх, нийгмийн эрүүл мэнд, даатгал, халамжийн  үйлчилгээг чанарын шинэ түвшинд гаргах, ажлын шинэ байрыг нэмэгдүүлэх талаар чармайн ажиллаж байна.

Хүний хөгжлийн сан, Хөгжлийн банк байгуулж, иргэддээ хувь хишиг хүртээх, их бүтээн байгуулалтын хөрөнгө оруулалтыг бүрдүүлэх  ажлыг эхлүүлж байна. Хүний хөгжлийг хангах , иргэдийн амьжиргааг хамгаалах, орлогыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр тодорхой арга хэмжээ авч байна. Иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлт, жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжих чиглэлээр 30,0 тэрбум төгрөгийг баталж, 10 дугаар сарын 1-нээс төрийн албан хаагчдын цалин, иргэдийн тэтгэвэр, тэтгэмжийг 30 хувиар өсгөх, хүний хөгжил сангаас иргэддээ сар бүр хувь хишиг хүртээх шийдвэрүүдийг гаргаад байна. Энэ бүхэн Засгийн газрын хийх л ёстой ажлууд. Бид бодитой ажил хийх болно.

Эдийн засаг, нийгмийн эдгээр зорилтуудын зэрэгцээ ардчиллын хөгжлийг хангах, ардчиллын шинэ соёлыг нийгмийн бүх салбарт нэвтрүүлэх зорилтууд тулгараад байна. Энд юуны өмнө сонгуулийн тогтолцоо, сонгуулийн ардчиллыг улам боловсронгуй болгох нь тулгамдсан зорилт юм. Анхны чөлөөт сонгуулиас хойш УИХ-ыг сонгох 5 удаагийн, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг сонгох 5 удаагийн сонгуулийг явуулжээ. Ахиц дэвшил мэдээж байгаа боловч зарим талаараа анхны чөлөөт сонгуулийн ардчилсан, шударга өрсөлдөөний зарчмаас гажсан зүйл бий. Үүнийг сүүлийн сонгуулиуд тойрсон маргаан будлиан, иргэдийн санал шүүмжлэл нотолж байгаа. Энэ байдлыг засч залруулахын тулд сонгуулийн тогтолцоо, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох гарцаагүй шаардлагатай. Одоо сонгуулийн хуулийн төсөл ид ярьж байна. Төсөлд хувь тэнцүүлэх / пропорциональ / хувилбар тодорхой хэмжээгээр тусгагдсан. 1990 онд УБХ-ыг бүрдүүлэхдээ энэ зарчмыг баримталсан нь тухайн үедээ улс төрийн шударга хуваарилалт, оновчтой шийдэл болсон туршлагыг ч харгалзан үзүүштэй.

Хамгийн гол нь бид бүгдээрээ сонгуулийн ардчиллын шинэ соёлд суралцах шаардлагатай байна. Сонгууль бол түүнд оролцогч улс төрийн намууд нэр дэвшигчид, сонгогчид, сонгуулийг зохион байгуулагч олон субъектуудын оролцоо, харилцааны соёлыг илтгэх чухал толь билээ. Сүүлийн үед энэ толинд бид тийм ч сайхан харагдахгүй байгаа билээ. Энэ дутагдлаа засч залруулах нь ардчилалд суралцаж, түүнийг хөгжүүлж буйн нэгэн шалгуур болно. 20 жилийн өмнөх анхны чөлөөт ардчилсан сонгуулийн цэвэр шудрага өрсөлдөөний уламжлалыг сэргээж, сонгуулийн ардчиллын шинэ соёлыг төлөвшүүлж, монголын ардчиллын хөгжилд шинэ түрлэг нэмэхийг нийт иргэд сонгогчид, улс төрийн бүх намд уриалж байна.

Та бүхэндээ анхны ардчилсан сонгуулийн 20 жилийн ойн баярын мэндийг дэвшүүлж, сайн сайхны ерөөл өргье.